Το στοίχημα της ύφεσης στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας

«Τα γεγονότα, αγαπητό μου παιδί, τα γεγονότα». Ως γνωστόν, η θρυλική αυτή ρήση ανήκει στον Χάρολντ Μακμίλαν. Ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας είχε επιλέξει να απαντήσει με αυτόν τον, θα έλεγε κανείς αφοπλιστικό τρόπο, όταν κάποιος φέρεται να τον ρώτησε τι φοβάται περισσότερο στη θέση που βρισκόταν. Τα… γεγονότα, στην προκειμένη περίπτωση το τραγικό γεγονός της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και η παρελκόμενη πλήρης ανατροπή των ισορροπιών στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας, έπαιξαν τον ρόλο τους ώστε την προηγούμενη Κυριακή 13 Μαρτίου ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να παραθέσει γεύμα στον Κυριάκο Μητσοτάκη στην προεδρική κατοικία Vahdettin Köşkü στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου.

Το πρώτο
«καθαρό τετ α τετ»

Ηταν η πρώτη φορά που οι δύο ηγέτες, ο πρόεδρος της Τουρκίας και ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, συναντήθηκαν απολύτως μόνοι τους από το 2019 και μετά, όταν ο κ. Μητσοτάκης κέρδισε στις εκλογές. Σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις, παρούσες ήταν πολυμελείς αντιπροσωπείες, ενώ ακόμα και σε εκείνη που πραγματοποιήθηκε στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο του 2021 βρίσκονταν στην ίδια αίθουσα οι στενότεροι σύμβουλοί τους, ο εξ απορρήτων του κ. Ερντογάν Ιμπραχίμ Καλίν και η διευθύντρια του Διπλωματικού Γραφείου του κ. Μητσοτάκη, η πρέσβης Ελένη Σουρανή. Μια αδιαμεσολάβητη επικοινωνία έχει πάντα την ιδιαιτερότητά της και μένει να φανεί αν αυτή θα μπορέσει να αποκαταστήσει, έστω ελαφρώς, την καταρρακωθείσα από τα γεγονότα της περιόδου 2019-2021 εμπιστοσύνη.

Οπως «Το Βήμα» έγραψε την προηγούμενη Κυριακή, η ίδια η Αγκυρα είχε εμφανιστεί θετική σε μια επαφή υψηλού επιπέδου, ήδη από την επίσκεψη της τουρκικής αντιπροσωπείας στο πλαίσιο του τελευταίου γύρου των διερευνητικών επαφών στην Αθήνα, ώστε «να πέσει η θερμοκρασία» που είχε ανεβεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις το προηγούμενο διάστημα. Ωστόσο, έγκυρες πηγές αναφέρουν ότι το τελευταίο διάστημα είχαν σταλεί και προς τις δύο πλευρές ισχυρά μηνύματα τόσο από την έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες όσο και από την Ουάσιγκτον ότι στην τρέχουσα συγκυρία του ρωσοουκρανικού πολέμου «δεν επιτρέπονται» οποιουδήποτε είδους ρωγμές στη συνοχή της Συμμαχίας.

Η σημασία
των διαύλων

Από την άποψη αυτή, έμπειροι παρατηρητές των ελληνοτουρκικών σχέσεων σημείωναν προς «Το Βήμα» ότι η ελληνική πλευρά δεν είχε την αυταπάτη πως οι δύο ηγέτες θα έμπαιναν σε τεχνικές λεπτομέρειες των διμερών διαφορών. Σε αυτό το σημείο, οι παράλληλοι μονόλογοι συνεχίστηκαν και θα ήταν οξύμωρο να αναμένει κανείς ότι οι διαφωνίες θα μπορούσαν να ξεπεραστούν σε μια τέτοια συνάντηση. Στο ίδιο πλαίσιο και παρά την εμμονή ορισμένων αναλυτών, οι δύο άνδρες δεν ενεπλάκησαν, όπως πληροφορείται «Το Βήμα», παρά μόνο σε επιφανειακή συζήτηση «δύσκολων» ζητημάτων, όπως π.χ. η αποστρατιωτικοποίηση, ενώ δεν συζήτησαν ενεργειακά θέματα. Μπορεί ο κ. Ερντογάν να έχει εμφανιστεί ξανά επισπεύδων ώστε το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου να περάσει από την Τουρκία, αλλά οι προτεραιότητες των εμπλεκομένων πλευρών είναι διαφορετικές.

Το «κλειδί» για να λάβουν οι διμερείς σχέσεις μια καλύτερη τροχιά είναι να παύσουν οι ρητορικές, πολιτικές και διπλωματικές προκλήσεις και οι δίαυλοι επικοινωνίας να λειτουργούν ομαλά. Αλλωστε, ούτε το 2021 υπήρξε «καλό έτος» στις διμερείς σχέσεις και σε αυτό συνέβαλαν κυρίως οι δύο επιστολές του τούρκου Μονίμου Αντιπροσώπου στα Ηνωμένα Εθνη Φεριντούν Σινιρλίογλου περί σύνδεσης της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και στα Δωδεκάνησα με την αποστρατιωτικοποίησή τους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις διπλωματικών αξιωματούχων προς «Το Βήμα», η εν λόγω επιλογή μάλλον υποτασσόταν στη λογική ορισμένων τούρκων αξιωματούχων να εμφανιστούν «βασιλικότεροι του βασιλέως».

Αν οι προκλήσεις ελεγχθούν, τότε θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί ο επόμενος γύρος των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) στην Αγκυρα, επί του οποίου συζήτησαν και οι Νίκος Παναγιωτόπουλος και Χουλουσί Ακάρ στο περιθώριο της Συνόδου των υπουργών Αμυνας του ΝΑΤΟ την περασμένη Τετάρτη 16 Μαρτίου στις Βρυξέλλες. Οι διερευνητικές επαφές παραμένουν χρήσιμες, χωρίς να αναμένεται πρόοδος σε προεκλογική χρονιά και στις δύο χώρες, ενώ σύμφωνα με έγκυρες πηγές φαίνεται ότι επιδιώκεται να διαμορφωθεί ακόμα ένας δίαυλος, αυτός μεταξύ του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας Θάνου Ντόκου και του επικεφαλής Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνιών της τουρκικής προεδρίας Φαχρετίν Αλτούν (οι δύο άνδρες είχαν συνάντηση στο περιθώριο των συνομιλιών Ερντογάν – Μητσοτάκη). Στο βάθος του χρονικού ορίζοντα, ίσως το φθινόπωρο, θα μπορούσε δε να διοργανωθεί, επί ελληνικού εδάφους αυτή τη φορά, το επόμενο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας.

Ο ρόλος Φραγκογιάννη
και η «θετική ατζέντα»

Το πλέον κομβικό σημείο όμως είναι να προχωρήσουν τα μέτρα της επονομαζόμενης «θετικής ατζέντας» που έχει αναλάβει ο Κώστας Φραγκογιάννης. Ο υφυπουργός Εξωτερικών για την οικονομική διπλωματία φαίνεται να τα καταφέρνει εκεί όπου απέτυχαν πολλοί στο παρελθόν. Μπόρεσε, στο πλαίσιο του διαύλου που έχει δημιουργηθεί με τον τούρκο υφυπουργό Εξωτερικών Σεντάτ Ονάλ, να βρει άκρη μέσα σε διάφορους καταλόγους μέτρων και μνημονίων που είχαν υπογραφεί επί προηγουμένων Ανωτάτων Συμβουλίων Συνεργασίας και είχαν μείνει στα χαρτιά.

Υπολογίζεται, όπως «Το Βήμα» πληροφορείται, ότι οι δύο άνδρες έχουν καταλήξει σε μια λίστα με 25 μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και να συμβάλουν στην οικονομική συνεργασία και στη βελτίωση του διμερούς κλίματος. Δεν αποκλείεται δε στην επόμενη συνάντηση των δύο υφυπουργών, η οποία προγραμματίζεται για τον Μάιο, να γίνουν σημαντικές ανακοινώσεις. Εμβληματική θεωρείται στο πλαίσιο αυτό η ακτοπλοϊκή σύνδεση Σμύρνης – Θεσσαλονίκης, που έχει ήδη συμφωνηθεί να ανοίξει, ενώ στον κατάλογο περιλαμβάνεται η συμφωνία να προχωρήσει επιτέλους η δεύτερη γέφυρα αυτοκινητοδρόμου Κήπου – Υψάλων, να αυξηθούν οι αεροπορικές πτήσεις μεταξύ των δύο χωρών, να κατασκευαστεί σιδηροδρομική γραμμή υψηλής ταχύτητας Κωνσταντινούπολης – Θεσσαλονίκης κ.ά. Στο «μενού» υπήρχε και μια ιδέα για κατάργηση των τελών περιαγωγής μεταξύ Τουρκίας και νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, αλλά δεν φαίνεται να προχώρησε για οικονομικούς λόγους.