Το μπιζέλι «μαρτυρεί» την… πριγκίπισσα

Εχουν περάσει περισσότερα από 90 χρόνια από την πρεμιέρα της παιδικής όπερας «Η πριγκίπισσα και το μπιζέλι» του αυστριακού Ερνστ Τοχ στο Φεστιβάλ Μπάντεν Μπάντεν. Βασισμένο στην ομότιτλη ιστορία του δανού παραμυθά Χανς Κρίστιαν Αντερσεν που μιλάει για μια πριγκίπισσα η οποία ήταν τόσο ευαίσθητη ώστε να ενοχλείται από ένα μπιζέλι κάτω από αλλεπάλληλα στοιβαγμένα στρώματα, το έργο έχει έκτοτε καταξιωθεί για τη συναισθηματική του ένταση. Kι αυτό γιατί πέρα από την πρώτη ανάγνωση του παραμυθιού, πραγματεύεται σημαντικά ζητήματα όπως την έννοια της αληθινής καταγωγής, τις σκοτεινές όψεις των ανθρώπων που ασκούν εξουσία, την επιλογή του κατάλληλου συντρόφου αλλά και την ανάγκη των νέων ανθρώπων να βρουν την αληθινή αγάπη.

Η όπερα, σε ποιητικό κείμενο του Μπένο Ελκαν, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα από την Εθνική Λυρική Σκηνή και το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι οκτώ συνολικά παραστάσεις θα δοθούν στην ελληνική γλώσσα, σε μουσική διεύθυνση και μετάφραση του Νίκου Βασιλείου και σε σκηνοθεσία και χορογραφία της Αποστολίας Παπαδαμάκη.

Μια φορά κι έναν καιρό, σύμφωνα με την ιστορία, ήταν ένας πρίγκιπας που ήθελε να παντρευτεί μια αληθινή πριγκίπισσα. Οσο όμως κι αν έψαχνε, δεν μπορούσε να βρει την ιδανική. Ενα βράδυ ξέσπασε μια τρομερή καταιγίδα. Μια νεαρή κοπέλα, βρεγμένη και ξυπόλυτη, εμφανίζεται στο παλάτι λέγοντας ότι είναι πριγκίπισσα. Μόλις τη βλέπει, ο πρίγκιπας την ερωτεύεται κεραυνοβόλα. Ωστόσο, η βασίλισσα θέλει να σιγουρευτεί για την ευγενή καταγωγή της κοπέλας και τη λύση βρίσκει, τελικά, η παραμάνα η οποία σκαρφίζεται ένα εντελώς παράδοξο σχέδιο. Προτείνει να βάλουν ένα μπιζέλι κάτω από το στρώμα του κρεβατιού της, για να δουν αν θα την ενοχλήσει. Το σχέδιο βρίσκει σύμφωνους τους πάντες. Η πριγκίπισσα, κουρασμένη, ανεβαίνει στην κορυφή των πουπουλένιων στρωμάτων της για να κοιμηθεί. Ομως, κάτι την ενοχλεί και αναστατώνει το παλάτι με τις φωνές της. Η βασίλισσα καταλαβαίνει ότι το σχέδιο πέτυχε και ενθουσιασμένη ανακοινώνει σε όλους ότι η κοπέλα είναι πράγματι μια αληθινή πριγκίπισσα. Χαρά και ευτυχία πλημμυρίζουν τις πολυτελείς αίθουσες του παλατιού: η πριγκίπισσα είναι αληθινή, το μπιζέλι το απέδειξε!

Ο Αντερσεν είχε ακούσει την ιστορία στη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας: εικάζεται ότι ανήκε στην προφορική λαϊκή παράδοση της Σουηδίας καθώς στην αντίστοιχη της πατρίδας του, της Δανίας, ήταν άγνωστη. Το δικό του παραμύθι κυκλοφόρησε στις 8 Μαΐου 1835 στην Κοπεγχάγη και αρχικά δεν έτυχε καλής υποδοχής από τους συμπατριώτες του κριτικούς.

Ποιος ήταν όμως ο Ερνστ Τοχ (Βιέννη 1887 – Καλιφόρνια 1964), ο συνθέτης που εμπνεύστηκε την οπερατική εκδοχή του έργου; Με σπουδές φιλοσοφίας, ιατρικής και μουσικής, ο Τοχ εργάστηκε ως πιανίστας, συνθέτης και καθηγητής. Τη δεκαετία 1920-1930 υπήρξε ιδιαίτερα καταξιωμένος συνθέτης στη Γερμανία, εν τούτοις με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933 κατέφυγε αρχικά στο Παρίσι και στη συνέχεια στο Λονδίνο προτού καταλήξει στη Νέα Υόρκη όπου τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ για την Τρίτη Συμφωνία του (1954) και έλαβε δύο υποψηφιότητες για Οσκαρ κινηματογραφικής μουσικής, το 1942 και το 1945.

Ο Τοχ ανήκει στους εκφραστές του μοντερνισμού όπως αυτός διαμορφώθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Η πρεμιέρα του έργου το 1927 στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία και έκτοτε έχει ενταχθεί στο δραματολόγιο των περισσότερων λυρικών θεάτρων στον κόσμο.

Η Αποστολία Παπαδαμάκη, που υπογράφει τη σκηνοθεσία και τη χορογραφία, επιχειρεί να οπτικοποιήσει με ιδιαίτερο χιούμορ τη μουσική του Τοχ με στόχο να τη μεταδώσει με τρόπο δημιουργικό στους μικρούς θεατές. «Θέλω να αγαπήσουν τα παιδιά την Οπερα από μικρή ηλικία» λέει η ίδια. Στην κίνηση, εξηγεί, δεν υπάρχει ρεαλισμός. «Ο σκοπός μου είναι να μπορέσουν τα παιδιά να συλλάβουν τις σχέσεις των ηρώων κινησιολογικά. Ετσι, ο κάθε ρόλος σωματοποιείται». Η παράσταση είναι χορογραφημένη, ενώ εκτός από τους σολίστες και τη χορωδία, συμμετέχουν και 14 χορευτές-σπουδαστές της Ανώτερης Επαγγελματικής Σχολής Χορού της ΕΛΣ. Εν προκειμένω, η Παπαδαμάκη εμπνέεται από τον σύγχρονο χορό, τα κόμικς και το χιπ χοπ: «Οι τραγουδιστές ερμηνεύουν τον ρόλο τους με κωδικοποιημένες ρυθμικές κινήσεις εκφράζοντας τον συναισθηματικό κόσμο του κάθε χαρακτήρα, ενώ οι 14 χορευτές που ενσαρκώνουν τους ακολούθους του παλατιού σωματοποιούν με χιούμορ και πολύχρωμες δυναμικές κινήσεις την εξέλιξη της ιστορίας» σημειώνει.

Το σκηνικό του Πέτρου Τουλούδη είναι ένα παλάτι σε ύφος Bauhaus, πέρα από καθετί ρεαλιστικό, το οποίο μετατρέπεται σε κρεβατοκάμαρα όπου τοποθετείται το κρεβάτι με τα στρώματα. Βασικό στοιχείο του σκηνικού είναι η σουρεαλιστική, φουτουριστική μηχανή απ’ όπου θα πέσουν τα μπιζέλια για να επιλέξει η βασίλισσα το σωστό με το οποίο θα εξακριβώσει την ευγενή καταγωγή της πριγκίπισσας.

«Αυτό που θέλω να επισημάνω είναι ότι η παραγωγή αυτή στηρίζεται πολύ σε νεανικές δυνάμεις» λέει η Αποστολία Παπαδαμάκη. «Το 30μελές μουσικό σύνολο αποτελείται από νέους μουσικούς, δεν είναι η ορχήστρα της Λυρικής, το ίδιο συμβαίνει και με το μπαλέτο. Είναι μια ενδιαφέρουσα, ελπιδοφόρα σύμπραξη».