Το μένος των Οθωμανώνκαι η εξόντωση των Ασσυρίων

Εκδόσεις Berghahn, 2017

σελ. 433, τιμή 49 στερλίνες

O George N. Shirinian είναι εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου για τη Γενοκτονία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που αποτελεί τμήμα του Ινστιτούτου Zoryan.

Οι πληροφορίες που περιέχει αυτή η συλλογή μελετών για τη γενοκτονία των Αρμενίων και τους διωγμούς των Ελλήνων στη Μικρά Ασία κατά την περίοδο της ηγεσίας των Νεοτούρκων είναι λίγο-πολύ γνωστές. Τα πιο ενδιαφέροντα θέματα για τον ερευνητή είναι η γενοκτονία των χριστιανών Ασσυρίων και το έργο του Ραφαήλ Λέμκιν, ο οποίος επινόησε τον όρο «γενοκτονία», συγγραφέα έργων για τις συγκεκριμένες πράξεις βίας που απασχολούν τον τόμο αυτόν. Ο Λέμκιν είναι ευρύτερα γνωστός για τη μελέτη και τη διάδοση της μέριμνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι χριστιανοί Ασσύριοι, μετά τις σφαγές και τις εκτοπίσεις που υπέστησαν από τα τέλη του 19ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, αποτελούν πια μέρος μιας διασποράς σε χώρες της Μέσης Ανατολής, στην Αυστραλία και στον Καναδά. Κάποτε αριθμούσαν ένα εκατομμύριο στην οθωμανική επικράτεια. Στο Mardin, σε Diyarbakir, Erzerum και Hakkari στην Ανατολική Μικρά Ασία, στη Mosul του Βόρειου Ιράκ και στις πόλεις Urmia, Tabriz και Hamadan στο Βόρειο Ιράν.

Οι Ασσύριοι ήταν Χαλδαίοι, Νεστοριανοί, Ιακωβίτες και Μανδέοι, κατηγορίες θρησκευτικές που είχαν μεγαλύτερη σημασία στον αυτοπροσδιορισμό τους από την εθνοτική τους προέλευση. Μιλούσαν μια κοινή γλώσσα και μοιράζονταν τις ίδιες πολιτισμικές παραδόσεις, αρκετά και τα δύο για να τους κατατάξουν στους καταλόγους των ανεπιθύμητων, τόσο του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ όσο και των εθνικιστών Νεοτούρκων αργότερα. Ο καθυστερημένος τουρκικός εθνικισμός εκδηλώθηκε με τις πιο βάρβαρες γενοκτονίες στα Βαλκάνια και στην Εγγύς Ανατολή.

Οι ξένες αποστολικές ομάδες συνεισέφεραν στον κατακερματισμό των Ασσυρίων και στις διαφορές ανάμεσά τους – ευαγγελιστές, καθολικοί, προτεστάντες κάθε περιγραφής – ώστε να βρεθούν ολότελα απροετοίμαστοι μπροστά στο σχέδιο εξόντωσής τους. Σύμφωνα με τον τούρκο καθηγητή σε αμερικανικά πανεπιστήμια, Taner Akçam («Turkey’s Human Rights Hypocricy», The New York Times, 19.7.2012) το «Κομιτάτο για την Ενωση και την Πρόοδο» των Νεοτούρκων από νωρίς σχεδίαζε τον πλήρη εκτουρκισμό της αυτοκρατορίας. Οταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η πολιτική αυτή έγινε συστηματική γενοκτονία. Το οθωμανικό υπουργείο Εσωτερικών οργάνωσε το «Διευθυντήριο για τη Διαχείριση Φυλών και Μεταναστών» με το γνωστό αποτέλεσμα. Αν και πολλές δολοφονίες διαπράχθηκαν από κούρδους ατάκτους και τοπικούς ληστές, οι εντολές έρχονταν πάντοτε από το Διευθυντήριο στην Κωνσταντινούπολη.

Κάποιος θα πρέπει να γράψει την ιστορία των χριστιανών της Μέσης Ανατολής οι οποίοι πλήρωσαν το τίμημα των πολέμων μεταξύ Ρώσων και Τούρκων, αιγυπτίων εθνικιστών κατά των χριστιανών, Ισραηλινών και Παλαιστινίων, Σύρων Αλαουιτών και Σουνιτών σήμερα.

Η επίθεση των Ρώσων κατά των Οθωμανών και η κατάληψη τουρκικών πόλεων προκάλεσαν το μένος των οθωμανικών δυνάμεων που επιδόθηκαν σε σφαγές αμάχων Αρμενίων και Ασσυρίων.

Οι περιγραφές στο άρθρο της Anahit Khosroeva, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο του Yerevan της Αρμενίας, των ακροτήτων εις βάρος των ασσυριακών πληθυσμών της Μικράς Ασίας είναι χωρίς τέλος. Σημειώνει η ίδια ότι, σε αντίθεση με τους Αρμενίους, οι Ασσύριοι δεν είχαν τη δική τους φωνή στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη για να καταγγείλει τους θύτες τους. Δυστυχώς η πραγματικότητα αυτή ισχύει ως τις μέρες μας, όταν σε περιγραφές εθνοκαθάρσεων οι Ασσύριοι αποτελούν παρακολούθημα Αρμενίων και Ελλήνων. Τώρα είναι ένα έθνος με τις θρησκευτικές του κοινότητες, αλλά χωρίς πατρίδα. Οι Ασσύριοι του Ιράν, παρά τους διωγμούς που κατά καιρούς έχουν υποστεί, είναι ίσως από αυτούς που είχαν την καλύτερη τύχη. Σήμερα επιβιώνον εκεί μερικές δεκάδες χιλιάδες.

Ο Πολωνός-Εβραίος Ραφαήλ Λέμκιν (1900-1959) υπήρξε πατέρας της «Σύμβασης για την τιμωρία και την πρόληψη εγκλημάτων γενοκτονίας» του ΟΗΕ το 1948. Πριν από τον ξαφνικό του θάνατο ετοίμαζε μεγάλη ιστορία των γενοκτονιών. Πρόλαβε ευτυχώς να ολοκληρώσει τα κείμενα για τη γενοκτονία των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων. Βρέθηκαν ακόμα ημιτελή σχέδια κεφαλαίων στον τρίτο τόμο του έργου του με τίτλους: «Η Βουλγαρία υπό τους Τούρκους», «Γενοκτονίες από τους Γενίτσαρους» και «Σμύρνη» του 1922.

Ο Λέμκιν σπούδασε στη Χαϊδελβέργη και έλαβε διδακτορικό τίτλο στα νομικά από το Πανεπιστήμιο του Λβοβ. Από νωρίς στη σταδιοδρομία του πίστευε ότι τα εγκλήματα γενοκτονίας ανήκαν στην προβληματική της νομικής επιστήμης. Το 1926 παρακολούθησε τη δίκη και την αθώωση του Αρμενίου Σογκχομών Τεχλιριάν, ο οποίος δολοφόνησε στο Βερολίνο τον νεότουρκο υπουργό Ταλάτ Πασά (1874-1921), κύριο σχεδιαστή της γενοκτονίας των Αρμενίων το 1915.

Ο Λέμκιν ασχολήθηκε με την ενοχή κρατών για πράξεις γενοκτονίας. Στο Λβοβ οι νομικοί τον έθεσαν ενώπιον του μεγάλου εμποδίου καταδίκης εθνών-κρατών που ήταν η κυριαρχία τους. Ωστόσο ο Λέμκιν αντέτεινε ότι η  κυριαρχία αυτή δεν είναι δυνατόν να ασκείται για να καλύπτει εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.