Το ενεργειακό πόκερ και τα νεύρα της Αγκυρας

Ο Αλέξης Τσίπρας είχε σχεδιάσει να εγείρει τον αποσταθεροποιητικό ρόλο της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο στη σύντομη παρέμβασή του ενώπιον του Μάικ Πομπέο στη συνάντηση της περασμένης Τετάρτης στην Ιερουσαλήμ. Δεν χρειάστηκε. Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου εμφανίστηκε τόσο λάβρος εναντίον του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που κάθε προσθήκη από την πλευρά του έλληνα ομολόγου του θα ήταν περιττή. Με βάση τις σημερινές συνθήκες, η Αγκυρα εμφανίζεται πραγματικά απομονωμένη στις περιφερειακές εξελίξεις. Η εξίσωση στην Ανατολική Μεσόγειο είναι όμως σαφώς πολυπαραγοντική και θα φέρει, αργά ή γρήγορα, Αθήνα και Λευκωσία ενώπιον σοβαρών διλημμάτων.

Δυναμική παρουσία
της Ουάσιγκτον

Είναι ξεκάθαρο πλέον ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζονται αποφασισμένες να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην περιοχή, λόγω των ενεργειακών εξελίξεων και της αναγκαιότητας διαμόρφωσης μιας σταθερής αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Οι άμεσοι στόχοι αυτής της πολιτικής είναι η ανάσχεση της επιρροής του Ιράν και η προστασία του Ισραήλ με το οποίο οι σχέσεις της κυβέρνησης Τραμπ αποδεικνύονται κάτι παραπάνω από στενές. Αυτός ο συνδυασμός ενέργειας και ασφάλειας κινητοποιεί δυνάμεις οι οποίες, ανάλογα με την πρόοδο των ανακαλύψεων ενεργειακών πόρων, αναμένεται, πρώτον, να επαναφέρουν στο τραπέζι την ανάγκη ενός σοβαρού νέου γύρου συνομιλιών για το Κυπριακό και, δεύτερον, να πυροδοτήσουν μια ευρύτερη συζήτηση μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας για εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών διαφορών.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος των ενεργειακών εταιρειών και κυρίως της ExxonMobil μπορεί να αποδειχθεί κομβικός. Η αμερικανική εταιρεία σχεδιάζει να προχωρήσει όχι μόνο σε έρευνες στην ισραηλινή ΑΟΖ, αλλά και νοτίως της Κρήτης. Η σχετική πρόθεση της ExxonMobil να ζητήσει τα δύο οικόπεδα νοτίως του νησιού μεταφέρθηκε αρμοδίως στον έλληνα υπουργό Ενέργειας Γιώργο Σταθάκη σε ενεργειακό συνέδριο στο Χιούστον του Τέξας. Μια τέτοια κίνηση δεν διασφαλίζει την κατασκευή του αγωγού East Med ως μοναδικό τρόπο μεταφοράς, αλλά συνιστά ένδειξη της δέσμευσης της εταιρείας να παραμείνει παρούσα στην ευρύτερη περιοχή. Παράλληλα όμως η διευθέτηση των περιφερειακών διαφορών που σήμερα υπάρχουν μπορεί να αποτελέσει αναγκαστική συνθήκη για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου.

Το σχήμα «3+1» στις
πραγματικές διαστάσεις

Η παρουσία του κ. Πομπέο στην Ιερουσαλήμ δίπλα στους Μπέντζαμιν Νετανιάχου, Αλέξη Τσίπρα και Νίκο Αναστασιάδη συνιστά μια πολύ σημαντική εξέλιξη. Είναι σαφές ότι η αμερικανική πλευρά προτίμησε να γίνει η συνάντηση των «3» με τον κ. Πομπέο στο Ισραήλ, ώστε να ενισχυθεί το πολιτικό προφίλ του κ. Νετανιάχου πριν από τις επικείμενες βουλευτικές εκλογές. Παράλληλα, η Κοινή Δήλωση που εξεδόθη, σύμφωνα με τις πληροφορίες, αποτελεί αποκλειστικό προϊόν του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Η αμερικανική σφραγίδα επί του κειμένου είναι ξεκάθαρη, ιδιαίτερα στο σημείο όπου γίνεται αναφορά στην «άμυνα έναντι εξωτερικών κακόβουλων επιρροών στην Ανατολική Μεσόγειο και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή».

Ποιες είναι αυτές οι επιρροές; Το Ιράν είναι σίγουρα η βασικότερη από αυτές. Η αμερικανική πλευρά επιδιώκει μεθοδικά να διαμορφώσει ένα δίχτυ ανάσχεσης της επιρροής της Τεχεράνης και δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο κ. Πομπέο εστίασε πολύ, κατά την περιοδεία του στην περιοχή, στην επίσκεψή του στη Βηρυτό. Ο Λίβανος αποτελεί, λόγω της παρουσίας της Χεζμπολάχ, την απόληξη του ιρανικού διαδρόμου στη Μεσόγειο. Παράλληλα, οι Αμερικανοί επιδιώκουν να διαμορφώσουν άλλους δύο «αντιιρανικούς αστερισμούς» (με σημαντικότερο το επονομαζόμενο «αραβικό ΝΑΤΟ» στο οποίο θα συμμετέχουν τα κράτη του Κόλπου, η Αίγυπτος και η Ιορδανία). Η Ρωσία θα μπορούσε επίσης να ενταχθεί στην κατηγορία των χωρών που ασκούν κακόβουλη επιρροή, αλλά σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή φαίνεται να υπάρχει μια αμερικανορωσική αμοιβαία κατανόηση. Επιπλέον, η ισραηλινή πλευρά θεωρεί τη Μόσχα κρίσιμο παράγοντα για τη δική της ασφάλεια.

Ο East Med, ο ρόλος Exxon – Eni και οι έρευνες στην Κρήτη

 Στην Κοινή Δήλωση δεν υπάρχει κάποια ειδικότερη αναφορά στον αγωγό φυσικού αερίου East Med. Αυτή η εξέλιξη μοιάζει λογική από τη στιγμή που δεν υπεγράφη η διακυβερνητική συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού λόγω των ιταλικών ενστάσεων. Ελληνικές κυβερνητικές πηγές σημείωναν ότι η εμπλοκή είναι προσωρινή λόγω εσωτερικών σκοπιμοτήτων εξαιτίας των ευρωεκλογών. «Αν η Ιταλία είχε πρόβλημα, τότε θα είχε εμποδίσει την έγκριση της διακυβερνητικής συμφωνίας σε επίπεδο Κομισιόν» τόνιζαν χαρακτηριστικά. Στο παρασκήνιο πάντως είναι λογικό να διαμορφώνεται ένα ανταγωνισμός εταιρειών επί του διπόλου ExxonMobil και Eni.

Η ιταλική εταιρεία, που ανακάλυψε το γιγαντιαίο κοίτασμα αερίου «Zohr» στην Αίγυπτο και σύμφωνα με πληροφορίες αναμένεται να ανακοινώσει την ανακάλυψη και δεύτερου σημαντικού κοιτάσματος («Nour»), χρησιμοποιεί ως βασικό της χαρτί την πολύ καλή γνώση της γεωλογίας της περιοχής αλλά και την τεχνολογία που χρησιμοποιεί. Η επιλογή της είναι στην παρούσα φάση το LNG και οι τερματικοί σταθμοί της Αιγύπτου. Την ίδια στιγμή, η ExxonMobil έχει τεράστιο δυναμικό αλλά επίσης την αμέριστη στήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης. Αν η εταιρεία αποφασίσει να προωθήσει τον East Med, τότε τα σημερινά δύσκολα οικονομικο-τεχνικά δεδομένα θα μπορούσαν ευκολότερα να ξεπεραστούν.

Η συνάντηση της Αττάλειας και τα «δικαιώματα» των γειτόνων

Οι υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδος και Τουρκίας, Γιώργος Κατρούγκαλος και Μεβλούτ Τσαβούσογλου, συναντήθηκαν την περασμένη Πέμπτη για δεύτερη φορά μέσα σε μία εβδομάδα, αυτή τη φορά στην Αττάλεια. Η σημαντικότερη εξέλιξη από αυτές τις συναντήσεις ήταν η δήλωση του έλληνα υπουργού Εξωτερικών ότι η Τουρκία έχει δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως αυτά καθορίζονται από το Διεθνές Δίκαιο, από τη στιγμή που η χώρα αυτή έχει χιλιόμετρα ακτών στην περιοχή. Η δήλωση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση της αντιπολίτευσης, αν και η βάση της δεν είναι έωλη. Η πραγματικότητα, νομική και πολιτική, είναι ότι η Αγκυρα έχει δικαιώματα στην περιοχή, αλλά η μέθοδος που ακολουθεί για τη διεκδίκησή τους την έχει οδηγήσει σε διαμάχη με τα υπόλοιπα κράτη.

 Στις 12 Απριλίου οι γενικοί γραμματείς των δύο υπουργείων Εξωτερικών αναμένεται να συναντηθούν για διαβουλεύσεις όπου θα συζητήσουν περί Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, ενώ θα γίνει και μια προπαρασκευαστική συζήτηση για τις εγγυήσεις. Η τουρκική πλευρά φέρεται να σκοπεύει να παρουσιάσει ορισμένες ιδέες για τον μηχανισμό που θα μπορούσε να αντικαταστήσει το σημερινό καθεστώς εγγυήσεων. Το Κυπριακό απασχολεί την Αθήνα που δεν θέλει να βρεθεί προ απρόοπτων εξελίξεων. Ο κ. Κατρούγκαλος αναμένεται μάλιστα να συναντηθεί με την ειδική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Τζέιν Χολ Λουτ, όταν θα βρεθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες για να συμμετάσχει στη Σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ (3-4 Απριλίου). Παράλληλα, δεν αποκλείεται στα τέλη Απριλίου – αρχές Μαΐου να πραγματοποιηθεί συνάντηση των υπουργών Αμυνας Ευάγγελου Αποστολάκη και Χουλουσί Ακάρ, μάλλον επί τουρκικού εδάφους.