Ιστορικοί και στοχαστές της ιστορίας, εδώ και τουλάχιστον τριάντα χρόνια, συζητούν, κάποτε και διαπληκτίζονται, για τον αμιγώς επιστημονικό ή μήπως μόνο αφηγηματικό χαρακτήρα της ιστορίας. Αν ο λόγος περί του γεγονότος υπερισχύσει του ίδιου του γεγονότος, θα εξαφανιστεί η διαχωριστική γραμμή μεταξύ μύθου και ιστορίας. Οι πλέον διαλλακτικοί υποστηρίζουν πως ναι μεν η ιστορία είναι μια αφήγηση, συντηρεί όμως προνομιούχο σχέση με την αλήθεια στην ανασύσταση του παρελθόντος, δεσμευόμενη από τις πηγές. Ο Ν. Ε. Καραπιδάκης συζητεί εν εκτάσει την ιστορία των πηγών και τη μελέτη των τεκμηρίων. Ο σχετικός προβληματισμός συνεχίζεται στις σελίδες τις αφιερωμένες στο πρόσφατο συνέδριο του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών περί «Ιστοριογραφίας της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας (1833-2002)», όπου και δημοσιεύονται η εναρκτήρια ομιλία του Σπ. Ασδραχά, η καταληκτήρια του Β. Κρεμμυδά, «χρονικό» του συνεδρίου κατά Δ. Αρβανιτάκη και σχετική συνέντευξη των Σπ. Ασδραχά και Φ. Ηλιού.


«Ελληνοκεντρικό και εθνοκεντρικό» το συνέδριο, απουσιάζουν ωστόσο οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η Μικρασιατική Εκστρατεία και ο Πόλεμος του ’40, ενώ το ’21 παραγκωνίζεται. Η μεγάλη τομή στην ιστοριογραφία επέρχεται όταν ο μαρξισμός κάνει την εμφάνισή του στα καθ’ ημάς. Τότε εγκαταλείπεται η πολιτική και πατριωτική ιστορία. Στον απόηχο του συνεδρίου, ο Δ. Αρβανιτάκης καταθέτει τις απόψεις του για τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ιστοριογραφίας, τη «μεταμοντερνιστική» και τη «νέα αντικειμενικότητα», καταπώς τις βαπτίζει. Πάντως το τεύχος ανοίγει με ένα τελευταίο κείμενο της Ελλης Σκοπετέα (1951-2002), «Ο Ρήγας και το οθωμανικό πλαίσιο του ελληνικού διαφωτισμού». Θα συστήναμε σε όσους αγανακτούν με τις αμφιταλαντεύσεις της ιστοριογραφίας του Ρήγα μεταξύ αγιογράφησης και απομυθοποίησης την εντρύφηση στα Απαντα τα σωζόμενα του Ρήγα Βελεστινλή στην πρόσφατη πεντάτομη έκδοση της Βουλής των Ελλήνων.


«Τα Ιστορικά», όπως έχουμε ήδη γράψει κατ’ επανάληψιν, συνιστούν τερπνόν και ωφέλιμον ανάγνωσμα και για τον μέσο και μάλλον ανιστόρητο. Πρόσθετη απόδειξη ορισμένα κείμενα του τελευταίου τεύχους. Ακουσον άκουσον, εν έτει 1833, στον Χάνδακα, ένας ευκατάστατος αγρότης αποπειράται την επώαση αβγών όρνιθας από εκτρεφόμενα περιστέρια. Πιθανώς τρελό και άχρηστο το πείραμα, συνιστά ωστόσο απόδειξη επιστημονικής συνείδησης. Το γεγονός καταγράφεται στο ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κοζύρη, που είχε εκδώσει το 1947 «ο θρυλικός φιλόλογος» Μενέλαος Παρλαμάς. Στη μελέτη της Ε. Ζέη το πείραμα του Κοζύρη εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πειραματισμών στο Αιγαίο.


Ανέκαθεν οχληρή και επίφοβη η παρουσία των φρενοβλαβών, μαινομένων ή, απλώς, ρακένδυτων πενήτων, ενίοτε και αντιφρονούντων. Επιθυμητός ο εγκλεισμός τους σε άσυλα, εν ανάγκη και στα απομονωτήρια των αστυνομικών τμημάτων. Καθοριστικά συμβάλλει αρχικά η φιλανθρωπία των ευυπόληπτων αστών, όπου προΐστανται οι κυρίες με την αρωγή της Εκκλησίας. Μετά ευαισθητοποιούνται οι δημοτικές αρχές και πολύ αργότερα παρεμβαίνει το κράτος. Η Π. Καζολέα-Ταβουλάρη συντάσσει το ιστορικό του Ασύλου φρενοβλαβών Σύρου ως στοιχείο της τοπικής μικροϊστορίας. Ιδρύεται το 1908 και στεγάζεται στο παλαιό Λοιμοκαθαρτήριο, στα ιδρυτικά μέλη ο Λεωνίδας Εμπειρίκος, καθ’ όσον η Ανδρος στερείται ασύλου, σταματά να λειτουργεί το 1949, ύστερα από παραίνεση αμερικανών επισκεπτών, όταν υπουργός Υγιεινής είναι ο Κ. Ροδόπουλος.


Το 1982 ανακαλύφθηκε τυχαία η ημιτελής ταινία των αδελφών Γαζιάδη «Το Ελληνικόν Θαύμα», με θέμα τη Μικρασιατική Εκστρατεία, χρηματοδοτημένη από το υπουργείο Εξωτερικών, το 1921. Το σενάριο και οι σκηνοθετικές επινοήσεις, σύμφωνα με τον Φ. Λαμπρινό, αναπαράγουν το κυρίαρχο ιδεολογικό κλίμα της εποχής.