Το 2017 μια ακροδεξιά οργάνωση νέων με την ονομασία «Πολωνική Νεολαία» έδωσε στη δημοσιότητα μια σειρά «πολιτικών πιστοποιητικών θανάτου» τα οποία απειλούσαν με θάνατο 11 υψηλόβαθμους πολιτικούς αξιωματούχους της Πολωνίας, ανάμεσα στους ο οποίους και ο δήμαρχος του Γκντανσκ Πάβελ Αντάμοβιτς, εν όψει των τοπικών εκλογών. «Αιτία θανάτου» έγραφαν τα εν λόγω πιστοποιητικά «ήταν ο φιλελευθερισμός, η πολυπολιτισμικότητα, η ηλιθιότητα».

Ο 53χρονος πολιτικός, που εκλεγόταν στον δημαρχιακό θώκο από το 1998, μαχαιρώθηκε στη σκηνή στη διάρκεια φιλανθρωπικής συναυλίας το βράδυ της Κυριακής. Νοσηλεύθηκε σε κρίσιμη κατάσταση και υποβλήθηκε σε πέντε ώρες χειρουργικής επέμβασης για πληγές στην καρδιά του και στα εσωτερικά όργανα. Το απόγευμα της Δευτέρας υπέκυψε στα τραύματά του. Αφήνει πίσω του μια χώρα σοκαρισμένη, ένα έθνος σε πένθος, βαθιά διχασμένο, γεμάτο θλίψη και θυμό.

Πρόσφατα αποφυλακισμένος

Οι πολωνικές αρχές ισχυρίζονται ότι ο επιτιθέμενος, ονόματι Σλαβομίρ Β., ήταν ένας 27χρονος, με ιστορικό πιθανών ψυχικών ασθενειών, γνωστός κακοποιός που είχε βγει από τη φυλακή πριν από έναν μήνα. Πέτυχε να φθάσει με σχετική άνεση στη σκηνή και να μαχαιρώσει τον δήμαρχο στην κοιλιά και στο στήθος. Αφού κατάφερε το μοιραίο χτύπημα, πήρε το μικρόφωνο και φώναξε ότι είναι αθώος. Καθώς είπε, φυλακίστηκε και βασανίστηκε άδικα εξαιτίας του τότε κυβερνώντος κόμματος «Πλατφόρμα Πολιτών», μέλος του οποίου ήταν ο Πάβελ.

Ενα από τα πιο προοδευτικά μυαλά της χώρας, ο Πάβελ Αντάμοβιτς εκλεγόταν για 16 χρόνια στο Γκντανσκ και ήταν γνωστός και εκτός συνόρων για την ένθερμη στήριξή του στους πρόσφυγες. Είχε δημιουργήσει καταυλισμό για την υποδοχή τους στο Γκντανσκ ενώ υπερασπιζόταν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ, συμμετέχοντας προσωπικά σε Gay Prides της πόλης του. Συμμετείχε επίσης στο ειρηνικό κίνημα διαμαρτυρίας το οποίο είχε οδηγήσει στην κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Πολωνία.

Υποκινούμενη πολιτικά η δολοφονία

Λόγω της δράσης του αυτής είχε δαιμονοποιηθεί από μεγάλη μερίδα του κόσμου, πολιτικού και μη, και δεχόταν συχνά-πυκνά μηνύματα μίσους και απειλές κατά της ζωής του τόσο από μέλη της Ακροδεξιάς όσο και από οπαδούς του ξενοφοβικού κόμματος «Νόμος και Δικαιοσύνη» (PiS), το οποίο από το 2015 κυβερνά με μια άκρως υπερσυντηρητική και αντιμεταναστευτική ατζέντα.

Αν και από την έρευνα δεν προέκυψαν στοιχεία που να αποδεικνύουν πως η δολοφονία του Πάβελ ήταν πολιτικά υποκινούμενη, υπό την έννοια ότι ο δράστης είχε κίνητρο πολιτικό, πολλοί επισημαίνουν πως αυτή έγινε μέσα σε ένα άκρως τοξικό κλίμα το οποίο συνέτεινε στο να οπλίσει το χέρι του δράστη: «Η εχθρότητα και η βία έφεραν το πιο τραγικό αποτέλεσμα» έγραφε στο Twitter ο πολωνός πρόεδρος Αντρέι Ντούντα για τον θάνατο του Πάβελ. Ειρωνεία; Μία ημέρα νωρίτερα ο Ντούντα εξέφραζε την έντονη διαφωνία μαζί του σχετικά με το πώς θα πρέπει να κυβερνάται η χώρα.

Θεσμική κρίση
και οπισθοδρόμηση

Στο Γκντανσκ οι σημαίες κυματίζουν μεσίστιες, κόσμος συρρέει έξω από το δημαρχείο ανάβοντας κεριά, ενώ στην πρωτεύουσα Βαρσοβία, όπως και σε άλλες πόλεις της χώρας, χιλιάδες άνθρωποι κατέκλυσαν τους δρόμους, φωνάζοντας το σύνθημα «Σταματήστε το μίσος», ενώ μια σιωπηλή πορεία διαμαρτυρίας πραγματοποιήθηκε συμβολικά μπροστά στο κτίριο που στεγάζει την Πινακοθήκη Ζατσέτα, εκεί όπου είχε δολοφονηθεί ο Ναρουτόβιτς.

Κάποιοι ανάμεσα στο πλήθος έλεγαν ότι «σε αυτή τη χώρα το να υπερασπίζεται τις μειονότητες είναι πράγμα επικίνδυνο. Εάν δεν σε σκοτώσουν, το μίσος τους θα σε σκοτώσει». Μεταξύ των δεκάδων χιλιάδων διαδηλωτών και ο πρώην πρόεδρος της χώρας Λεχ Βαλέσα, ο οποίος δήλωσε ότι «την ευθύνη φέρει η πολιτική. Ολο αυτό το σύστημα είναι ένοχο για αυτό που συνέβη».

Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι σε διάστημα μισού αιώνα η Πολωνία έχει κάνει στροφή 180 μοιρών προς την εθνική αναδίπλωση και τον εθνικισμό, ενώ οι φωνές του ρατσισμού και της φοβίας προς καθετί ξένο έχουν ενισχυθεί σημαντικά. Η χώρα πιστεύεται ότι έχει τον πέμπτο υψηλότερο αριθμό ακροδεξιών ακτιβιστών στον κόσμο, μετά τη Γερμανία, την Ουγγαρία, την Τσεχία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις

Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια η Βαρσοβία βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με τις Βρυξέλλες εξαιτίας των αμφιλεγόμενων δικαστικών μεταρρυθμίσεων που προωθεί, με στόχο να καταστήσει το δικαστικό σύστημα απόλυτα εξαρτώμενο από το πολιτικό κόμμα που διαθέτει την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο.

Και ο δικαστικός κλάδος δεν είναι ο μόνος στη χώρα που πλήττεται από αναχρονιστικές τακτικές. Τον Ιανουάριο του 2016 η Ευρωπαϊκή Ενωση είχε εκφράσει έντονες ανησυχίες για τον νέο νόμο που επέβαλλε τον διορισμό του επικεφαλής της κρατικής ραδιοτηλεόρασης απευθείας από την κυβέρνηση.

Φόβος, σιωπή και παραλληλισμοί

Η ρητορική μίσους και ο φανατισμός έχουν διαβρώσει και δηλητηριάσει την πολιτική ζωή και την κοινωνία της Πολωνίας. Στόχος της κυβέρνησης – αναφέρουν αναλυτές – είναι να ελέγξει τη δικαστική εξουσία, τοποθετώντας για παράδειγμα στο συνταγματικό δικαστήριο άτομα φιλικά προς το κόμμα, έχει προσπαθήσει να υπονομεύσει το κράτος δικαίου, ενώ έχει προσπαθήσει να φιμώσει και τον Τύπο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι «Το Βήμα» απευθύνθηκε σε τέσσερις δημοσιογράφους που εργάζονται σε μεγάλο τηλεοπτικό κανάλι της Πολωνίας προκειμένου να σχολιάσουν τη δολοφονία του Αντάμοβιτς. Κανένας δεν θέλησε να δηλώσει το παραμικρό και όλοι είπαν χαρακτηριστικά ότι δεν αρνούνται να μιλήσουν σε ξένους συναδέλφους, όμως κανένας δεν ήθελε να σχολιάσει το παραμικρό για το συγκεκριμένο το θέμα.
Για ορισμένους φιλελεύθερους Πολωνούς, ο πλέον προφανής ιστορικός παραλληλισμός με τη δολοφονία του Αντάμοβιτς είναι η δολοφονία του Γκάμπριελ Ναρουτόβιτς το 1922. Ο Ναρουτόβιτς είχε δολοφονηθεί εν μέσω αναταραχών μεταξύ εθνικιστών και διαφόρων μειονοτήτων, που αποτελούσαν το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας, μόλις δύο ημέρες μετά την εκλογή του, από τον Ελιγκίους Νιεβιαντόμσκι, έναν φανατικό εθνικιστή ζωγράφο και κριτικό τέχνης, ενώ εγκαινίαζε έκθεση στη Βαρσοβία.

Σε αντίθεση με τη σχετική ομοιογένεια της σύγχρονης Πολωνίας, η μεσοπολεμική χώρα ήταν εντυπωσιακά πολυπολιτισμική, με μεγάλες μειονότητες Γερμανών, Ουκρανών, Λιθουανών και Εβραίων. Ανθρωπος της Αριστεράς ο Ναρουτόβιτς είχε εκλεγεί από το πολωνικό Κοινοβούλιο με την υποστήριξη των αριστερών κομμάτων και εκπροσώπων των πολωνικών μειονοτήτων, κάτι που τον είχε καταστήσει μισητή φιγούρα. Ιδιαίτερα για πολλούς εθνικιστές δεξιούς, που τον έβλεπαν ως προδότη και μαριονέτα των εχθρών του πολωνικού έθνους.