Στέφανος Κλαμπανέβας: «Το design πρέπει να βάλει στο κέντρο του τον άνθρωπο και την κοινωνία»

Αρτι αφιχθείς από τη Νέα Υόρκη, όπου έμενε τα τελευταία 20 χρόνια, με σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ και εργασιακή εμπειρία στη Σίλικον Βάλεϊ, στην IBM, αλλά και στον τομέα των startups, ο γεννημένος στο Σαν Φρανσίσκο Στέφανος Κλαμπανέβας έχει ζήσει από πολύ κοντά όλες τις εξελίξεις στον τομέα του σύγχρονου design: «Σκέψου ότι όταν άρχισα να δουλεύω στη Σίλικον Βάλεϊ στα τέλη της δεκαετίας του ’90, η Google δεν υπήρχε, ενώ η Apple βρισκόταν ακόμη στην προ επιστροφής Στιβ Τζομπς εποχή της, προτού δηλαδή μετατραπεί στον διεθνή κολοσσό που ξέρουμε σήμερα. Τότε είχα ένα πολύ καλό εισόδημα, ειδικά για τόσο νεαρή ηλικία. Είχα επενδύσει χρήματα σε μετοχές, όπως όλοι, και τα χάσαμε με το που έσκασε η «φούσκα» του Χρηματιστηρίου από το 2000 και μετά».

Τότε ήταν που έφυγε από την Καλιφόρνια και αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές του στο Penn State University, όπου έλαβε master στο Manufacturing Management, ένα πρόγραμμα που περιελάμβανε design και ανάπτυξη προϊόντων. Από εκεί, τον προσέλαβε κατευθείαν η IBM, όπου εργάστηκε για δέκα χρόνια: «Δούλεψα σε διάφορα πόστα μέσα στην εταιρεία, αλλάζοντας θέση σχεδόν κάθε δύο χρόνια».

Ο Στέφανος Κλαμπανέβας ανήκει στους λεγόμενους «hybrid designers»: «Πιο παλιά, ο κάθε τομέας της δημιουργίας ενός προϊόντος λειτουργούσε ανεξάρτητος ο ένας από τον άλλον. Ο σχεδιαστής, δηλαδή, δεν ενδιαφερόταν για το μηχανολογικό κομμάτι ή για τα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν. Με το που τελείωνε τη δουλειά του, δεν είχε καμία σχέση πλέον με το προϊόν. Σήμερα υπάρχει η ανάγκη για μια πιο ολιστική αντιμετώπιση της παραγωγικής διαδικασίας. Ο hybrid designer αναλαμβάνει ένα προϊόν από την πρώτη στιγμή του σχεδιασμού του μέχρι και την πώλησή του. Ασχολείται με τα πάντα. Και αυτό, βέβαια, προϋποθέτει γνώσεις σε διάφορους τομείς και επιστήμες».

Οπως μας λέει, η ζήτηση για αυτούς τους ιδιαίτερους επαγγελματίες ξεκίνησε εξαιτίας της αλλαγής που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στις απαιτήσεις των καταναλωτών οι οποίοι κρίνουν κάθε προϊόν – αυτό που λέμε «consumer experience», δηλαδή η εμπειρία που βιώνουν όταν το χρησιμοποιούν: «Ζούμε στην εποχή της εμπειρίας. Ολα είναι μια εμπειρία. Δεν αρκεί πλέον να δημιουργήσεις ένα προϊόν και απλά να το προωθήσεις στην αγορά. Πρέπει να βλέπεις την πορεία του από την αρχή μέχρι το τέλος. Και αν το πάμε ένα βήμα παραπέρα, πρέπει να βλέπεις και ποιες θα είναι οι εμπειρίες οι οποίες θα δημιουργηθούν χάρη στις υπηρεσίες και στα προϊόντα σου».

Τα τρία «P»

Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τον ίδιο είναι ο σχεδιασμός προϊόντων τα οποία θα έχουν όσο το δυνατόν μικρότερο αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Κάτι που ονομάζει τριπλό «bottom line» (αυτό που τελικά μετράει): «Το design πρέπει να βάλει στο κέντρο του τον άνθρωπο και την κοινωνία, αλλά με έναν τρόπο που να αποφέρει και κέρδος για τον επιχειρηματία. Αυτό που λέω «People, Planet, Profit» – Ανθρωποι, Πλανήτης, Κέρδος. Πρέπει να θεωρούμε και τα τρία εξίσου σημαντικά στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουμε. Οταν, ας πούμε, οι εταιρείες μετέφεραν, στη δεκαετία του ’90, τις εργασίες τους στην Ασία, αν και έδωσαν ευκαιρίες σε ανθρώπους που δεν είχαν τίποτα, εκμεταλλεύθηκαν κάποιες ανισότητες. Είχαν εκμεταλλευθεί παιδάκια και οι συνθήκες εργασίας δεν ήταν ανθρώπινες. Ηταν αόρατος ο τρόπος παραγωγής. Τώρα, και ιδιαιτέρως μετά την πανδημία, έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε μια επανεκκίνηση. Να μην επιστρέψουμε στα παλιά. Να μη χρησιμοποιούμε υλικά που να κάνουν κακό στο περιβάλλον ή στους ανθρώπους. Για να μπορεί όμως κάποιος να το κάνει αυτό, θα πρέπει να έχει μια γνώση που να είναι πιο ευρεία. Στο design υπάρχει μια θεωρία σύμφωνα με την οποία το 80% των αποφάσεων που λαμβάνονται για τη δημιουργία ενός προϊόντος λαμβάνονται στο πολύ αρχικό στάδιο, δηλαδή στο σχέδιο. Δεν μπορεί ο σχεδιαστής να λέει ότι δεν είναι δική του ευθύνη ο σχεδιασμός ενός προϊόντος το οποίο γίνεται από μη ανακυκλώσιμο πλαστικό».

Το παράδειγμα του «γαλατά»

Σήμερα, ο Στέφανος Κλαμπανέβας εργάζεται ως σύμβουλος επιχειρήσεων για την ανάπτυξη προϊόντων και πρακτικών που δεν θα βλάπτουν το περιβάλλον. Συνεργάζεται με αυτοκινητοβιομηχανίες, με μεγάλες εταιρείες τροφίμων, ένδυσης κ.ά. Για τον κάθε τομέα οι λύσεις και η στρατηγική είναι διαφορετικές: «Για το θέμα της βιωσιμότητας πρέπει να σκέφτεσαι και σε τι είδους βιομηχανία απευθύνεσαι. Μια τράπεζα, για παράδειγμα, σε σχέση με μια αυτοκινητοβιομηχανία, είναι πολύ διαφορετική. Η δεύτερη δημιουργεί αντικείμενα που έχουν επίπτωση στο περιβάλλον. Μέχρι πρόσφατα, για παράδειγμα, όταν ένα αυτοκίνητο το απέσυραν από την κυκλοφορία, έκαναν τα κομμάτια του μια συμπαγή μάζα και την έλιωναν. Την έκαιγαν και έπαιρναν το μέταλλο. Αν όμως μπορείς να δημιουργήσεις μια μεθοδολογία όπου με αυτοματοποιημένο σύστημα να μπορείς να το αποσυναρμολογήσεις και μερικά κομμάτια να τα ανακυκλώσεις και κάποια άλλα να τα ξαναχρησιμοποιήσεις, τότε υπάρχει ένα περιβαλλοντικό κέρδος».

Αυτό στο οποίο όμως κυρίως πρέπει να αποσκοπούμε, σύμφωνα με τον έμπειρο designer, είναι η κυκλικότητα. Δηλαδή η επαναχρησιμοποίηση των συσκευασιών των προϊόντων: «Το καλύτερο παράδειγμα είναι αυτό του γαλατά που γινόταν παλιά. Μας έφερνε το γάλα σε γυάλινα μπουκάλια, τα οποία τα επιστρέφαμε. Αυτά πλένονταν και έμπαινε μέσα καινούργιο γάλα. Ενα κομμάτι του consulting που κάνω και θέλω να φέρω στην Ελλάδα ασχολείται με αυτό. Πρέπει όμως να γίνεται με έναν τρόπο πρακτικό και που να δίνει κίνητρο στον πελάτη».