Ταξίδι στην ψυχή των πόλεων

Oπου και να ταξιδέψω είναι ο τίτλος – σεφερικής πνοής – που δίνει ο Νίκος Βατόπουλος στο καινούργιο του βιβλίο. Και, παραλείποντας το πασίγνωστο υπόλοιπο «…η Ελλάδα με πληγώνει», προσθέτει στον πρόλογο τη δική του φωτεινή εκδοχή: «Βλέποντας την Ελλάδα ξανά». Στόχος του, να μας συστήσει ξανά τον τόπο μέσα από τη δική του ματιά. Επισημαίνοντας κυρίως τα εναπομείναντα πολύτιμα και ανθεκτικά ακόμα: κτίρια των πόλεων, δρόμους και γωνιές που ανακαλούν στους τωρινούς το παρελθόν τους. Το ύφος και το ήθος μιας ολόκληρης χώρας.

Ο συγγραφέας καταγράφει την ανάσα – ζεστή κι ασθματική – των πιο απλών αντικειμένων που περνούν απαρατήρητα, αφημένα στη σιωπή. Ανιχνεύει κι αυτός, όπως κάποιοι άνθρωποι που «καταδεχτικοί στα τιποτένια πράγματα δοξολογούν τα πιο φτηνά κι ασήμαντα: μια ψάθινη καρέκλα ξεφτισμένη στην αυλή, δυο κουρτινάκια κεντημένα πίσω απ’ τα τζάμια ενός παμπάλαιου παραθυριού, μια κατσαρόλα αλουμινένια που ήρθε η ώρα της να γίνει γλάστρα». Γι’ αυτό, ίσως, έχεις την αίσθηση ότι δεν σου μιλά για πόλεις αληθινές, αλλά σου αφηγείται ένα παραμύθι. Που όμως το έχεις ζήσει στο μακρινό παρελθόν. Και ξάφνου ζωντανεύει. Οι πόλεις μοιάζουν τώρα σαν εκείνες τις «αόρατες πόλεις» τού Ιταλο Καλβίνο. «Μέσα από τις στρώσεις του χρόνου, γάζες μισοδιάφανες, σαν τούλια που τυλίγουν το ίζημα της μνήμης, αναφύεται επιτακτική η ανάγκη μιας νέας σχέσης με τον τόπο». Η ματιά του είναι μια κάμερα που καταγράφει όχι μόνο προσόψεις και επιφάνειες αλλά διεισδύει και στην ψυχή των πραγμάτων. Εκμαιεύει το ύφος τους, την ιστορία των ανθρώπων που περπάτησαν στους δρόμους. Που έζησαν εντός τους, ερωτεύτηκαν, ή έφυγαν απ’ τη ζωή μοναχικοί και ξεχασμένοι.

Ο λόγος του Βατόπουλου διεισδύοντας στον ψυχισμό των πόλεων και όσων έζησαν σ’ αυτές κάνει τις άγνωστες μορφές τους ορατές και μοιάζει να δίνει σχήμα και μορφή στα αισθήματα. Εχει έναν τρόπο μοναδικό να αναδίδει από μέσα του το αίσθημα που αντανακλά ο χώρος. Να αντλεί το πρωτογενές του υλικό από την πηγή που το γεννάει. Είναι ταξιδιώτης με την παλιά σημασία τής λέξης. Συνεχίζει τον τρόπο που κατέγραφαν τις ταξιδιωτικές τους εντυπώσεις οι περιηγητές, οι παλιοί προσκυνητές. «Κατοικεί τον χρόνο» και αρέσκεται, όπως έλεγε ο Μπαλζάκ, «στη γαστρονομία τού ματιού». «Για να παρατηρείς τον κόσμο γύρω σου και τη ζωή στις λεπτομέρειες πρέπει να σου αρέσει να περπατάς» ομολογεί ο συγγραφέας. Πράγμα που σημαίνει ότι έχει την έγνοια για τον Αλλον. «Τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι όταν φεύγουν από τον δημόσιο χώρο;» αναρωτιέται. Χωρίς την περιέργεια δεν μπορείς να ανακαλύψεις τον Αλλον γιατί «ο Αλλος είναι πάντα αλλού». Μα ούτε και τον εαυτό σου, θα πρόσθετα, αφού «το να υπάρχεις, είναι να βγαίνεις συνεχώς από τον εαυτό σου και να ξαναγυρνάς» όπως λέει ο Στανισλάς Μπρετόν. Αυτές οι αναζητήσεις λοιπόν είναι κάτι περισσότερο από απλές περιηγήσεις: είναι τα πρώτα βήματα στις άγνωστες ατραπούς τού μέσα κόσμου, οι πρώτες απόπειρες αυτοσυνειδησίας· αλλά και οι όροι της εθνικής αυτογνωσίας.

Ο Νίκος Βατόπουλος έχει ένα σημαντικό πλεονέκτημα: θαρρείς ότι οι λέξεις έρχονται οι ίδιες και τον βρίσκουν, δεν τις ψάχνει. Χρησιμοποιεί τον μεταφορικό λόγο (της λογοτεχνίας) και τον κυριολεκτικό (της φωτογραφικής αποτύπωσης). Αναμειγνύει το ρεαλιστικό και το ποιητικό στοιχείο με τόσο ισορροπημένη δοσολογία που δεν πνίγει η μία γλώσσα την άλλη. Αλλά δένουν οι οσμές τους, οι χυμοί τους και μένει η τελική τους γεύση στην ψυχή και στο μυαλό τού αναγνώστη. Οπως η λεπτή γεύση ενός εξαίσιου φαγητού στον ουρανίσκο.

Ο αργός ρυθμός που ο Βατόπουλος επιβάλλει στη ροή τού λόγου, καθορίζει και τον ρυθμό ανάγνωσης του κειμένου του (πράγμα που συμβαίνει μόνο με την επεξεργασμένη γλώσσα της λογοτεχνίας).

Ποια είναι λοιπόν η άποψή του για τις 24 πόλεις τις οποίες περιηγείται; «Δύσκολα μπορώ να φανταστώ την ανάταξη της χώρας χωρίς τον επανασχεδιασμό των ιστορικών πόλεών της. Η αστική αναδιάταξη της χώρας πρέπει να είναι το νέο συνεκτικό εθνικό όραμα». Αυτό το όραμα του συγγραφέα που διατυπώνεται in vivo, με τις περιγραφές και τις αφηγήσεις καθιστά την έκδοση κάτι περισσότερο από μια απλή περιήγηση.

Ο κ. Κώστας Λογαράς είναι λογοτέχνης, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας.