Τα σύννεφα στο Αιγαίο και ο στριμωγμένος - από τις ΗΠΑ – Ερντογάν

Η επόμενη εβδομάδα θα αποτελέσει την αρχή μιας σειράς από ημερομηνίες-κλειδιά σε σχέση με τις πιθανές εξελίξεις στο τρίγωνο Ελλάδα – Κύπρος – Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο, ενώ παράλληλα η προεκλογική εκστρατεία στη χώρα μας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη με ορίζοντα την αναμέτρηση της 7ης Ιουλίου. Από διάφορες πλευρές εκπέμπεται μία, σε αρκετές περιπτώσεις υπερβολική και με αδιευκρίνιστα κίνητρα, ανησυχία έως και πανικός για το ενδεχόμενο «θερμού επεισοδίου» στη θαλάσσια περιοχή του συμπλέγματος του Καστελλορίζου. Το ενδεχόμενο αυτό περιλαμβάνει την πιθανότητα αποστολής είτε ωκεανογραφικού σκάφους είτε και πλωτού γεωτρυπάνου από την Τουρκία σε περιοχή ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η εικόνα συμπληρώνεται από την υποψία ότι η Αγκυρα θα αποπειραθεί να εκμεταλλευθεί ένα πιθανό κενό εξουσίας ή πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα είτε πριν είτε μετά τις επικείμενες εκλογές με σκοπό τη δημιουργία αρνητικών τετελεσμένων τύπου Ιμίων, κάτι που επεσήμανε σε άρθρο του πριν από μία εβδομάδα στην «Καθημερινή» και ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης.

Ανησυχία και παρασκήνιο

Ουδείς φυσικά παραγνωρίζει ότι στον ουρανό των ελληνοτουρκικών σχέσεων αλλά και στην Κύπρο έχουν συγκεντρωθεί σύννεφα που θα μπορούσαν υπό προϋποθέσεις να συνθέσουν την «τέλεια καταιγίδα». Η εικόνα περιπλέκεται έτι περαιτέρω από το γεγονός ότι στην εξίσωση εντάσσονται και άλλα στοιχεία, με κορυφαίο τη διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με τη σχεδιαζόμενη προμήθεια του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από την Αγκυρα και το ξεκάθαρο μήνυμα της Ουάσιγκτον ότι η ολοκλήρωση αυτής της κίνησης θα σημάνει το τέλος της συμμετοχής της γειτονικής χώρας στο πρόγραμμα κατασκευής του μαχητικού αεροσκάφους 5ης γενιάς F-35, άρα και την παράδοση αυτών των αεροσκαφών στην τουρκική Πολεμική Αεροπορία.

Η επιστολή του εκτελούντος χρέη υπουργού Αμυνας των ΗΠΑ Πάτρικ Σάναχαν προς τον τούρκο ομόλογό του Χουλουσί Ακάρ στις 6 Ιουνίου και ο αναλυτικός πίνακας που τη συνοδεύει σχετικά με τις ενέργειες στις οποίες προτίθενται να προχωρήσουν οι Αμερικανοί υπήρξε ενδεικτικά των προθέσεων της Ουάσιγκτον. Πλέον, η 31η Ιουλίου είναι η καταληκτική ημερομηνία που έχει στη διάθεσή της η Τουρκία για να αποφασίσει μεταξύ των F-35 και των S-400. Το δεύτερο στοιχείο που δεν πρέπει να παραγνωρίζεται είναι η εσωτερική πολιτική κατάσταση στην Τουρκία εν όψει των επαναληπτικών δημοτικών εκλογών στην Κωνσταντινούπολη.

Ημερομηνίες-κλειδιά

Το κρίσιμο χρονοδιάγραμμα το οποίο ακολουθεί είναι το εξής:

Την προσεχή Πέμπτη και Παρασκευή, 20 και 21 Ιουνίου αντιστοίχως, πραγματοποιείται στις Βρυξέλλες η Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η Κυπριακή Δημοκρατία, σε συντονισμό με την ελληνική κυβέρνηση, κινείται παρασκηνιακά το τελευταίο διάστημα με σκοπό να υπάρξουν αναφορές σε μέτρα ή και κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας για τις έκνομες ενέργειες με την αποστολή του πλωτού γεωτρυπάνου «Fatih» εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της. Δεν είναι σαφές ότι κάτι τέτοιο θα καταστεί εφικτό καθώς ορισμένες μεγάλες χώρες δεν έχουν προς το παρόν τέτοιες διαθέσεις, αλλά τίποτε δεν αποκλείεται. Οι πρώτες ενδείξεις θα καταγραφούν στο Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Υποθέσεων των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ τη Δευτέρα 17 Ιουνίου.

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 23 Ιουνίου, αναμένεται να διεξαχθούν ξανά στην Κωνσταντινούπολη οι δημοτικές εκλογές. Η αναμέτρηση αυτή έχει αποκτήσει κομβική σημασία για τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος άσκησε όλη του την επιρροή για να ακυρωθούν οι προηγούμενες εκλογές που ανέδειξαν νικητή τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης Εκρέμ Ιμάμογλου. Ωστόσο, φαίνεται ότι η δυναμική του κ. Ιμάμογλου δεν έχει μειωθεί, αλλά έχει μάλλον αυξηθεί σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις και ίσως επικρατήσει ξανά – εφόσον φυσικά οι εκλογές διεξαχθούν κανονικά. Δεν είναι λίγοι όσοι εκτιμούν ότι μία δεύτερη ήττα του κ. Ερντογάν θα τον οδηγήσει σε σπασμωδικές κινήσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής.

Στις 29 Ιουνίου, στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής των G20 στην Οσάκα της Ιαπωνίας, προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί η πολυαναμενόμενη συνάντηση του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ με τον κ. Ερντογάν. Ο τούρκος πρόεδρος έχει προσπαθήσει επανειλημμένως να παρακάμψει τη γραφειοκρατία στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και στο Πεντάγωνο, αλλά και το κάκιστο για την Αγκυρα κλίμα που έχει διαμορφωθεί στο Κογκρέσο, ώστε να επιτύχει μία «συναλλαγή» με τον κ. Τραμπ.

Οι δύο άνδρες μιλούν σχετικά τακτικά στο τηλέφωνο, ενώ δεν πρέπει να λησμονείται και η επίσκεψη-έκπληξη του Μπεράτ Αλμπαϊράκ, υπουργού Οικονομικών της Τουρκίας και γαμπρού του κ. Ερντογάν, στο Οβάλ Γραφείο και η φωτογράφισή του με τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Θα μπορούσαν να αποκατασταθούν οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις στην Οσάκα; Η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι καθόλου εύκολη καθώς οι παράμετροι των αμερικανοτουρκικών σχέσεων είναι πολυδαίδαλες. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, ο κ. Ερντογάν θα ήταν διατεθειμένος να υποχωρήσει στο ζήτημα των S-400 εφόσον μπορούσε να βρεθεί συμβιβασμός στην υπόθεση της τράπεζας Halkbank, η οποία διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην παραβίαση των κυρώσεων εναντίον του Ιράν. Υπενθυμίζεται ότι ακόμη και συγγενικά πρόσωπα του προέδρου Ερντογάν φέρονται αναμεμειγμένα στην υπόθεση αυτή. Πάντως, ο κ. Ερντογάν επανέλαβε την περασμένη Τετάρτη ότι η συμφωνία για τους πυραύλους είναι οριστική.

Επιμένει η Ουάσιγκτον

Οι Αμερικανοί όμως δείχνουν να εννοούν όσα λένε, και αυτό προκύπτει τόσο από το αναλυτικό χρονοδιάγραμμα που παρουσίασε ο κ. Σάναχαν αναφορικά π.χ. με την αποχώρηση των εκπαιδευόμενων πιλότων ή με το πάγωμα της αποστολής εξοπλισμού για τη συγκρότηση ενός περιφερειακού κέντρου επισκευής και συντήρησης, καθώς φυσικά και με την έξοδο των τουρκικών εταιρειών που συμμετέχουν στη συμπαραγωγή του αεροσκάφους (σύμφωνα με δημοσίευμα της ισραηλινής εφημερίδας «Haaretz», από την εξέλιξη αυτή θα μπορούσαν να επωφεληθούν ισραηλινές εταιρείες, όπως η ΙΑΙ). Παράλληλα, υπάρχει το μέτωπο της Συρίας, με τις εξελίξεις να επικεντρώνονται στο Ιντλίμπ και στα σχέδια για δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας. Η Αγκυρα βλέπει εκεί τον «κουρδικό εφιάλτη», αλλά η πραγματικότητα είναι ότι μοιάζει εγκλωβισμένη μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, οι οποίες κάνουν το δικό τους παιχνίδι.

Οι επαφές Αθήνας – Αγκυρας και οι γεωτρήσεις

Η τελευταία κρίσιμη ημερομηνία είναι φυσικά η 7η Ιουλίου και η διενέργεια των εθνικών εκλογών στην Ελλάδα. Εδώ και κάποιο διάστημα, με αφορμή την κινητικότητα της Αγκυρας εντός της κυπριακής ΑΟΖ και την προβολή των μαξιμαλιστικών θέσεών της για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, έχει ξεκινήσει έντονη συζήτηση για το ενδεχόμενο να προβεί η Τουρκία σε πρόκληση «θερμού επεισοδίου» με επίκεντρο το Καστελλόριζο, εκμεταλλευόμενη πιθανή πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα.

Το «σύνδρομο των Ιμίων»
και η επομένη των εκλογών

Αν και δεν μπορούν να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις, μοιάζει πιθανότερο να σταλεί εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας κάποιο σκάφος σεισμικών ερευνών παρά ένα γεωτρύπανο – όπως συνέβη πριν από μερικούς μήνες με το «Barbaros», εφόσον φυσικά η Αγκυρα αποφασίσει κάτι τέτοιο. Η ανησυχία υπάρχει και σε κύκλους της κυβέρνησης Τσίπρα, ενώ δεν είναι λίγοι όσοι θεωρούν ότι το καλύτερο σενάριο για τη χώρα είναι να προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση από τις εκλογές ώστε να αποφευχθούν επιπλοκές, όπως π.χ. μια καθυστέρηση στον σχηματισμό κυβέρνησης ή και νέες εκλογές, αν αυτός δεν καταστεί εφικτός.
Το «σύνδρομο των Ιμίων» παραμένει ακόμη ζωντανό στο ελληνικό διπλωματικό και στρατιωτικό υποσυνείδητο, αλλά έμπειροι παρατηρητές εκτιμούν ότι η επίκλησή του δεν βοηθά. Αντιπαραγωγική κρίνεται επίσης, από τους ίδιους κύκλους, η σκληρή γλώσσα δημοσίως περί αυστηρής απάντησης που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει σκέψεις στην άλλη πλευρά να δοκιμάσει τις αντοχές της ελληνικής αποτροπής.

Οι ιθύνοντες στα υπουργεία Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λευκωσία παρακολουθούν τις εξελίξεις από πολύ κοντά. Ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Ευάγγελος Αποστολάκης συζήτησε εκτενώς τα θέματα αυτά κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον και στις υψηλόβαθμες συναντήσεις που είχε, όπου μεταξύ άλλων εξέφρασε τις ανησυχίες της ελληνικής πλευράς για την αλλαγή στην ελληνοτουρκική ισορροπία δυνάμεων που θα προκαλούσε πιθανή παράλληλη προμήθεια των S-400 και των F-35.

Αυτές τις ημέρες ολοκληρώνεται η άσκηση «Καταιγίδα» στο Αιγαίο, η οποία έχει προκαλέσει, όπως κάθε φορά που πραγματοποιείται τέτοιου είδους στρατιωτική άσκηση, σωρεία παραβιάσεων του εθνικού εναερίου χώρου και παραβάσεων του FIR Αθηνών, καθώς και υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά ή βραχονησίδες (Φαρμακονήσι, Αγαθονήσι, Αρκιοί, Λειψοί κ.ά). Τη Δευτέρα 17 Ιουνίου αντιπροσωπεία των υπουργείων Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών μεταβαίνει στην Αγκυρα για τη διεξαγωγή του δεύτερου γύρου των συζητήσεων επί Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) με βάση τα δύο κείμενα των Συμφωνιών Παπούλια – Γιλμάζ του 1988 και τα υπόλοιπα ΜΟΕ που έχουν κατά καιρούς συμφωνηθεί μεταξύ των δύο πλευρών.

Παράλληλα, είναι απολύτως ξεκάθαρο πάντως ότι η Αγκυρα δεν πρόκειται να κάνει πίσω στις διεκδικήσεις της στην Κύπρο. Παρά τις κινήσεις της Λευκωσίας προς ορισμένες εταιρείες και την έκδοση εντάλματος σύλληψης εναντίον κροάτη υπηκόου ο οποίος, όπως έγραψε η κυπριακή εφημερίδα «Πολίτης», εμπλέκεται στην εταιρεία Global Offshore Engineering που συνεργάζεται με την Τουρκική Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ), το «Fatih» (που εξακολουθεί να βρίσκεται στο γνωστό σημείο του, σε απόσταση περίπου 36 ναυτικά μίλια δυτικά της Κύπρου, 83 ν.μ. νοτίως των τουρκικών ακτών και σχεδόν 30 ν.μ. νότια από τη μέση γραμμή Κύπρου και Τουρκίας) θα προχωρήσει. Στο έργο του θα βοηθήσουν, σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», δύο αμερικανικές εταιρείες, η μία εκ των οποίων, η «Oceaneering», έχει έδρα στο Χιούστον του Τέξας. Είναι σαφές ότι κυρώσεις και εντάλματα σύλληψης εναντίον αμερικανικών εταιρειών αποτελούν δύσκολα εγχειρήματα. Παράλληλα, κινητικότητα επικρατούσε το τελευταίο διάστημα με τα υποστηρικτικά πλοία του γεωτρύπανου. Από ορισμένες πηγές διοχετεύεται η πληροφορία ότι η γεώτρηση έχει ήδη ξεκινήσει, αλλά η πλήρης επιβεβαίωση είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

Ετοιμάζουν δεύτερο
γεωτρύπανο για Κύπρο

Αναφορικά με το δεύτερο τουρκικό γεωτρύπανο, το επονομαζόμενο «Yavuz», αυτό βρίσκεται προς το παρόν στην ευρύτερη περιοχή του Βοσπόρου. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, η Αγκυρα είναι αποφασισμένη να το στείλει στη θαλάσσια περιοχή ανατολικά της Κύπρου – νοτίως της χερσονήσου της Καρπασίας – εντός του Ιουλίου. Δεν είναι φυσικά ακόμη γνωστό πότε ακριβώς θα κινηθεί το «Yavuz» προς τη θαλάσσια περιοχή του νησιού αλλά σε εκείνη την πλευρά υπάρχουν αδειοδοτημένα οικόπεδα και εκεί έλαβε επίσης χώρα το επεισόδιο με το γεωτρύπανο Saipem της ιταλικής ΕΝΙ (στο Οικόπεδο 3). Ωστόσο, συγκλίνουσες πληροφορίες αναφέρουν ότι η τουρκική πλευρά μελετά πολύ προσεκτικά τις επόμενες κινήσεις και την απάντησή της στα εντάλματα σύλληψης που εξέδωσε η Κυπριακή Δημοκρατία.