Τα «μαύρα πρόβατα» της ΕΕ

«Οχι άλλες δικαιολογίες. Η Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κρίση αυταρχισμού. Μια κρίση που κατατρώει το κράτος δικαίου και τη δημοκρατία και η οποία επηρεάζει τις χώρες-μέλη της ΕΕ. Ελπίζω ότι η Κομισιόν θα πάψει να αναζητεί νέες δικαιολογίες για να μην εφαρμόσει την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Η κατάσταση στην Ουγγαρία απαιτεί την άμεση εφαρμογή της απόφασης. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για την Πολωνία, η οποία παραβιάζει συστηματικά τις αρχές της ΕΕ». Αυτά επεσήμανε στην επικοινωνία του με «Το Βήμα» ο Λοράν Πες, καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Middlessex του Λονδίνου, με αφορμή την ανακοίνωση, την περασμένη Τετάρτη, της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, με την οποία απερρίφθησαν οι προσφυγές της Ουγγαρίας και της Πολωνίας κατά του «μηχανισμού αιρεσιμότητας», ο οποίος συνδέει τη χορήγηση των ευρωπαϊκών πόρων με τον σεβασμό του κράτους δικαίου από τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Ο μηχανισμός αιρεσιμότητας

Στα τέλη του 2020, και μετά από δύσκολες διαπραγματεύσεις, θεσπίστηκε στην ΕΕ ο μηχανισμός αιρεσιμότητας με σκοπό να επιτρέπεται η διακοπή της χρηματοδότησης κρατών-μελών με ευρωπαϊκούς πόρους, όταν διαπιστώνονται παραβιάσεις του κράτους δικαίου. Η διακοπή της χρηματοδότησης ή η μείωση των πόρων, προτείνεται από την Κομισιόν και εγκρίνεται από τουλάχιστον 15 εκ των 27 κρατών-μελών της ΕΕ. Ο μηχανισμός αφορά τα κονδύλια που χορηγούνται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, καθώς και τα κονδύλια για την ανάκαμψη από την πανδημία.

Η Ουγγαρία σχολίασε την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ως «κατάχρηση εξουσίας εκ μέρους των Βρυξελλών», ενώ η Πολωνία αναφέρθηκε «σε επίθεση κατά της κυριαρχίας της». Οι δύο χώρες έχουν συχνά δεχθεί επικρίσεις για παραβιάσεις του κράτους δικαίου όπως αυτό ορίζεται από την καταστατική συνθήκη της ΕΕ. Οπως θυμίζει ο γαλλικός «Le Monde», το καλοκαίρι του 2020, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το σχέδιο του Ταμείου Ανάκαμψης από την πανδημία, ύψους 750 δισ. ευρώ, αλλά και του κοινοτικού προϋπολογισμού της περιόδου 2021-2027, ύψους 1.070 δισ. ευρώ, πολλές χώρες-μέλη, όπως η Ολλανδία, ζήτησαν ο μηχανισμός αιρεσιμότητας να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εκταμίευση των κονδυλίων.

Στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Η Πολωνία και η Ουγγαρία απείλησαν ότι θα μπλοκάρουν την έγκριση του προϋπολογισμού, αν προχωρούσε η εφαρμογή του μηχανισμού. Τελικώς, οι δύο χώρες εξασφάλισαν τη δέσμευση της Κομισιόν ότι ο μηχανισμός αιρεσιμότητας δεν θα ενεργοποιηθεί, προτού το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφανθεί για την εγκυρότητά του. Οπως τονίζει ο καθηγητής Πες, «ήταν η πρώτη φορά, εξ όσων γνωρίζω, που δύο εθνικές κυβερνήσεις προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με το επιχείρημα ότι η ΕΕ δεν είναι νομικώς αρμόδια για να επιβάλει τους κανόνες του κράτους δικαίου σε περίπτωση παραβίασής τους, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η υπεράσπιση του κράτους δικαίου αποτελεί καθήκον των εθνικών κυβερνήσεων».

Η Ουγγαρία και η Πολωνία δικαίως ανησυχούν με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου: από το Ταμείο Ανάκαμψης έχει προβλεφθεί να εκταμιευθούν για τη μεν Βουδαπέστη κονδύλια ύψους 7,2 δισ. ευρώ, για τη δε Βαρσοβία κονδύλια ύψους 23,9 δισ. ευρώ, από τα οποία, μέχρι σήμερα, οι δύο χώρες δεν έχουν λάβει ούτε ένα ευρώ, σύμφωνα με τον «Le Monde».

Η ενωμένη αντιπολίτευση απέναντι στον Ορμπαν

Εν όψει και των βουλευτικών εκλογών στις 3 Απριλίου, η Ουγγαρία του ακροδεξιού πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπαν έχει λόγους να ανησυχεί περισσότερο. Ο Ορμπαν, που διεκδικεί τέταρτη θητεία από το 2010, αντιμετωπίζει για πρώτη φορά υποψήφιο τον οποίο στηρίζει σύσσωμη η αντιπολίτευση (έξι κόμματα), τον συντηρητικό Πέτερ Μάρκι-Ζάι, 49 ετών, πρώην μάνατζερ πολυεθνικής και δήμαρχο της πόλης Χοντμεζοβαχάρσελι στην Κεντρική Ουγγαρία. Σύμφωνα με το BBC, η αναμέτρηση προβλέπεται οριακή. Ο Ορμπαν ωστόσο έχει προβάδισμα, η κυβέρνησή του ελέγχει τα ουγγρικά μέσα ενημέρωσης και διαθέτει πολύ περισσότερους πόρους από όσους η αντιπολίτευση. Για την προεκλογική εκστρατεία του Φιντέζ, του κόμματος του Ορμπαν, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η κυβέρνηση δαπανά τρεις φορές περισσότερα χρήματα απ’ όσα η αντιπολίτευση. Στον αντίποδα, την εκστρατεία του Μάρκι-Ζάι στα social media χειρίζονται κυρίως η σύζυγος και τα παιδιά του. Δημοσίευμα του «Le Monde» ανέφερε ότι η εκστρατεία παραπληροφόρησης που έχει εξαπολύσει ο Ορμπαν επικαλούμενος την ύπαρξη ενός «δικτύου Σόρος», του ουγγρικής καταγωγής αμερικανού εκατομμυριούχου που η κυβέρνηση θεωρεί υπ’ αριθμόν 1 εχθρό, είναι άριστα οργανωμένη και διαχέεται και σε ευρωπαϊκά ΜΜΕ.
Το φιλοκυβερνητικό think tank Nezopont προβλέπει ότι στις εκλογές το Φιντέζ θα κερδίσει 119 εκ των 199 εδρών του Κοινοβουλίου (από 133, σήμερα). Στο επιτελείο του Μάρκι-Ζάι επικαλούνται δημοσκόπηση σύμφωνα με την οποία το 53% των Ούγγρων ζητεί κυβερνητική αλλαγή. Προτερήματα του Μάρκι-Ζάι θεωρούνται το ότι είναι και ο ίδιος συντηρητικός, ευσεβής χριστιανός και πολύτεκνος όπως ο Ορμπαν (είναι πατέρας επτά παιδιών ενώ ο Ορμπαν έχει πέντε παιδιά). Στις 12 Φεβρουαρίου, σε προεκλογική συγκέντρωση ο Μάρκι- Ζάι, ο οποίος έχει εργαστεί και στις ΗΠΑ και μιλάει ξένες γλώσσες, δήλωσε ότι αντιμετωπίζει την πολύτιμη κληρονομιά της Ευρώπης, την έννοια του έθνους-κράτους και την παγκοσμιοποίηση διαφορετικά από ό,τι ο Ορμπαν. Στα ατού του Ορμπαν συγκαταλέγονται η φήμη του ως πολεμίου των φιλελεύθερων ελίτ, ως υπερασπιστή της εθνικής κυριαρχίας της Ουγγαρίας και προθύμου «να εξαγάγει το ουγγρικό μοντέλο διακυβέρνησης» στην Ευρώπη και στον κόσμο. Την απέχθεια του Ορμπαν για τις φιλελεύθερες ελίτ συμμερίζονται και οι αμερικανοί Ρεπουμπλικανοί που ανακοίνωσαν ότι το ετήσιο συνέδριο μελών και φίλων του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (CPAC) στο εξωτερικό θα διεξαχθεί στη Βουδαπέστη στα τέλη Μαρτίου, ενώ φημολογείται ότι ίσως παραστεί και ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ.
Ανεξαρτήτως της στήριξης των αμερικανών Ρεπουμπλικανών, ο Ορμπαν θα πρέπει να εξευμενίσει την ΕΕ. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου είναι σαφής: όπως επισημαίνει ο καθηγητής Πες, «στην απόφαση του Δικαστηρίου δίδεται έμφαση στο ότι η ΕΕ δεν είναι μηχανή παραγωγής χρημάτων και ότι η νομοθεσία της ΕΕ δεν εφαρμόζεται “α λα καρτ”. Οσο ποτέ άλλοτε, τονίζεται ότι η ΕΕ οφείλει να υπερασπίζεται τις κοινές της αξίες που συγκροτούν την ταυτότητά της».