Τα εμβόλια, οι Βρυξέλλες και οι «κρυμμένες παρενέργειες»

Ηταν Μάρτιος του 2020, όταν η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωνε σε συνέντευξη Τύπου στις Βρυξέλλες ότι η Ευρώπη θα είχε εγκρίνει το πρώτο εμβόλιο κατά του κορωνοϊού ήδη πριν από το φθινόπωρο. Δύο μήνες αργότερα, στις 14 Μαΐου, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκου (ΕΜΑ) δήλωνε ότι η Ευρώπη θα είχε το πρώτο εμβόλιο σε έναν χρόνο, «στο πιο αισιόδοξο» σενάριο. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ο μέσος όρος έγκρισης ενός εμβολίου είναι 10-12 χρόνια. Οι εξελίξεις του εμβολίου του κορωνοϊού διέψευσαν όλα τα παραπάνω. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2020 η Κομισιόν ενέκρινε το εμβόλιο των Pfizer-BioNTech και στις αρχές Ιανουαρίου το εμβόλιο της Moderna. Η έγκριση του εμβολίου της βρετανικής φαρμακευτικής AstraZeneca αναμένεται εντός του Ιανουαρίου, ενώ αυτό της Johnson & Johnson εντός του Φεβρουαρίου, με τη διάθεση των πρώτων δόσεων στην Ευρώπη ήδη από τις αρχές Απριλίου.

Το Brexit και οι πιέσεις του Βερολίνου

Το Ηνωμένο Βασίλειο προηγήθηκε της Ευρώπης στην έγκριση των εμβολίων, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν γκρίνιες στις Βρυξέλλες αναφορικά με την καθυστέρηση της Γηραιάς Ηπείρου. Πολλοί στις Βρυξέλλες θεώρησαν μάλιστα ότι το Λονδίνο πολιτικοποίησε το θέμα υπό το φως του Brexit. Κοινοτικές πηγές επισήμαναν στο «Βήμα της Κυριακής» ότι το Ηνωμένο Βασίλειο ξεκίνησε αυτή την «κούρσα του ανταγωνισμού». «Ο βρετανός πρωθυπουργός επιτάχυνε τις διαδικασίες έγκρισης των εμβολίων για να δείξει στους βρετανούς πολίτες ότι το Ηνωμένο Βασίλειο εκτός Ευρώπης είναι πιο γρήγορο, πιο αποτελεσματικό» υπογράμμισαν οι πηγές. Υπό το φως των βρετανικών πιέσεων στο πρεστίζ της Ευρώπης, το Βερολίνο διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην επιτάχυνση των διαδικασιών και στην ΕΕ. Πολλοί ισχυρίζονται επίσης ότι δεν πρέπει να αγνοηθούν και οι εσωτερικές ζυμώσεις στη Γερμανία εν όψει των εκλογών, καθώς και το πολιτικό πλήγμα στη γερμανική κυβέρνηση λόγω της απότομης αύξησης των κρουσμάτων.

Η αρχική προγραμματισμένη ημερομηνία έγκρισης του εμβολίου της Pfizer ήταν η 29η  Δεκεμβρίου. Υστερα από παρέμβαση του γερμανού υπουργού Υγείας Γενς Σπαν – ο οποίος φέρεται να σκέφτεται να διεκδικήσει την Καγκελαρία από την Ανγκελα Μέρκελ – η ημερομηνία αυτή άλλαξε και τελικά το εμβόλιο εγκρίθηκε στις 21 Δεκεμβρίου. Ιδιο ήταν το σενάριο έγκρισης του εμβολίου της Moderna. Η αρχική ημερομηνία της έγκρισης ήταν η 12η Ιανουαρίου, κάτι το οποίο επιταχύνθηκε για τις 6 Ιανουαρίου, επίσης έπειτα από σχετική παρέμβαση του γερμανού υπουργού Υγείας. Παρόμοια και η περίπτωση του εμβολίου της AstraZeneca. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκου απέκλειε δημόσια ως απίθανη την έγκριση εντός του Ιανουαρίου. Εν συνεχεία, διαρροές του Βερολίνου στον ευρωπαϊκό Τύπο έκαναν λόγο για ανάγκη άμεσης έγκρισης και αυτού του εμβολίου. Λίγες ημέρες μετά, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκου εξέδωσε ανακοίνωση λέγοντας ότι είναι πιθανή η έγκριση του εμβολίου της AstraZeneca εντός του Ιανουαρίου.

Οι ξεχωριστές συμφωνίες

Τα προβλήματα στις παραδόσεις των πρώτων εμβολίων δεν άργησαν να φανούν. Οι πρώτες «συμβολικές» δόσεις για όλα τα κράτη-μέλη πλην της Γερμανίας ήταν περίπου 10.000 για το καθένα. Η τελευταία, όπως δήλωσε στο Twitter ο γερμανός υπουργός Υγείας, ήταν να λάβει 1,3 εκατομμύρια δόσεις μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου. Σε αυτό το σημείο ξεκίνησε η μεγάλη συζήτηση στις Βρυξέλλες για το εάν το Βερολίνο έχει κάνει ξεχωριστή συμφωνία με τη Pfizer για την προμήθεια επιπρόσθετων δόσεων, πέραν αυτών που θα λάβει στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συμφωνιών.

Η πρώτη αντίδραση της Κομισιόν ήταν ότι «επί της αρχής» δεν συμφωνεί με τις ξεχωριστές συμφωνίες. «Εφόσον όμως δεν επηρεάζουν τη διάθεση των εμβολίων στα κράτη-μέλη βάσει των ευρωπαϊκών συμφωνιών, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα» είχαν πει πηγές στο MEGA. Οι πιέσεις εντάθηκαν και η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι δεν υπάρχουν ξεχωριστές συμφωνίες κρατών-μελών με τις φαρμακευτικές. Λίγες ημέρες αργότερα εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Υγείας ανακοίνωσε ότι υπάρχει τέτοια συμφωνία, ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2020, για προμήθεια 30 εκατομμυρίων πρόσθετων δόσεων για τη Γερμανία.

Η Κομισιόν έσπευσε να απαντήσει στο «άδειασμα» του Βερολίνου, λέγοντας ότι αυτά τα 30 εκατομμύρια εμβόλια είναι μέρος μιας πρόσθετης συμφωνίας που θα έκανε η Κομισιόν με τη Pfizer, για να έρθει λίγες ημέρες μετά η ίδια η Κομισιόν να διαψεύσει τον εαυτό της, επιμένοντας ότι δεν υπάρχει ξεχωριστή γερμανική συμφωνία. Η αλλοπρόσαλλη και αμήχανη αντίδραση της Κομισιόν συνοδεύθηκε με διαβεβαιώσεις αξιωματούχων ότι ακόμα και εάν υπάρχει, δεν επηρεάζει τις ευρωπαϊκές συμφωνίες. Ευρωπαίος αξιωματούχος τόνισε στο «Βήμα της Κυριακής» ότι με τις συμφωνίες με Pfizer και Moderna η Ευρώπη έχει εξασφαλίσει ήδη 760 εκατομμύρια δόσεις καλύπτοντας σχεδόν το 50% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, ενώ οι δόσεις των AstraZeneca και Johnson & Johnson θα φθάνουν για το 80% του ευρωπαϊκού πληθυσμού.

«Σε κάθε περίπτωση, η συμφωνία Γερμανίας – Pfizer δεν επηρεάζει τις ευρωπαϊκές συμφωνίες. Οι 30 εκατομμύρια πρόσθετες δόσεις θα δοθούν στη Γερμανία αφού πρώτα σταλούν όλες οι δόσεις των εμβολίων σε όλα τα κράτη της Ευρώπης, που καλύπτονται από την ευρωπαϊκή συμφωνία με την Pfizer» επισήμανε ο ευρωπαίος αξιωματούχος.

Τα συμβόλαια με τις «μαυρισμένες» γραμμές

Ενα άλλο μεγάλο ζήτημα αφορά τις ίδιες τις συμφωνίες που υπέγραψε η ΕΕ με τις φαρμακευτικές για την προμήθεια των εμβολίων. Υπό την ασφυκτική πίεση πολλών ευρωβουλευτών να βγουν στη δημοσιότητα οι όροι των συμφωνιών, δόθηκε τελικά πρόσβαση στο συμβόλαιο που υπεγράφη με τη φαρμακευτική εταιρεία CureVac. Συγκεκριμένα, μια ομάδα ευρωβουλευτών είχε στη διάθεσή της να δει εμπιστευτικά τη συμφωνία για 40 λεπτά σε ένα κλειστό δωμάτιο, χωρίς κινητά, υπό την επίβλεψη υπαλλήλων της Κομισιόν.

«Βγήκαμε από το δωμάτιο με περισσότερες απορίες από ό,τι όταν μπήκαμε» δήλωσε στο «Βήμα της Κυριακής» πηγή της Ευρωβουλής. Σχεδόν μαυρισμένα ήταν όλα τα σημεία γύρω από την τιμή και την «ευθύνη» των φαρμακευτικών σε περίπτωση που προκύψουν παρενέργειες σε όσους λάβουν το εμβόλιο. Πηγή της Κομισιόν επισήμανε στο «Βήμα της Κυριακής» ότι η Ευρώπη άργησε συγκριτικά με το Ηνωμένο Βασίλειο ακριβώς λόγω της «ευθύνης». «Το Ηνωμένο Βασίλειο, ως κράτος, έλαβε εξ ολοκλήρου την ευθύνη της αποζημίωσης σε περίπτωση παρενεργειών. Αντίθετα, στις ευρωπαϊκές συμφωνίες η ευθύνη βαραίνει αποκλειστικά τις φαρμακευτικές εταιρείες» είπε η πηγή, προσθέτοντας ότι συγκεκριμένα η Pfizer πρόβαλε σκληρή αντίσταση μέχρι την τελευταία στιγμή. Το γκρίζο σημείο όμως είναι το γεγονός ότι η ευθύνη για αποζημιώσεις δεν βαραίνει τις φαρμακευτικές σε περίπτωση «κρυμμένων παρενεργειών» (hidden effects).

Σε δηλώσεις του στο «Βήμα της Κυριακής», ο γάλλος ευρωβουλευτής Πασκάλ Κανφάν από το κεντρώο κόμμα του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος μπήκε σε αυτό το δωμάτιο, είπε ότι «το ένα τρίτο του σημείου της σύμβασης για την «ευθύνη» που είδα ήταν κρυμμένο». Επίσης, «οι κρυμμένες παρενέργειες πιθανότατα συνδέονται με το  μέρος της σύμβασης στο οποίο δεν μπορούσαμε να έχουμε πρόσβαση» πρόσθεσε.

Λείπουν κρίσιμες πληροφορίες

Κληθείς να σχολιάσει τι σημαίνει «κρυμμένες παρενέργειες», εκπρόσωπος της Κομισιόν είπε στο «Βήμα» ότι ο όρος αναφέρεται στις σπάνιες περιπτώσεις παρενεργειών που είναι αδύνατο να προβλεφθούν κατά την παραγωγή ενός εμβολίου. Πάντως, ο αξιωματούχος δεν ήταν σε θέση να φέρει συγκεκριμένο παράδειγμα. Ο Πασκάλ Κανφάν, ο οποίος θεωρείται πρωτεργάτης στις πιέσεις της Ευρωβουλής για διαφάνεια στα συμβόλαια, είπε ότι η ανάγνωση της σύμβασης της CureVac είναι μόνο η αρχή.
«Κάναμε ένα πρώτο βήμα αυτή την εβδομάδα, αλλά δεν μπορεί να είναι το τελευταίο, επειδή πολλές από τις πληροφορίες που ζητήσαμε δεν ήταν διαθέσιμες όταν εξέτασα τη σύμβαση την Τρίτη» είπε ο γάλλος ευρωβουλευτής. Υπογράμμισε ότι πρέπει να προστατευθούν κάποια στοιχεία «επιχειρηματικής εμπιστευτικότητας», ωστόσο επέμενε ότι πρέπει να βγουν στη δημοσιότητα «η δομή κατανομής του κόστους προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η τιμή είναι δίκαιη, το καθεστώς ευθύνης, οι διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας και ο τόπος παραγωγής». Τέλος, εξαπέλυσε δριμεία επίθεση σε όσους υποστηρίζουν τις παράλληλες διαπραγματεύσεις με τις φαρμακευτικές εταιρείες, λέγοντας ότι πλήττουν σοβαρά την ενότητα της ΕΕ.