Τα «δώρα» του νέου Ποινικού Κώδικα σήκωσαν πολιτική θύελλα

Υστερα από σχεδόν επτά δεκαετίες ζωής που μετρούν ο Ποινικός Κώδικας και ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας και αφού μεσολάβησαν προσπάθειες αλλαγής τους, που έμειναν μετέωρες, έφτασε η ώρα να γίνει το επόμενο βήμα. Ο νομοθέτης να θέσει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων και να διαμορφώσει το νέο τοπίο στην απονομή του ποινικού δικαίου.

Η προ ολίγων ημερών δημοσιοποίηση του σχεδίου του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας από τον υπουργό Δικαιοσύνης κ. Μιχάλη Καλογήρου, παρουσία των προέδρων των δύο νομοπαρασκευαστικών επιτροπών, του δικηγόρου κ Χριστόφορου Αργυρόπουλου, ο οποίος έχει διατελέσει πρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, και του καθηγητή της Νομικής Σχολής Θράκης κ. Θεοχάρη Δαλακούρα, προκάλεσε, όπως πολύ σύντομα αποδείχθηκε, πολιτική θύελλα.

Αντιδράσεις από
την αντιπολίτευση

Τα πυρά της αντιπολίτευσης, οργανώσεων, αλλά και της Νεολαίας του ΣΥΡΙΖΑ συγκέντρωσαν συγκεκριμένες, προβληματικές κατά τους διαφωνούντες, διατάξεις. Από τα 400 και πλέον άρθρα του νέου Ποινικού Κώδικα οι «φωτογραφικές», όπως χαρακτηρίστηκαν, διατάξεις αφορούν τη μετατροπή από κακούργημα σε πλημμέλημα της συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, την «αποκλιμάκωση» της ποινικής απαξίας της κατοχής μολότοφ, όπως και τον επαναπροσδιορισμό της υπόστασης του αδικήματος του βιασμού.

Το κρίσιμο αυτό νομοθετικό εγχείρημα, που έρχεται να αλλάξει δεδομένα και στερεότυπα δεκαετιών σε σχέση με την τιμωρία των δραστών και το «ποινολόγιο», όπως λένε στο «Βήμα της Κυριακής» πηγές από τον χώρο της Δικαιοσύνης, «θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με νηφαλιότητα, μακριά από μικροπολιτικές σκοπιμότητες, λαμβάνοντας υπόψη την αδήριτη ανάγκη να εκσυγχρονιστούν πεπαλαιωμένες διατάξεις, να εξορθολογιστούν οι ποινές και να λειτουργήσουν νέα δικονομικά μοντέλα, που έχουν αποδώσει καρπούς σε άλλα ευρωπαϊκά δικαιικά συστήματα».

Το πόσο σημαντικό είναι ένα τέτοιο νομοθέτημα το αποτύπωσε με πολύ απλά λόγια στην παρουσίασή του ο κ. Αργυρόπουλος λέγοντας χαρακτηριστικά: «Ο Ποινικός Κώδικας αφορά όλους μας δυνητικά. Μπορεί να είμαστε κάθε στιγμή θύμα ή δράστης». Οι διατάξεις του αποτελούν την πυξίδα για την τιμωρία ή την αθώωση των κατηγορουμένων σε πολλές χιλιάδες υποθέσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη ενώπιον των ποινικών δικαστηρίων σε όλη τη χώρα. Και είναι αλήθεια ότι πολλές από αυτές έχουν, πέραν της ποινικής απαξίας, πολιτικό πρόσημο και κοινωνικό αντίκτυπο.

Ωστόσο, όπως λένε λειτουργοί της Θέμιδος που έχουν περάσει από το πόστο νομοπαρασκευαστικών επιτροπών, «αν νομοθετείς με βάση τις εκκρεμείς δίκες, το… τρένο χάθηκε».

Ο αντίκτυπος στις δίκες

Εκ των πραγμάτων ένα τόσο σοβαρό έργο, που καταλαμβάνει το σύνολο των ποινικά αξιολογήσιμων συμπεριφορών, δεν θα μπορούσε να μην έχει αντίκτυπο σε ανοιχτές δίκες.

Οι αλλαγές στις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα, που δέχονται σκληρή κριτική, άρχισαν να χαράσσονται από το 2015, προτού ακόμη φανούν στον… δικαστικό ορίζοντα οι υποθέσεις που σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη.

Επιπλέον, το γεγονός ότι πρόκειται για σχέδια Κωδίκων και όχι για τα τελικά κείμενα δίνει την ευχέρεια, τόσο θεσμικά όσο και από άποψη χρόνου, σε όλες τις πλευρές – δικαστές, εισαγγελείς, δικηγόρους, νομικές σχολές, πολιτικά κόμματα ή και απλούς πολίτες – να συμμετάσχουν στη δημόσια διαβούλευση, που έχει ως καταληκτικό όριο την 27η Μαρτίου 2019, και να διατυπώσουν τις θέσεις τους καταγράφοντας τις όποιες διαφωνίες.

Αμέσως μετά οι Κώδικες μαζί με τα αποτελέσματα της διαβούλευσης και τις θέσεις των κομμάτων και των θεσμικών φορέων θα επιστρέψουν στα χέρια των μελών της Επιτροπής, που θα τα επεξεργαστούν, ώστε να αποφασίσουν αν και ποιες αλλαγές θα πρέπει να γίνουν στα σχέδια για να επιτευχθεί ο σκοπός, ήτοι η προσαρμογή των Κωδίκων στη σύγχρονη πραγματικότητα, και να εξασφαλιστεί η αναγκαία συναίνεση για την ψήφισή τους.

Η φιλοσοφία που διέπει τους δύο Κώδικες – Ποινικό και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας – στηρίζεται σε τρεις βασικούς άξονες: τον σύγχρονο επαναπροσδιορισμό των αδικημάτων, τον εξορθολογισμό των ποινών και την εφαρμογή στη δικονομία νέων θεσμών, με σκοπό την ποιοτική αναβάθμιση και την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης, χωρίς όμως εκπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι αλλαγές που έρχονται

Η σημαντικότερη αλλαγή σε ό,τι αφορά τα βαριά πλημμελήματα, με προβλεπόμενη τιμωρία από 3 έως 5 χρόνια, είναι ότι οι ποινές θα εκτίονται πραγματικά και ο δράστης θα οδηγείται στη φυλακή.

Γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν σήμερα, βάσει των διατάξεων που ισχύουν, όπου πολύ συχνά δράστες, ακόμα και κακουργηματικών πράξεων, καταδικάζονται σε πολυετείς ποινές, είτε φυλάκισης είτε κάθειρξης, αλλά φεύγουν ελεύθεροι από τα δικαστήρια, είτε λόγω της αναστολής της ποινής τους είτε γιατί η ποινή τους μετατρέπεται σε χρηματική.

Επίσης:

^l
Μειώνεται το ανώτατο όριο πρόσκαιρης κάθειρξης από 20 χρόνια σε 15 χρόνια.

^l Καταργούνται τα πταίσματα.

^l
Οι προβλεπόμενες ποινές γίνονται τρεις: στερητικές της ελευθερίας, χρηματικές και προσφορά κοινωφελούς εργασίας.

^l
Καταργούνται ο νόμος περί καταχραστών του Δημοσίου 1608/1950 και τα ισόβια για τα οικονομικά εγκλήματα.

^l
Διαφοροποιούνται και ελαφρύνονται μεταξύ άλλων τα αδικήματα της εγκληματικής οργάνωσης, της έκρηξης, της κατοχής εκρηκτικών, της ανθρωποκτονίας εξ αμελείας κατά συρροή.

^l
Καταργείται η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων.

^l
Προβλέπεται η κατ’ οίκον έκτιση ποινής όχι ανώτερης της κάθειρξης των 10 ετών για καταδίκους που έχουν υπερβεί το εβδομηκοστό έτος της ηλικίας τους.

^l
Η παραβίαση του απορρήτου τηλεφωνικής επικοινωνίας και προφορικής συνομιλίας τιμωρείται σε βαθμό πλημμελήματος.

Αλλαγές στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας

^l
Αναβαθμίζεται κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα ο ρόλος του Εισαγγελέα και διευρύνονται οι αρμοδιότητές του και οι εξουσίες του.

^l
Ποινική διαταγή, θεσμός που θα αφορά ήσσονος σημασίας αδικήματα με προβλεπόμενη ποινή φυλάκισης έως 1 έτος.

^l
Ποινική συνδιαλλαγή: Ο εισαγγελέας θα μπορεί να προτείνει ποινή στον κατηγορούμενο πριν από την άσκηση ποινικής δίωξης με δεδομένη την πλήρη αποκατάσταση της ζημιάς.

^l
Ποινική διαπραγμάτευση: Ο εισαγγελέας, όπως γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με επιτυχία, θα μπορεί, σε κάθε στάδιο της ποινικής διαδικασίας, να έρχεται σε συμφωνία με τον κατηγορούμενο που αποδέχεται την ενοχή του για την ολική αποκατάσταση της ζημιάς και την ποινική του μεταχείριση.

Παρά τις ενστάσεις, τη σκληρή κριτική και τις αιτιάσεις για συγκεκριμένες διατάξεις, σύσσωμος ο νομικός κόσμος αποτιμά ως θετικό το έργο των δύο επιτροπών και αναγνωρίζει την ανάγκη να υπάρξει αλλαγή σελίδας σε όλα όσα σχετίζονται με την τιμωρία του εγκλήματος και τους κανόνες απονομής της δικαιοσύνης.

Ωστόσο αναγκαίο «εργαλείο» για την επιτυχή ολοκλήρωση του εγχειρήματος εκσυγχρονισμού του συστήματος απονομής δικαιοσύνης είναι η εισαγωγή νέων υποστηρικτών της δικαιοσύνης δομών, όπως η δικαστική αστυνομία. Η ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου, όπως είπε και ο υπουργός Δικαιοσύνης, είναι στα νομοθετήματα που έχουν άμεση πια προτεραιότητα.