Σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα το σχέδιο για τις αναπλάσεις των πόλεων

Τα σχέδια επί χάρτου, τα μεγαλόπνοα προγράμματα για την αναβάθμιση και την ανάπλαση του Κέντρου της Αθήνας και οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί έχουν «φρακάρει» στα συρτάρια του υπουργείου Περιβάλλοντος, του δήμου της πρωτεύουσας και άλλων αρμόδιων και αναρμόδιων φορέων. Προτάσεις ως «επικοινωνιακά πυροτεχνήματα», άλλες με καλές προθέσεις, που όμως έμειναν στα λόγια, με την Αθήνα να ανακατασκευάζεται ανά τετραετία, στα… χαρτιά.

Σχεδιασμοί που έπεσαν στα βράχια είτε λόγω έλλειψης πόρων, πολυπλοκότητας στη νομοθεσία, συναρμοδιότητας πολλών φορέων, προχειρότητας, είτε απλά γιατί δεν ήταν πολιτικά χρήσιμες.

Η πραγματική ζωή όμως του Κέντρου της πρωτεύουσας είναι εκεί: στην Αθήνα των κλειστών καταστημάτων, του παρεμπορίου, των αστέγων, της χρήσης και της εμπορίας ναρκωτικών, των σκυφτών ανθρώπων της ζητιανιάς, των ερημωμένων κτιρίων, των μισογκρεμισμένων διατηρητέων σπιτιών…

Από τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο «οικολόγος» αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος κ. Γιώργος Δημαράς δημιούργησε μια Ομάδα Εργασίας για να συμπληρώσει και να αναμορφώσει το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο αστικών αναπλάσεων, ώστε να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο, απλό, χρηματοδοτημένο και, κυρίως, επιχειρησιακό πλαίσιο αναζωογόνησης του αστικού χώρου, που θα παρέχει τη δυνατότητα για συνολική διαχείριση μέσω σχεδιασμού και επανασχεδιασμού. Οι επιστήμονες που εργάζονται στη συγκεκριμένη ομάδα έχουν ήδη καταλήξει στους βασικούς άξονες της νέας πρότασης.

Ενεργοποίηση συνεργασιών
με τον ιδιωτικό τομέα

Για τα εγκαταλελειμμένα κτίρια προτείνεται ανάληψη της χρήσης τους (και όχι της κυριότητας) από τους δήμους, σε συνεργασία με ιδιώτες ή δημόσιους φορείς, μέσω προγραμματικών συμβάσεων. Ειδικότερα, προωθείται η ενεργοποίηση συνεργασιών με τον ιδιωτικό τομέα στις επενδύσεις ανάπλασης, με ευέλικτα σχήματα προγραμματικών συμφωνιών, επιμερισμού έργων και δράσεων, και όχι αναγκαστικά η σύσταση ειδικών φορέων, όπως προβλέπεται έως σήμερα στην πολεοδομική νομοθεσία. Ως γενική κατεύθυνση προτείνεται η λογική συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, όπου ενδεχόμενη ενσωμάτωση επενδύσεων μέσω ΣΔΙΤ μπορεί να αφορά επί μέρους υποδομές.

Επίσης, για τα εγκαταλελειμμένα κτίρια οι επεμβάσεις θα γίνονται με τη σύμφωνη γνώμη του 60% των ιδιοκτητών. Ωστόσο, η συγκεκριμένη πρόταση, αν και πιο ήπια από αντίστοιχη που είχε ξαναπέσει στο τραπέζι στο παρελθόν, ενέχει σοβαρά ζητήματα συνταγματικότητας, καθώς προσβάλλει δικαιώματα στην ιδιοκτησία. Στους άξονες της νέας πρότασης του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) περιλαμβάνονται επίσης τα εξής:

p Εξέταση προσωρινών χρήσεων για το εγκαταλελειμμένο κτίριο, οι οποίες σήμερα δεν επιτρέπονται στην περιοχή, κατά παρέκκλιση της ισχύουσας νομοθεσίας. Η εξαίρεση θα μπορεί να δίνεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, στο πλαίσιο επεμβάσεων που θα σχεδιάζονται και θα υλοποιούνται στο κτίριο.

p Κτίρια που δεν θα μπορούν να αξιοποιηθούν με άλλον τρόπο θα διατίθενται είτε για στέγαση ευαίσθητων ομάδων είτε για κοινόχρηστους χώρους, μετά από κατεδάφιση.

p Το Κτηματολόγιο θα είναι υποχρεωμένο να παρέχει στοιχεία των ιδιοκτητών εγκαταλελειμμένων κτιρίων σε δήμους και Δημόσιο.

Απαλλαγή ΕΝΦΙΑ
για τα διατηρητέα

Για τα κτίρια που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα προωθείται η θέσπιση οικονομικών κινήτρων υπέρ των ιδιοκτητών τους, με απαλλαγή από τον ΕΝΦΙΑ, μείωση του ΦΠΑ για τις επισκευές και με επιχορηγήσεις για τη συντήρηση και την επανάχρησή τους. Επίσης, προτείνονται πρόστιμα και άλλες κυρώσεις ως αντικίνητρα για όσους τα εγκαταλείπουν και τα αφήνουν να καταρρέουν.

Προωθείται ακόμη η δημιουργία ενός ενιαίου αρχείου διατηρητέων και η σύσταση μιας δομής για τη διαχείρισή τους, με συμμετοχή των υπουργείων Περιβάλλοντος, Οικονομικών, Εσωτερικών, αλλά και των δήμων. Σχεδιάζεται να δίνονται κίνητρα για φύτευση των ακαλύπτων, ενώ προτείνεται και ο βιοκλιματικός σχεδιασμός τους.

Τα εγκαταλελειμμένα κτίρια στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο κ.α.) αποτελούν μια ωρολογιακή βόμβα, θέτοντας σε διαρκή κίνδυνο κατοίκους και επισκέπτες, όπως κατέδειξαν και οι δύο πρόσφατες καταρρεύσεις κτιρίων στην καρδιά της πρωτεύουσας, σε Μεταξουργείο και Πνύκα. Μόνο στην Αθήνα εκτιμώνται σε 1.800, εκ των οποίων περίπου τα μισά είναι διατηρητέα.

Ολοκληρωμένη πρόταση
για διαχείριση

«Κομβικό μέρος της εν λόγω προσπάθειας είναι η διαμόρφωση ολοκληρωμένης πρότασης για τη διαχείριση, προστασία και αξιοποίηση τόσο γενικά των εγκαταλελειμμένων κτιρίων όσο και ειδικά των διατηρητέων εξ αυτών, που θα διακρίνεται από διαδικαστική σαφήνεια και απλότητα, και θα πλαισιώνεται με πρόγραμμα εφαρμογής/υλοποίησης, με δυνατότητα εξασφάλισης των αναγκαίων χρηματοδοτικών πόρων» αναφέρει ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος κ. Γιώργος Δημαράς. Και προσθέτει: «Βασικό διακύβευμα είναι η παροχή της δυνατότητας κατά κύριο λόγο στους δήμους – αλλά και στο Δημόσιο – να ασκούν ολοκληρωμένη διαχείριση της αρχιτεκτονικής – πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και εν γένει του κτιριακού αποθέματός τους, εμπλέκοντας στην εν λόγω διαδικασία και άλλους φορείς ή/και ιδιώτες βάσει προγραμματικών συμβάσεων».

Νομοθεσία υπάρχει, αλλά είναι πολύπλοκη και διάσπαρτη: για τα εγκαταλελειμμένα κτίρια (άρθρο 34 Ν. 1539/1938), την υγιεινή και την ασφάλεια των κτιρίων (άρθρο 9 ΝΔ 17.7.1923, Ν. 1512/1985), τα επικίνδυνα ή επικινδύνως ετοιμόρροπα (ΠΔ 13.4.1929), ειδικά για την αποκατάσταση διατηρητέων (ΠΔ 15.4.1988 και άρθρο 32 παρ. 4 Ν. 1337/1983) και πολλές άλλες διατάξεις. Ετσι, ούτε το Δημόσιο ούτε οι δήμοι πραγματοποιούν τις προβλεπόμενες στις παραπάνω διατάξεις επεμβάσεις στερέωσης και συντήρησης εγκαταλελειμμένων και διατηρητέων κτιρίων.

Αντίθετα το Δημόσιο, ειδικά ως προς τα διατηρητέα, τα οποία απολαμβάνουν υψηλή συνταγματική προστασία, εμπλέκεται μόνο στις διαδικασίες χαρακτηρισμού τους και, όπως αναφέρει ο κ. Δημαράς, χωρίς να παρέχει ουσιαστικά κανένα κίνητρο και στήριξη στους ιδιοκτήτες τους για τη συντήρηση και την αξιοποίησή τους, αφού και ο αποκλειστικός τρόπος αποζημίωσής τους, μέσω του θεσμού της μεταφοράς συντελεστή δόμησης, είναι ανενεργός ήδη από το 2007. «Οποιαδήποτε λύση παρεμποδίζεται από την αποσπασματικότητα και πολυπλοκότητα των σχετικών πολεοδομικών, αστυνομικών κ.λπ. διατάξεων, την αναποτελεσματικότητα ή και ανυπαρξία των φορέων ελέγχου και επιβολής κυρώσεων, την πολυδιάσπαση ή και επικάλυψη των αρμοδιοτήτων σε διάφορους φορείς Δημοσίου και δήμων, την έλλειψη χρηματοδοτικών εργαλείων και σύνδεσης με την οικονομική ζωή της πόλης, και κυρίως την απουσία ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου διαχείρισης του προβλήματος» επισημαίνει ο κ. Δημαράς.

Προγράμματα
επί προγραμμάτων

Δεν είναι διόλου τυχαίο το γεγονός ότι μόνο την τελευταία δεκαετία παρουσιάστηκε, «μετά βαΐων και κλάδων», πληθώρα σχεδίων, τα οποία όμως ουδέποτε υλοποιήθηκαν. Μεταξύ πολλών προγραμμάτων, είχαν ξεχωρίσει το «Rethink Athens» για την ανάπλαση του Κέντρου, με άξονα την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, το ευρύ και φιλόδοξο «Αθήνα – Αττική 2014», το «ΑθήναΧ4», που πρότεινε την κατάργηση του σταυρού που σχηματίζουν οι ενδιάμεσοι δρόμοι οικοδομικών τετραγώνων και τη μετατροπή τους σε χώρους πρασίνου και αναψυχής, οι  «Εικαστικές Παρεμβάσεις σε Τυφλές Οψεις Κτιρίων» κ.λπ. Ωστόσο, όπως γνωρίζουν καλά οι… παροικούντες την Ιερουσαλήμ, εκτός από τον αέρα αισιοδοξίας που έφεραν στην πόλη όλα αυτά τα σχέδια κατά την περίοδο που ανακοινώθηκαν – πέρα από τις όποιες επικρίσεις δέχθηκαν – ελάχιστα προχώρησαν.

Τελευταία μάλιστα μιαν… άλλη Αθήνα «χτίζει» – για την ώρα στα χαρτιά – και η νέα εταιρεία «Ανάπλαση Αθήνα», η οποία λειτουργεί στο πρότυπο της «Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων και Αναπλάσεις» (της πάλαι ποτέ ΕΑΧΑ). Αυτή τη φορά όμως όχι υπό την ομπρέλα του καθ’ ύλην αρμόδιου για ζητήματα πολεοδομικά και αστικών αναπλάσεων υπουργείου Περιβάλλοντος, αλλά υπό τα υπουργεία Επικρατείας και Υποδομών. Σε ρόλο «θεατή» φαίνεται ότι έχει τοποθετηθεί και ο δήμος της πρωτεύουσας. Δεν είναι τυχαία η αντίδραση του δημάρχου Αθηναίων, όταν είχε ανακοινωθεί το σχετικό σχέδιο νόμου, ο οποίος με ανακοίνωσή του κατηγορούσε την κυβέρνηση για μικροπολιτική.

Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός
από το Υποδομών

Είναι αξιοσημείωτο ότι στις αρχές Φεβρουαρίου προκηρύχθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανάπλαση και ανάδειξη εννέα περιοχών του Κέντρου από το υπουργείο Υποδομών – χωρίς καμία συμμετοχή του υπουργείου Περιβάλλοντος, το οποίο την ίδια στιγμή ετοιμάζει ένα σχέδιο νόμου για την αναβάθμιση της καρδιάς της πόλης – ρίχνοντας και άλλο νερό στον μύλο της έλλειψης συντονισμού. Και τα κονταροχτυπήματα μεταξύ υπουργείων καλά κρατούν… με τα υπονοούμενα για τη διανομή πολιτικών αρμοδιοτήτων να εκτοξεύονται εκατέρωθεν.

Το σίγουρο είναι ότι η αναζωογόνηση του Κέντρου της πρωτεύουσας δεν μπορεί να γίνεται με μεμονωμένα μέτρα και κινήσεις. Η μητροπολιτική Αθήνα αντιμετωπίζει τις τελευταίες δεκαετίες ριζικές αλλαγές και σύνθετα πολεοδομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα, τα οποία εντάθηκαν στα χρόνια της οικονομικής ύφεσης και είναι αδύνατον να λυθούν με αποσπασματικές προσπάθειες.