Στροφή Μπάιντεν στον κοινωνικό φιλελευθερισμό

Ο καθηγητής Ρίτσαρντ Πάρκερ συνήθιζε να λέει πως κάθε 40-50 χρόνια ο κόσμος αλλάζει κυρίαρχο ιδεολογικό μοντέλο. Από την εγκαθίδρυση του κεϋνσιανισμού το ’30 στη στροφή του νεοφιλελευθερισμού το ’80 και στη σημερινή βαθιά αμφισβήτηση αυτού του μοντέλου η οποία πιθανολογείται ότι θα γεννήσει κάτι καινούργιο. Με τις πρώτες 100 μέρες του ο Μπάιντεν δείχνει να αποτελεί τη «μαμή» αυτής της ιστορικής τάσης – του νέου ιδεολογήματος.

Ωστόσο, ας ξεκινήσω θέτοντας δύο γενικές, αλλά βασικές, ερωτήσεις. Πρώτον, ποια είναι η ιδεολογική διαφορά μεταξύ κοινωνικού φιλελευθερισμού και νεοφιλελευθερισμού; Η απάντηση είναι ότι ο κοινωνικός φιλελευθερισμός θέτει ως βασικό του στόχο τον άνθρωπο και την κοινωνία, τους οποίους οφείλει να υπηρετεί η οικονομία και η αγορά. Η ανάπτυξη οφείλει να είναι σε αρμονία με την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αντίθετα, ο νεοφιλελευθερισμός θεοποιεί την οικονομία και τους αριθμούς της και αναγορεύει ως «μαγική» τη λειτουργία της αγοράς. Για παράδειγμα, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης και τα εταιρικά κέρδη είναι ναι μεν σημαντικά στοιχεία, αλλά στο ερώτημα πώς διαχέεται αυτή η ανάπτυξη και πόσο «ίση» είναι προς όλους ενδιαφέρει ελάχιστα τον νεοφιλελεύθερο. Η εύρυθμη λειτουργία της αγοράς, σύμφωνα με τον νεοφιλελευθερισμό, αυτόματα θα ικανοποιήσει και τους ανθρώπους. Ποιους, όμως, ανθρώπους;

Η νεοφιλελεύθερη πολιτική όπου εφαρμόστηκε έδειξε ότι οι προνομιούχοι – πλούσιοι και πολύ πλούσιοι – είναι εκείνοι που ευνοούνται πολλαπλάσια σε σχέση με τους άλλους. Τα πράγματα, ωστόσο, αλλάζουν. Ο Μπάιντεν στρέφεται σαφώς προς την πλευρά ενός κοινωνικού φιλελευθερισμού σε διάφορα κομβικά ζητήματα. Η στροφή αυτή είναι προφανής (και) στο ζήτημα της πατέντας των εμβολίων, όπου προωθεί μια πολιτική με πρωταγωνιστή τον άνθρωπο αφήνοντας πίσω τις θεωρίες περί ευρεσιτεχνιών σε μια κρίσιμη καμπή για την ανθρωπότητα. Στα σημερινά κοινωνικά μέτρα που προωθεί ο πρόεδρος των ΗΠΑ εντάσσονται και οι αλλαγές στο φορολογικό σύστημα.

Η στροφή του Μπάιντεν προς τον φιλελευθερισμό με κοινωνικό πρόσωπο είναι στη γραμμή Κέυνς. Θυμίζει, δηλαδή, περισσότερο την εποχή Ρούσβελτ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και προσεγγίζει σημαντικά την πολιτική του Κένεντι και του Τζόνσον. Γιατί δεν είναι μόνο τα $2 τρισ. που χορηγεί για την ύφεση, αλλά σε αυτά θα προστεθούν άλλα $2 τρισ. για την ενίσχυση κοινωνικών προγραμμάτων καθώς και άλλα τόσα για την ενίσχυση των υποδομών. Ο Μπάιντεν, συνεπώς, στρέφεται φανερά σε καθαρά κλασικές κεϋνσιανές συνταγές (π.χ. τόνωση της ζήτησης, δημόσια έργα, κοινωνική πολιτική) που εφαρμόστηκαν με επιτυχία στο παρελθόν.

Το δεύτερο ερώτημα είναι ποια στρατηγική πρέπει να ακολουθεί μια μεγάλη δύναμη στη διεθνή της πολιτική, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στη σχέση της με τον άνθρωπο ως αγαθό με «ίδια» αξία, όπως έλεγε και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.

Ο αμερικανός πρόεδρος, με βάση τα πρώτα δείγματα γραφής, ακολουθεί μια τελείως διαφορετική πολιτική από τον προκάτοχό του. Θα τη χαρακτηρίζαμε ως Γκροτιανή. Σύμφωνα με αυτή, «η διεθνής πολιτική πρέπει να οριστεί όχι ως διεθνής αναρχία αλλά ως διεθνής συναναστροφή μεταξύ των κρατών στα οποία δεν πρέπει να υπάρχει μόνο σύγκρουση μεταξύ τους αλλά και συνεργασία» (βλ. Martin Wight, «Διεθνής Θεωρία», εκδόσεις Ποιότητα, 1998). Αλλωστε, ο Μπάιντεν απέδειξε ότι η διπλωματία και το διεθνές δίκαιο θα υπαγορεύουν εφεξής την εξωτερική πολιτική της Αμερικής. Η «Γκροτιανή» αυτή στάση του φαίνεται καθαρά και από την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων. Θα εντάσσαμε εδώ και τις σκληρές δηλώσεις του κατά της Ρωσίας, της Κίνας και της Τουρκίας θέλοντας να υπογραμμίσει, μεταξύ άλλων, και τη σθεναρή στάση του απέναντι στον αυταρχισμό αυτών των κρατών.

Ισως ο Μπάιντεν να λειτουργήσει ως ο βασικός καταλύτης της άποψης Πάρκερ. Φαίνεται να ζούμε το τέλος του νεοφιλελευθερισμού και την αρχή ενός νέου ιδεολογήματος με έμφαση σε έναν κοινωνικό και ανθρώπινο χαρακτήρα.

Ο κ. Μικέλης Σ. Χατζηγάκης (Χάρβαρντ, Ταφτς)
είναι COO της Cobblestone Energy.