Στο άβατο της τέχνης

Τάκης Μαυρωτάς

Τον λόγο έχει η τέχνη. Εικαστικές καταγραφές 2006-2017

Εκδόσεις Πατάκη, 2018

σελ. 410, τιμή 17,70 ευρώ

Τα περισσότερα δοκίμια του Τάκη Μαυρωτά γράφτηκαν με την ευκαιρία εκθέσεων που οργάνωσε τα τελευταία χρόνια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Εκθέσεις ποικίλες, ιστορικές, θεματικές, μονογραφικές. Η ποικιλία των θεμάτων τους προϋποθέτει όχι μόνο μεγάλο εύρος τεχνοϊστορικών γνώσεων αλλά και απέραντη μελέτη και προετοιμασία. Ο φιλόπονος και φιλότιμος ιστορικός και κριτικός της τέχνης Τάκης Μαυρωτάς τα διαθέτει και τα δύο: και γνώση και επίγνωση ότι την τέχνη την προσεγγίζουμε με ταπεινοφροσύνη, σεβασμό και με τη βεβαιότητα ότι δεν την εξαντλούμε. Γιατί η ψυχή της, η ουσία της, αυτή που μας προκαλεί δέος και ρίγος ανήκει στον χώρο της μεταφυσικής. Γιατί «τέχνη είναι η μεταφυσική της τεχνουργίας». Ο σύντομος αυτός ορισμός μού φαίνεται ότι εκφράζει το μυστήριο της τέχνης: Μπορεί να είσαι τέλειος τεχνίτης αλλά να μην έχεις περάσει το γεφύρι της τρίχας που σε οδηγεί στο άβατο της τέχνης.

Ο Τάκης Μαυρωτάς διαθέτει το μοναδικό προνόμιο να έχει γνωρίσει από κοντά, να έχει δημιουργήσει δεσμούς φιλίας με τους περισσότερους από τους καλλιτέχνες που παρουσιάζουν και σχολιάζουν τα δοκίμιά του. Εχει οργανώσει εκθέσεις τους, έχει μιλήσει μαζί τους για το έργο τους, για τις προθέσεις τους, για την αγωνία τους. Ετσι η κρίση του είναι απόσταγμα αυτής της πλούσιας εμπειρίας και έχει την εγκυρότητα της μαρτυρίας.

Η θεματική αρκετών εκθέσεων, που ενέπνευσαν και υπήρξαν η αφορμή για τα δοκίμια του βιβλίου, μας αποκαλύπτει και μια άλλη όψη του ευρηματικού ταλέντου του Τάκη Μαυρωτά: την ποιητική και οραματική του ικανότητα να επινοεί συναντήσεις, συζεύξεις, διαλόγους ανάμεσα σε δημιουργούς διαφορετικών πεδίων, όπως ποιητών και ζωγράφων.

Σ’ αυτή την ενότητα ανήκουν τα δοκίμια και οι αντίστοιχες εκθέσεις που τα ενέπνευσαν:

«Η εικαστική πρόσληψη της οικουμενικής ποίησης του Κωνσταντίνου Καβάφη», «Ο Οδυσσέας Ελύτης, ένας πάμφωτος ζωγράφος», «Γιώργος Σεφέρης, Αγγελικό και μαύρο φως».

Πρόκειται για εκθέσεις-γεγονότα, καθώς ο εμπνευστής και οργανωτής τους είχε καλέσει, παράλληλα, σύγχρονους καλλιτέχνες να ιδρύσουν έναν γόνιμο διάλογο με το πρόσωπο του τιμώμενου δημιουργού. Και σας βεβαιώνω ότι ουδείς καλλιτέχνης αρνείται, κανείς δεν λέει όχι στην πρόσκληση-πρόκληση του Τάκη Μαυρωτά. Γιατί άραγε; Γιατί με τη σοβαρότητα, την υπευθυνότητα, την επαγγελματική συνέπεια, τη γνώση και την εγκυρότητα του έργου και του λόγου του έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη του καλλιτεχνικού κόσμου και του κοινού.

Θα ήθελα, ωστόσο, να μιλήσω και για μια άλλη αρετή του Τάκη Μαυρωτά, που τη θεωρώ θεμελιώδη. Μια αρετή που δεν είναι ούτε αυτονόητη ούτε συνήθης: ο Μαυρωτάς είναι ένας άνθρωπος με βαθιά ευγένεια και ταπεινοφροσύνη. Αυτές οι ιδιότητες του χαρακτήρα, της παιδείας και της ανατροφής που τον προφυλάσσουν από τη νόσο της έπαρσης, που χαρακτηρίζει συχνά τον κριτικό λόγο και που ενίοτε φτάνει στην ύβρη. Ο Μαυρωτάς σέβεται την ιερότητα του δημιουργού, τον τίμιο μόχθο του, την ευάλωτη ευαισθησία του. Διατρέχοντας όλα τα δοκίμια του βιβλίου, δεν θα συναντήσετε πουθενά μια απαξιωτική κρίση, μια πρόκληση, μια πολεμική. Αλλωστε ο καλός κριτικός διαθέτει πολλά βέλη στη φαρέτρα του για να διατυπώσει ευγενικά και διακριτικά μια επιφύλαξη.

Τα δοκίμια του Τάκη Μαυρωτά κινούνται ανάμεσα στην ιστορία και την κριτική της τέχνης. Ο συγγραφέας φροντίζει όχι μόνο να μελετήσει και να φωτίσει την ιστορική πορεία του καλλιτέχνη αλλά και να τον τοποθετήσει στην εποχή του, συνδέοντάς τον με τα οικεία και παράλληλα καλλιτεχνικά ρεύματα. Οι ιστορικές γνώσεις με τις οποίες τεκμηριώνει τα θέματά του είναι έγκυρες, καθώς αποτελούν πάντα καρπό έρευνας. Η κριτική του σκέψη είναι διαυγής και ευθύβολη. Η γλώσσα του πλούσια, ο λόγος του ηδυσμένος. Παρουσιάζοντας και σχολιάζοντας ιστορικά και κριτικά παλιούς και νεότερους καλλιτέχνες, ο συγγραφέας συνθέτει μια λανθάνουσα ιστορία της νεοελληνικής τέχνης, από τη Σχολή του Μονάχου ως τη σύγχρονη δημιουργία. Για όλους αυτούς τους λόγους, τα δοκίμια του βιβλίου έχουν έναν παιδαγωγικό, εκπαιδευτικό και μυητικό χαρακτήρα. Το βιβλίο, που συγκεντρώνει τα δοκίμια του Τάκη Μαυρωτά σε έναν καλαίσθητο τόμο των εκδόσεων Πατάκη, είναι όμορφο, χρήσιμο, ευανάγνωστο και ευχάριστο. Του εύχομαι να είναι καλοτάξιδο και πολυδιαβασμένο όπως του αξίζει.

Η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα είναι διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης.