Στέρεο μέλλον μέσα από το αρχικό όραμα

Ο κ. Γιώργος Γραμματικάκης είναι πανεπιστημιακός, πρώην πρύτανης, πρώην ευρωβουλευτής, συγγραφέας… Τι να πρωτογράψει κανείς γι’ αυτόν; Ας δούμε πώς περιγράφει ο ίδιος τις σκέψεις του, την ιστορία του, τα σχέδιά του.

Κύριε καθηγητά, έχοντας τόσα χρόνια σταδιοδρομία στο ελληνικό πανεπιστήμιο, θα ήθελα να μου πείτε πώς βλέπετε τα πανεπιστημιακά μας ιδρύματα τόσο επιστημονικά/ποιοτικά όσο και σε επίπεδο διοίκησης και ασφαλείας. Τι θα μπορούσε να γίνει για να αναδειχθούν;

«Παρά τα όσα λέγονται κατά καιρούς, τα ελληνικά πανεπιστήμια ανταποκρίνονται στον προορισμό τους και έχουν μια αξιόλογη παρουσία τόσο σε ερευνητικό όσο και στο διδακτικό επίπεδο. Κάποια μάλιστα από τα τμήματά τους δεν έχουν πολλά πράγματα να ζηλέψουν και από τα καλύτερα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Διαθέτουν, αντίθετα, ένα σημαντικό πλεονέκτημα: Οτι δεν απαιτούν δίδακτρα, ενώ ακόμα και τα διδακτικά βιβλία διανέμονται δωρεάν. Το γεγονός αυτό απαλύνει την οικονομική αγωνία των ελλήνων γονέων, που αισθάνονται μεγάλη λαχτάρα να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Αυτή η λαχτάρα είναι ακόμα μια παγκόσμια ιδιαιτερότητα της χώρας μας, που δεν έχει νομίζω εκτιμηθεί όσο θα ‘πρεπε.

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν βέβαια ότι λείπουν τα προβλήματα από τα ελληνικά πανεπιστήμια. Είναι ανάγκη, για παράδειγμα, να περιορισθεί η εξάρτησή τους από την Πολιτεία και να ενισχυθεί η αυτοτέλειά τους. Ετσι θα αισθανθούν και μεγαλύτερη ευθύνη για τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους. Πρέπει επίσης να γίνει κοινή συνείδηση ότι η κάθε μορφής βία, αλλά και η παρουσία της αστυνομίας, είναι έννοιες απολύτως ασύμβατες με τα πανεπιστημιακά ιδεώδη».

Γιατί πιστεύετε ότι οι συμπολίτες μας πολλές φορές δείχνουν αδιαφορία για την Ευρωπαϊκή Ενωση;

«Η αδιαφορία αυτή δεν αποτελεί μόνον ελληνικό φαινόμενο. Ακόμα και στις πιο προηγμένες χώρες, πολλοί ευρωπαίοι πολίτες αισθάνονται ότι τους χωρίζει μια «απόσταση» από τις προσπάθειες ή τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οπως όμως διαπίστωσα ως ευρωβουλευτής, οι επισκέπτες μας από την Ελλάδα έφευγαν με διαφορετικά αισθήματα, και πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον, μετά τη γνωριμία τους με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τους θεσμούς του.

Είναι συνεπώς διπλή η ευθύνη για τη βελτίωση της εικόνας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελεί, όπως λέω συχνά, «το μεγαλύτερο πείραμα της Ιστορίας». Δεν είναι εύκολο 26 χώρες, που μέχρι χθες ήταν συχνά σε πόλεμο, να μάθουν να ζουν μαζί και να συνεργάζονται.

Είναι λοιπόν ένα πείραμα πολύπλοκο και αξιοθαύμαστο, και ο ευρωπαίος πολίτης οφείλει να καταβάλει μια ενσυνείδητη προσπάθεια για την κατανόησή του. Από την άλλη, είναι ανάγκη και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση να εντείνει τις προσπάθειές της για να φτάσουν στον απλό πολίτη οι στόχοι και τα επιτεύγματά της. Τότε, κάπου στη μέση του δρόμου, η Ενωση και οι πολίτες της θα συναντηθούν. Ακόμα και η εισαγωγή ενός ειδικού μαθήματος στα σχολεία θα ήταν νομίζω χρήσιμη. Δεν το προτείνω όμως, γιατί η μοίρα πολλών μαθημάτων, ανάλογα και με τον τρόπο που γίνονται, είναι να προκαλούν απώθηση στους μαθητές».

Τι θα λέγατε σε κάποιον που θεωρεί την Ευρωπαϊκή Ενωση ως ένα απλώς βραδυκίνητο γραφειοκρατικό όργανο που κατευθύνει τις επιλογές της εκάστοτε ελληνικής κυβέρνησης; Ποιο είναι το μέλλον της σημερινής Ευρώπης;

«Θα του έλεγα να ρίξει μια ματιά στις χώρες – πολλές είναι μάλιστα γειτονικές! – που χρόνια τώρα, με πάθος και επιμονή, επιδιώκουν την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Κάτι θα ξέρουν! Ας δοκιμάσει επίσης ο «άπιστος» πολίτης να φαντασθεί πώς θα ήταν η Ελλάδα αν δεν είχε συνδεθεί (και μάλιστα, από τις πρώτες!) με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Θα έμοιαζε τότε με ένα χωριό χωρίς προοπτικές, που θα αναμασούσε απλώς τα παλιά του κλέη.

Ευτυχώς, χάρις στον οραματισμό της ηγεσίας της και την εύνοια της Ιστορίας, η Ελλάδα απέφυγε την πικρή αυτή μοίρα. Ετσι τα μεγάλα έργα, που έγιναν με την ευρωπαϊκή συνδρομή, άλλαξαν τη μορφή της χώρας, οι νέοι της σταδιοδρομούν ελεύθερα στους ανοικτούς ορίζοντες της Ευρώπης, ενώ μια αίσθηση κοινού μέλλοντος την ενώνει με τους ευρωπαϊκούς λαούς. Εκτός όμως από τα ορατά, υπάρχουν και τα αόρατα. Είναι η προοδευτική νομοθεσία, που ξεκίνησε από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, και μεταφυτεύτηκε στην Ελλάδα: Για την προστασία του περιβάλλοντος – όπου η Ευρωπαϊκή Ενωση πραγματικά πρωτοπορεί -, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις αξίες της δημοκρατίας. Ενώ το σπουδαίο πρόγραμμα Erasmus επιτρέπει στους έλληνες φοιτητές να περάσουν ένα μέρος των σπουδών τους σε ένα άλλο ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όλα βαίνουν καλώς στην Ευρωπαϊκή Ενωση ή ότι δεν υπάρχουν σοβαρές αδυναμίες στην εντυπωσιακή πορεία της. Ο κύριος λόγος είναι ότι έδωσε μεγάλη σημασία στην οικονομική της ολοκλήρωση και στην ύπαρξη κοινού νομίσματος, ενώ παραμέρισε, αντίθετα, τη θεσμική συμπόρευση των χωρών της. Το να υπάρχει, όμως, «μία ψυχή και μία πολιτική» στα μεγάλα θέματα είναι αναγκαίος όρος για την επιβίωσή της. Μοιάζει λοιπόν παράδοξο, αλλά η επιστροφή στους αρχικούς της οραματισμούς είναι απαραίτητη για ένα στέρεο μέλλον της Ευρώπης».

«Ο νέος άνθρωπος πρέπει όσο γίνεται να ακολουθήσει την καρδιά του»

Επικαλούμενος την ιδιότητά σας τόσο ως καθηγητή όσο και ως διανοούμενου, θα ήθελα να μου πείτε τι θα συμβουλεύατε έναν νέο σήμερα, ο οποίος θέλει να επιτύχει επαγγελματικά.

«Αποφεύγω γενικά τις συμβουλές. Ο λόγος είναι ότι εκφράζουν συνήθως τις δικές μας διαψεύσεις ή – ακόμα πιο συχνά – τις δικές μας επιθυμίες. Πιστεύω ωστόσο ότι στις αναζητήσεις του – για την πορεία της ζωής η την επαγγελματική του ενασχόληση – ο νέος άνθρωπος πρέπει όσο γίνεται να ακολουθήσει την καρδιά του. Ας αφήσει παράμερα τις υποδείξεις του περιβάλλοντος ή ακόμα και τις επιθυμίες των γονιών του.
Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο δρόμος της νέας γενιάς είναι σήμερα δύσκολος και οι απογοητεύσεις δεν θα λείψουν. Διότι εκτός από τις αδικίες τις κοινωνικές, που ήταν πάντοτε παρούσες, ο κόσμος μας μεταβάλλεται με ταχύτητα, και παρουσιάζει πολλές προκλήσεις αλλά και ισάριθμους κινδύνους. Ενώ ειδικότερα ο νέος Ελληνας, που έζησε ήδη τα δεινά της πανδημίας, έχει να αναμετρηθεί και με μια ύπουλη, άχαρη απειλή: Την απειλή της ανεργίας.
Παρ’ όλα αυτά θέλω να πω με βεβαιότητα ότι τη σημερινή νέα γενιά δεν τη φοβούμαι. Διαθέτει αρετές, που δύσκολα τις συναντούσες παλαιότερα: Είναι πιο ειλικρινής και ανήσυχη, καλύτερα πληροφορημένη – εδώ βοήθησε πολύ και η τεχνολογία – και δεν έχει τις δικές μας πολιτικές αυταπάτες. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι η νέα γενιά, αντί να περιμένει να έλθει ένα καλύτερο μέλλον, θα ήταν σπουδαίο να συμβάλει και εκείνη στη δημιουργία του.
Οσο για την “επαγγελματική επιτυχία”, που πολλούς απασχολεί, δεν πρέπει να γίνεται αυτοσκοπός. Θα έλθει από μόνη της, όσο καλύτερα γνωρίζουμε τις ιδιαιτερότητες της δουλειάς μας, όσο περισσότερο εμβαθύνομε στη φύση της. Μπορώ μάλιστα, ως καθηγητής της Φυσικής, να διατυπώσω έναν εμπειρικό νόμο: Οτι η βαθύτερη γνώση, και όχι εκείνη που μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων ή των ιδεών, μας ανοίγει πάντα καινούργιους ορίζοντες. Ανεξάρτητα αν αυτή η γνώση αναφέρεται στην επιστήμη, σε ένα μουσικό όργανο η στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας. Αξίζει να θυμόμαστε αυτόν τον νόμο, όσο προσπαθούμε να χαράξουμε τη δική μας πορεία στη ζωή».