Στα ασκηταριά της Μονεμβασιάς

«Ο βράχος. Τίποτ’ άλλο. Η αγριοσυκιά κι η σιδερόπετρα. Πάνοπλη θάλασσα. Καθόλου χώρος για γονυκλισία. Εξω απ’ την πύλη του Ελκομένου πορφυρό πορφυρό μέσα στο μαύρο. Οι γριές με τα καζάνια τους λευκαίνοντας το πιο μακρύ φαντό της ιστορίας περασμένο σε κρίκους απ’ τις σαράντα τέσσερις βυζαντινές καμάρες. Ο ήλιος αμείλιχτος φίλος με το δόρυ του κατάντικρυ στα τείχη κι ο θάνατος απόκληρος μέσα σ’ αυτή την τεράστια φωταψία…». Ο γεννημένος στη Μονεμβασιά Γιάννης Ρίτσος περιγράφει με μοναδικό, υπερβατικό τρόπο τον τόπο του, την Ελλάδα του, τον κόσμο του. Εναν κόσμο περίκλειστο σε τείχη αλλά και ανοιχτό την ίδια στιγμή στην αγκαλιά της θάλασσας, στα στενά σοκάκια του οποίου συνομιλούν οι αιώνες. Εναν κόσμο χτισμένο με αγώνες αλλά και με πίστη, όπως φαίνεται από τους δεκάδες γνωστούς και λιγότερο γνωστούς ναούς και ναΐσκους του. Ο ασκητισμός γνώρισε στη Μονεμβασιά, τα χρόνια τα παλιά, άνθηση μεγάλη. Και αυτή είναι μία ακόμα πλευρά της βυζαντινής καστροπολιτείας που προσφέρεται για εξερεύνηση και που κρύβει πολλές εκπλήξεις και συγκινήσεις.

Δεκάδες εκκλησίες

Σκαλωμένες πάνω στον βράχο εκκλησίες και εκκλησάκια της εποχής του Βυζαντίου και των χρόνων που ακολούθησαν παραμένουν αποδείξεις της πίστης όλων εκείνων που πέρασαν τις ζωές τους αγναντεύοντας τα πλοία που έφευγαν και έρχονταν. Εκείνων που καθημερινά προσεύχονταν για την ασφάλεια και την υγεία των οικογενειών τους τα δύσκολα εκείνα χρόνια. Και εκείνων που θυσιάστηκαν για αυτόν τον βράχο σε στιγμές δραματικές (βλέπε την Πολιορκία της Μονεμβασιάς, 15 Μαρτίου – 23 Ιουλίου 1821) που πέρασαν στην Ιστορία. Η ιστορία της Μονεμβασιάς εκτός από τα βιβλία βρίσκεται αποτυπωμένη στους δρόμους της, στα στενά που ίδια και απαράλλακτα εδώ και αιώνες διασχίζουν την πόλη. Εχει αποτυπωθεί και στις λατρευτικές βυζαντινές εικόνες, στους περίτεχνους σταυρούς, μέσα στις εκκλησίες αλλά και στις σπηλιές όπου ζούσαν οι ερημίτες μοναχοί με μοναδική παρέα τα ιερά κείμενα, τις σκέψεις και τις προσευχές τους. Περισσότεροι από είκοσι ναοί έχουν καταγραφεί στην Κάτω Πόλη. Ο Ελκόμενος Χριστός, ο μητροπολιτικός ναός του οικισμού, είναι η πιο γνωστή εκκλησία της καστροπολιτείας. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, ο εσωτερικός διάκοσμος της οποίας χρονολογείται στον 17ο-18ο αιώνα. Το μαρμάρινο τέμπλο που βλέπουμε σήμερα φιλοτεχνήθηκε από τον Τήνιο Γεώργιο Καπαριά. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται το μικρό αλλά ενδιαφέρον Αρχαιολογικό Μουσείο. Οι Αγιοι Ακίνδυνοι, η Αγία Αννα η καθολική, η Αγία Παρασκευή (που σύμφωνα με μια θεωρία ήταν παρεκκλήσι του παλατιού του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου), ο Αγιος Ιωάννης, ο Αγιος Νικόλαος (όπου στεγάστηκε το Δημοτικό Σχολείο όπου μαθήτευσε ο Ρίτσος), η Ευαγγελίστρια, οι Αγιοι Τεσσαράκοντα, η Παναγία Χρυσαφίτισσα, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος και η Παλαιά Επισκοπή είναι μερικές ακόμα από τις εκκλησίες που συναντά ο περιηγητής στον δρόμο του. Το ασκηταριό των Αγίων Αποστόλων είναι ένας σπηλαιώδης ναΐσκος μέσα στον οποίο σώζονται σπαράγματα μεταβυζαντινών τοιχογραφιών. Στην Ανω Πόλη δεσπόζει η Αγία Σοφία – Παναγία Οδηγήτρια, η οποία στη μακραίωνη ιστορία της χρησιμοποιήθηκε μεταξύ άλλων ως μουσουλμανικό τέμενος (Φετιχέ τζαμί) και ως καθολική εκκλησία αφιερωμένη στη Madonna del Carmine. Εξω από τα τείχη, ανάμεσα σε άλλες μικρές εκκλησίες, βρίσκονται δύο ακόμα ασκηταριά (σπηλαιώδεις ναΐσκοι) που χρονολογούνται στους βυζαντινούς και στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους.

Στο μικρό Αγιον Ορος του Μαλέα

Αν οι εκδρομές που μπορεί κάποιος να κάνει από τη Μονεμβασιά είναι πολλές, εκείνη στο Ακρωτήριο Μαλέας και συγκεκριμένα στην περιοχή που χαρακτηρίζεται ως «το μικρό Αγιον Ορος της Πελοποννήσου» είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες. Με το αυτοκίνητο θα σας πάρει μία ώρα (διασχίζοντας, στο τέλος της διαδρομής, και περίπου μισό χιλιόμετρο χωματόδρομου) ώσπου να φθάσετε στο Γεωπάρκο Αγίου Νικολάου με το απολιθωμένο δάσος. Πρόκειται για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα στάση. Το μονοπάτι που ξεκινά από το ξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας θα σας οδηγήσει έπειτα από πεζοπορία το πολύ δύο ωρών με θέα στη θάλασσα (στα Κύθηρα, στα Αντικύθηρα και στην Ελαφόνησο) στο ξωκκλήσι της Αγίας Ειρήνης Καβομαλούσας. Πρόκειται για εκκλησία του 19ου αιώνα με εικόνες (στο τέμπλο της) φιλοτεχνημένες από τον κρητικό μοναχό Νέστορα Βασαλάκη. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν δεκάδες ερειπωμένα ασκηταριά. Αν συνεχίσετε το περπάτημα, γρήγορα θα φθάσετε στη μονή του Αγίου Γεωργίου, η ίδρυση της οποίας χρονολογείται στον 13ο και στον 14ο αιώνα. Την εποχή εκείνη ένας ψηλός μαντρότοιχος την προστάτευε από τους πειρατές. Σήμερα σώζονται διάφορα κτίσματα, ανάμεσά τους και ο ερειπωμένος ναός των Αγίων Τεσσαράκοντα. Τα ασκηταριά του Οσίου Θωμά, το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης και οι σπηλιές του Κάβου, όπου θα φθάσετε ακολουθώντας ένα σχετικά απότομο μονοπάτι, ήταν για αιώνες στάσεις προσευχής και είναι σήμερα αξιοθέατα που προκαλούν συγκίνηση στον περιπατητή. Για την ιστορία, ο Οσιος Θωμάς ο Εν Μαλεώ πιθανολογείται πως έζησε τον 10ο αιώνα (κατά μια άλλη εκδοχή τον 13ο). Ηταν ένας ένδοξος και πλούσιος στρατιωτικός, ο οποίος κάποια στιγμή διάλεξε τον μοναστικό δρόμο και εγκαταστάθηκε στον Κάβο Μαλιά. Οσο για τις άγριες σπηλιές της περιοχής, η γνωστότερη εξ αυτών είναι η «Κοκαλιάρα», η οποία σύμφωνα με μια εκδοχή χρησιμοποιούνταν ως οστεοφυλάκιο από μοναστήρι που λειτουργούσε στην περιοχή και που δεν υπάρχει πια. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ήταν το σημείο που οι πειρατές οι οποίοι λυμαίνονταν την περιοχή πετούσαν τα πτώματα εκείνων που δολοφονούσαν.

Προορισμός για όλες τις εποχές

Ολες οι εκδροµές στο τρίτο πόδι της Πελοποννήσου, περιοχή που δεν είναι γνωστή σε πολλούς επειδή είναι αρκετά αποµακρυσµένη από τα µεγάλα αστικά κέντρα, θα σας αποκαλύψουν οµορφιές ιδιαίτερες. Αυτό είτε βρεθείτε από την πλευρά της Νεάπολης Βοιών και της Ελαφονήσου (µε τις εντυπωσιακές παραλίες) είτε από την πλευρά της Μονεµβασιάς. Οµως, όπου και αν πάτε, ό,τι και αν δείτε στο οδοιπορικό σας, η πόλη µε τις βυζαντινές καµάρες, το «πέτρινο καράβι» (για να επιστρέψουµε στις ποιητικές περιγραφές του Ρίτσου), η Μονεµβασιά ή Μονεµβασία ή Μονεµβάσια ή Μονοβάσια ή Ακρα Μινώα (όπως την αναφέρει ο Παυσανίας) παραµένει η πιο εντυπωσιακή στάση. Η καλλονή του τοπίου αλλά και η αναλλοίωτη στον χρόνο γοητεία του διατηρητέου οικισµού δικαίως την ανάγουν σε ένα από τα σηµαντικότερα ιστορικά και τουριστικά αξιοθέατα της Ελλάδας. Αυτή η ξεχωριστή οµορφιά κάνει και εµάς να επιστρέφουµε εκεί όλες τις εποχές του χρόνου, µε κάθε ευκαιρία. Για να την περπατήσουµε ξανά και ξανά µαθαίνοντας κάθε φορά κάτι καινούργιο. Και συνειδητοποιώντας, έτσι όπως ψηφίδα την ψηφίδα φτιάχνουµε την ιστορία της, πως η µικρή καστροπολιτεία είναι στην πραγµατικότητα τόσο µεγάλη που ακόµα και όταν νοµίζεις πως την ξέρεις καλά, πως την έχεις εξαντλήσει, στην επόµενη γωνία σε περιµένει για να σε εκπλήξει εκ νέου µε κάτι που δεν είχες προσέξει τις προηγούµενες φορές που είχες περάσει από εκεί!