Σοφία Καλογεροπούλου, Το χρώμα της μουσικής

Η «πρώτη» της έκθεση ήταν μια καταστροφή. Εκείνη πέντε ετών στο σπίτι μόνη με τη γιαγιά. Οι γονείς της έλειπαν σε έξοδο. Και ο διάδρομος του νεοκλασικού σπιτιού ήταν τεράστιος, ή έτσι τουλάχιστον φάνταζε στα παιδικά της μάτια. Πήρε λοιπόν τα μολύβια της και τα κραγιόνια της. Ανέβηκε στην καρέκλα και ζωγράφισε τον μεγάλο τοίχο από τη μία άκρη ως την άλλη. Το έργο της όμως δεν κράτησε για πολύ, την επόμενη ημέρα ο μπογιατζής τον ξαναέβαψε.

Τα χρόνια πέρασαν. Η Σοφία Καλογεροπούλου, μαθήτρια γυμνασίου πλέον, στο Αμερικανικό Κολλέγιο. Αριστη στα μαθήματα αλλά και στο ωδείο, στα μαθήματα κλασικού τραγουδιού. Μία ημέρα, την ώρα των εικαστικών, η καθηγήτριά της, η κυρία Ορφανού, την πλησίασε. «Ωραία σχεδιάζεις, αλλά αυτά που κάνεις μοιάζουν λίγο μεγαλίστικα» της είπε. «Ηταν σαν να έπεσε μια βόμβα στο κεφάλι μου» μου λέει σήμερα γελώντας στο σπίτι της στο κέντρο της Αθήνας όπου συναντηθήκαμε. «Εγώ που είχα συνηθίσει να μου λένε σε όλα «μπράβο». Εξαφανίστηκα από τα μαθήματά της. Μία με πονούσε το δόντι μου, μία το στομάχι. Μία ήμερα πλησιάζω στην τάξη. Εκανε προβολή σε προτζέκτορα. Μαγεύτηκα. Εδειχνε μία ηλικιωμένη ζωγράφο που ζωγράφιζε κάτι κόκκινα δέντρα. Πλησίασα σαν υπνωτισμένη. Ηταν η Grandma Moses, η μεγαλύτερη ναΐφ ζωγράφος της Αμερικής. Aρχισε να ζωγραφίζει στα 78 της και πέθανε 101 ετών. «Θέλω να ζωγραφίζω και εγώ έτσι» είπα στην κυρία Ορφανού. «Kάνε ένα σπίτι με μάγισσες» μου απάντησε. Αυτή ήταν μάλλον η αρχή».

Ξεκινώντας από τη μουσική

Η Σοφία Καλογεροπούλου λοιπόν. Η αυτοδίδακτη ζωγράφος που κατέκτησε το κοινό υιοθετώντας το στυλ ναΐφ, τη ζωγραφική δηλαδή των αυτοδίδακτων καλλιτεχνών, που ξεχωρίζει για την αμεσότητα και τη γνήσια φυσική της έκφραση. Τα έργα της βρίσκονται σήμερα στις μεγαλύτερες συλλογές ναΐφ τέχνης, όπως και στην περίφημη συλλογή των καναδών συλλεκτών Joey & Toby Tanenbaum, με εκείνη να ξεφεύγει από τα όρια της Ελλάδας και να  πραγματοποιεί μεγάλες εκθέσεις στο εξωτερικό – στη Νέα Υόρκη, στο Ισραήλ, στην Κωνσταντινούπολη, στο Βέλγιο, εκπροσωπούμενη από την Gina Gallery, μια διεθνή γκαλερί ειδικευμένη στη ναΐφ τέχνη.

Χρειάστηκαν βέβαια να μεσολαβήσουν πολλά μέχρι η Σοφία Καλογεροπούλου να αποφασίσει να πιάσει τα πινέλα της αποφασιστικά. Σπουδές στη Νομική, σπουδές στο Ωδείο Αθηνών, αλλά και σπουδές στο «Στούντιο» της Οπερας της Βιέννης, με την ίδια να εμφανίζεται στην Κρατική Οπερα της Βιέννης ως σολίστ την περίοδο 1976-77 με το πατρικό της, Σοφία Μαζαράκη. Ενα πρόβλημα υγείας τής στέρησε όμως μια καριέρα στη σκηνή. «Επειτα, στη ζωή δύο πράγματα μου άρεσαν. Οι παλιές πορσελάνες και η ζωγραφική» αναφέρει. «Βέβαια δεν είχα σκεφτεί ποτέ να γίνω επαγγελματίας ζωγράφος. Ξεκίνησα δειλά με μια πρώτη έκθεση. Ακολούθησε μια δεύτερη στη Skoufa Gallery και ύστερα μια 20ετής συνεργασία με την Πέγκυ Ζουμπουλάκη» εξηγεί.

Η πρώτη της έκθεση δεν την τρόμαξε. «Μα δεν είχα το άγχος της επιτυχίας. Είχα ακούσει και κάποια καλά λόγια, δεν το κρύβω. Αγαπούσα πολύ τις γκραβούρες. Εφτιαχνα μάλιστα τις κορνίζες μου στον ίδιο τεχνίτη που έφτιαχνε τα κάδρα του ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Κάποια ήμερα μού λέει λοιπόν ο τεχνίτης: «Ηταν εδώ στο εργαστήριο ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, είδε κάποια έργα σου και με ρώτησε ποιος κρύβεται πίσω από τη δημιουργία τους». Απόρησα πραγματικά. Μετά ο Τέτσης με παρότρυνε να κάνω την πρώτη μου έκθεση. «Μα πρέπει να πάω σε σχολή» του είπα. «Oχι, να μην πας» μου απάντησε, με την έννοια ότι θα έχανα τον αυθορμητισμό μου. Οταν πλέον ξεκίνησα τη συνεργασία με την γκαλερί Ζουμπουλάκη, στην οποία και οφείλω πάρα πολλά, θυμάμαι περνούσε ο Μόραλης καθημερινά. Και από εκείνον εισέπραττα θετική αύρα. Μου έλεγε θυμάμαι ότι «ο ζωγράφος γεννιέται με το χρώμα», είτε το έχεις λοιπόν ή δεν το έχεις. Στη σχολή σίγουρα θα σου μάθουν κάποιες αρχές, αλλά πολλά πηγάζουν από σένα».

Στις 8 Μαρτίου εγκαινιάζεται η νέα της έκθεση με τίτλο «Παναρμόνια» στο αίθριο του 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 5 Απριλίου, αποτελεί συνδιοργάνωση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και πραγματοποιείται με δωρεά από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος σε επιμέλεια και σχεδιασμό της αρχιτέκτονος Διώνης Καλογεροπούλου με ειδική συνεργάτιδα τη Μαρία Μιγάδη, ιστορικό τέχνης και ανεξάρτητη εικαστική σύμβουλο. Στην έκθεση παρουσιάζονται 75 έργα τα οποία αντλούν θέματα από το λεξικό της Ελληνικής Μουσικής που συνέγραψε ο σύζυγός της, ο συνθέτης, μουσικολόγος και συγγραφέας Τάκης Καλογερόπουλος, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 2009 και συνέδεσε τη ζωή του με την προσφορά του στην ελληνική μουσική. «Το λεξικό αυτό αποτελείται από επτά τόμους και εξετάζει τη μουσική από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα. Στην έκθεση αυτή τα έργα μου εμπνέονται από τα λήμματα του λεξικού που αφορούν τη λεγόμενη λόγια μουσική, αν και δεν σας κρύβω ότι δεν συμπαθώ διόλου αυτόν τον όρο, εγώ την ονομάζω απλά μουσική» αναφέρει η κυρία Καλογεροπούλου.

Σκοπός της έκθεσης είναι να αποτίσει φόρο τιμής αλλά και να υπογραμμίσει σημαντικότατα μουσικά έργα, συνθέτες, παλιά θέατρα, μυθολογικές σκηνές με απώτερο στόχο την ανάδειξη ενός ακόμα κομματιού της ελληνικής μουσικής δημιουργίας. Για παράδειγμα, ένα από τα έργα που παρουσιάζονται είναι εμπνευσμένο από την πρώτη όπερα που γράφτηκε με ελληνικό λιμπρέτο, τον «Υποψήφιο βουλευτή» σε μουσική Σπυρίδωνος Ξύνδα. Ενας άλλος πίνακας εμπνέεται από την όπερα «Ρέα» του Σπυρίδωνα-Φιλίσκου Σαμάρα, του ανθρώπου που συνέθεσε τον Ολυμπιακό Υμνο, ενώ την ίδια στιγμή ένα άλλο έργο συνομιλεί με την «Παλαμική Συμφωνία» του Μανώλη Καλομοίρη.

«Διάλεξα λήμματα του λεξικού που μπορούσα να εκφράσω μέσα από εικόνες, χωρίς να προδίδω το όραμα των συνθετών» αναφέρει η κυρία Καλογεροπούλου. Μάλιστα η έκθεση πλαισιώνεται από εκπαιδευτικά προγράμματα, ώστε τα παιδιά να γνωρίσουν τη λόγια μουσική μέσα από τη ζωγραφική, ενώ δίπλα σε κάποιους πίνακες θα παρουσιάζονται και οι αυθεντικές παρτιτούρες των μουσικών έργων που απεικονίζονται.

Πόσο κοντά βρίσκονται όμως η μουσική και η ζωγραφική; «Η βάση είναι η ίδια. Είναι η συναισθηματική έκφραση, είναι αυτή η ομιλία ψυχής» αναφέρει η κυρία Καλογεροπούλου. «Θα σας πω κάτι, ο δάσκαλός μου στο ρεπερτόριο, ο μεγάλος βαρύτονος Τίτο Κόμπι που τραγουδούσε μαζί με την Κάλλας, ζωγράφιζε, για παράδειγμα, εξαιρετικά. Θυμάμαι κάναμε πρόβες και ήταν με το μολύβι στο χέρι. Η σοπράνο Μαρία Μαλιμπράν, μία από τις σημαντικότερες φωνές της όπερας του 19ου αιώνα, ζωγράφιζε επίσης καταπληκτικά. Είχε κάνει μάλιστα το πορτρέτο του Βιντσέντζο Μπελίνι. Το ίδιο και η αδελφή της, η Πολίν Βιαρντό, η σπουδαία μέτζο-σοπράνο η οποία συνδέθηκε με τον Τουργκένιεφ. Ολοι οι άνθρωποι θέλουν να εκφραστούν. Και τελικά επιλέγουν ένα κανάλι. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι τα ίδια που λέω σήμερα με το πινέλο, τα ίδια θα έλεγα αν ήμουν ακόμη επάνω στη σκηνή».

Αυτό το διάστημα η ίδια ετοιμάζεται για μια έκθεση στην Ελβετία με θέμα την ελληνική μυθολογία. «Η ναΐφ τέχνη μπορεί να φαίνεται εύκολη, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Είναι λίγοι οι πρωτότυποι καλλιτέχνες» εξηγεί. «Υπάρχουν πολλές αντιγραφές. Το αυθεντικό ναΐφ κρύβει πολλές φορές αγριάδα αλλά και χιούμορ». Και έχει δίκιο. Για παράδειγμα, στον πίνακά της που απεικονίζει τον Δανιήλ στον λάκκο των λεόντων, ο προφήτης παρουσιάζεται να παίζει μπιλιάρδο με τα θηρία. «Ναι, πιστεύω στο χιούμορ στην τέχνη. Κρύβει και έναν συμβολισμό αυτός ο πίνακας: ό,τι και να σου φέρει η ζωή, τελικά οφείλεις να προσαρμοστείς» λέει.

Η Σοφία Καλογεροπούλου ξεχωρίζει με τη ναΐφ ζωγραφική της συνεχίζοντας κατά κάποιον τρόπο μια παράδοση. Μεγάλος άλλωστε εκπρόσωπος της ναΐφ τέχνης στην Ελλάδα υπήρξε ο Θεόφιλος, ο φουστανελάς ζωγράφος, αλλά και ο Παναγιώτης Ζωγράφος, ο «εικονογράφος» του Μακρυγιάννη. «Η ναΐφ ζωγραφική είναι η σχολή των αυτοδίδακτων, εκείνων που δεν έχουν δασκάλους, εκείνων που μαθαίνουν από τα λάθη τους. Αυτών που είχαν και άλλα επαγγέλματα – γι’ αυτό και ονομάζονταν ζωγράφοι της Κυριακής» λέει χαρακτηριστικά. «Στη Γαλλία ο Πικάσο που γκρέμισε όλα τα κάστρα του συντηρητισμού, υπερασπίστηκε τον ναΐφ ζωγράφο Ανρί Ρουσό απέναντι σε ανόητες επιθέσεις. Δήλωνε μάλιστα ότι μετά τον Βαν Γκογκ όλοι είμαστε αυτοδίδακτοι και ότι αφού η παράδοση βούλιαξε στον συντηρητισμό, οφείλουμε να εφεύρουμε μια νέα γλώσσα. Σκεφτείτε ότι πολλοί ζωγράφοι, ακόμη και ο ίδιος ο Ντα Βίντσι, χρησιμοποίησαν επίτηδες το αριστερό τους χέρι για να ξεχάσουν τους στείρους αυτοματισμούς που είχαν μάθει».

Η ίδια δεν ζωγραφίζει μόνο ό,τι αγαπά αλλά και ό,τι φοβάται. «Υπάρχει έντονα το στοιχείο του συμβολισμού. Τα αερόστατα που ζωγραφίζω δίνουν την αίσθηση της ελευθερίας. Τα φίδια που ζωγραφίζω είναι παρδαλά. Ενα ξόρκι είναι πολλές φορές η ζωγραφική».