Σφαιρική μάθηση και ολιστική λειτουργία του εγκεφάλου

Στην ιστορική τους πορεία τα παιδαγωγικο-εκπαιδευτικά συστήματα μεταλλάσσονταν εν πολλοίς στη βάση εμπειρικών και αποσπασματικών πλαισίων. Στις μέρες μας, ωστόσο, κερδίζει έδαφος η επιστημονική προσέγγιση της μάθησης, μέσω της αυξανόμενης κατανόησης και εναρμόνισης της ολιστικής λειτουργίας του εγκεφάλου μας με τη σφαιρική προσφορά και κατάκτηση της γνώσης. Αυτό που μ’ άλλα λόγια επιτυγχάνεται μέσω της διαθεματικής προσέγγισης της μάθησης – της γνώσης και των αξιών.

Παρά την ελληνική πρωτοπορία, όμως, της μαθησιακής καινοτομίας της διαθεματικότητας, που έχει εισπράξει στο παρελθόν επαινετικά σχόλια από ευρωπαϊκά fora, κι είναι ακόμα ζητούμενο σε πολλές άλλες αναπτυγμένες χώρες, δέχτηκε πρόσφατα μιαν όψιμα νεκραναστημένη κριτική, έναν πυροβολισμό απελπισίας (Π. Τέντες, «Το Βήμα της Κυριακής», 9.12.2018), για να θυμίσει περισσότερο την πολυετή επιτυχή πορεία της στην ελληνική υποχρεωτική εκπαίδευση! Κι έτσι, όπως και παλιά, τα «εκρηκτικά» κατεδάφισης της διαθεματικότητας πάσχουν από μεγάλες αστοχίες, από αυθαίρετα επιχειρήματα, αποσπασματικά κι εύκολα αποδομήσιμα, επειδή βασίζονται σε γενικόλογα και αταίριαστα στην περίπτωση τσιτάτα.

Υποστηρίζεται, λοιπόν, αυθαίρετα πως η διαθεματικότητα πάσχει λ.χ. από «επιλεκτικότητα», «εναλλακτικότητα» ή και «αποσπασματικότητα», ενώ θεραπεύει ακριβώς τα αντίθετα, καθώς εφαρμόζεται στη βάση λογικών διασυνδέσεων των διδασκομένων γνωσιακών αντικειμένων, μέσω των βασικών επιστημονικών διαθεματικών εννοιών, για να προσεγγιστεί το ολιστικό της μάθησης. Γι’ αυτό είναι επικίνδυνο, επιλεκτικό κι ελιτίστικο να υποστηρίζεται πως η διαθεματικότητα προκαλεί εθισμό στον μαθητή να υποτάσσεται στην ισοδυναμία των γνωσιακών αντικειμένων!

Αλλά πώς υποστηρίζεται από την άλλη η αντίφαση ότι η διαθεματικότητα, λέει, οδηγεί τον μαθητή στην εξειδικευμένη σύνδεσή του με την επιχειρηματικότητα και την αγορά εργασίας, σαν να ‘ναι κι αυτό μείζον αμάρτημα στην εποχή της οικονομικής παγκοσμιοποίησης; Αλλά και ποια οικονομική θεωρία και ποια φιλοσοφική αντίληψη ενοχοποιεί σήμερα το επιχειρείν και την εργασία; Τόσο δύσκολο είναι για κάποιους να εμπεδώσουν τη χρησιμότητα του διαθεματικού μαθησιακού μανδύα, κεντημένου με καλλιεργημένη κριτική σκέψη και ισχυρή δημιουργικότητα, για να επιχειρούν ν’ αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα τις μπόρες της ζωής, έχοντας μια σφαιρική αντίληψή της;

Το παιδί μέχρι τα δεκαπέντε του χρόνια ανακεφαλαιώνει, ως έναν εισαγωγικό περιληπτικό βαθμό, όλη σχεδόν την εξέλιξη της γνώσης της ανθρωπότητας – μια ανακεφαλαιωτική γνωσιακή διεργασία που βρίσκεται σ’ αρμονία με τον λεγόμενο βιογενετικό νόμο, σύμφωνα με τον οποίο ο εγκέφαλός μας κατά την πρώιμη ανάπτυξή του ανακεφαλαιώνει περιληπτικά την εξέλιξή του. Γιατί, λοιπόν, όλη αυτή η μαθησιακή κεφαλαιοποίηση να μην μπορεί να γίνεται αποτελεσματικότερα με τη διαθεματική προσέγγιση που βασίζεται στη λειτουργία του εγκεφάλου;

Κάποια, όμως, επίμονα αντιδιαθεματικά μυαλά επαναστατούν από τη μια ενάντια στην κατάπτυστη ισοδυναμία της σχολικής γνώσης και από την άλλη παραδέρνουν που ‘χει καταργηθεί τάχα η αυτοτέλεια των γνωσιακών αντικειμένων! Κι ούτε που κατανοούν πως αυτό συμβαίνει μόνο στην Ευέλικτη Ζώνη και το πολύ πρόσφατα εισαχθέν Project του Λυκείου, χρησιμότατες παιδαγωγικές παρεμβάσεις που συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας της ζωής.

Αλλά δεν είναι από τ’ ανεξήγητα μυστήρια και η αυθαίρετη κριτική πως τάχα η διαθεματικότητα τροφοδοτεί την ιδεολογική χειραγώγηση του μαθητή; Ή πως αντανακλά μια προσπάθεια διάλυσης της ειδικότητας του εκπαιδευτικού; Μα, αφού καλλιεργεί επίμονα την κριτική σκέψη, αφού υποστηρίζει τη συνεργασία των ειδικοτήτων στο σχολείο, πώς τα καταφέρνει όλ’ αυτά τα μεταφυσικά; Εκτός κι αν πιστεύουμε πως το σχολείο είναι επιφορτισμένο να βγάζει επιστήμονες, ενώ αγνοούμε την απάντηση του γιατί τα παιδιά δεν μαθαίνουν περισσότερο στο σχολείο αλλά κυρίως στο σπίτι και στο φροντιστήριο, από το δημοτικό κιόλας! Αυτό απασχολεί σήμερα περισσότερο όποιον έχει παιδιά στο σχολείο, κι όχι οι υψιπετείς τάχα υστερόβουλες ψευτοκριτικές της διαθεματικότητας.

Αντί, λοιπόν, να μεμψιμοιρούμε, διαστρεβλώνοντας τη μαθησιακή αυτή καινοτομία, που αξιοποιεί τη λειτουργική φύση του εγκεφάλου – και υπάρχουν πολλές έρευνες επ’ αυτού -, δεν θα ‘ταν σοφότερο να γνωρίζουμε πως σε μια διεθνή δοκιμασία στα μαθηματικά λ.χ., στην οποία συμμετείχε η χώρα μας με δεκαπεντάχρονα γυμνασιόπαιδα προερχόμενα από σχολεία όπου εφαρμοζόταν σωστά η διαθεματικότητα, η βαθμολογία της ανέβηκε στο μέσο της κλίμακας, από το τέλος όπου βρισκόταν συνήθως;

Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι πρώην πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.