Πρόοδος και πολιτική στη σύγχρονη κοινωνία

Εδώ και πολλές δεκαετίες το πολιτικό αφήγημα της χώρας είναι προσκολλημένο στην εννοιολογική διαστρέβλωση του να βαφτίζει «προοδευτικό» καθετί ιστορικά ξεπερασμένο. Οροι διαστρεβλώνονται ή ονόματα θεωρητικών φαντασμάτων ρίχνονται στον πολιτικό μονόλογο με μοναδικό σκοπό να σηκώσουν σκόνη και να ερεθίσουν τα αντανακλαστικά μιας αποδομημένης κοινωνίας που πλέον εισέρχεται στον ένατο χρόνο δημοσιονομικής λιτότητας και μικροοικονομικής ασφυξίας.

Για λόγους που προφανώς έχουν να κάνουν με τον εθισμό στην παρελθοντολογία που διαπερνά σε υπερβολικές δόσεις τον τόπο αυτόν, η «πρόοδος» λανθασμένα ταυτίζεται με το «εναλλακτικό» ή με τις διαδικασίες αυτές που θέτουν σε ευθεία αμφισβήτηση το υφιστάμενο status quo. Οι φορείς της λανθασμένης αυτής θέσης προφανώς αγνοούν ότι η «πρόοδος» στην πολιτική εφαρμογή εμπεριέχει τη δυναμική της αλλαγής, της κινητικότητας, της ανάγκης για δομικές μεταβολές ή για ενίσχυση του υφιστάμενου επιτυχημένου μοντέλου, πάντοτε με γνώμονα την επίτευξη της ατομικής ή της συλλογικής ευτυχίας.

Ασφαλώς η έννοια και η δυναμική της «προόδου» αναφέρεται σε όλες τις πτυχές της δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας. Βρίσκει εφαρμογές στους αποδοτικούς τρόπους παραγωγής πρωτογενούς πλούτου, στις σύγχρονες μορφές εξοικονόμησης ενέργειας και προστασίας του περιβάλλοντος, στην Παιδεία που αναδεικνύει την κριτική σκέψη και την αριστεία και στην Υγεία που προκρίνει το δικαίωμα όλων όχι στο ράντζο αλλά σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Συναντιέται στην έξυπνη Αμυνα και Ασφάλεια ενός κράτους που δεν σπαταλά πόρους από τα εθνικά ταμεία για εντυπωσιασμό αλλά οικοδομεί αξιόπιστους μηχανισμούς αποτροπής και συμμαχικούς δεσμούς ειδικών σχέσεων με στόχο την ενίσχυση του εθνικού συμφέροντος και της έννομης τάξης. Προοδευτικός είναι αυτός ο πολιτικός χώρος που δείχνει ότι έχει τη δυναμική αλλά και την ικανότητα να διεκδικήσει ρόλο μπροστάρη στις εξελίξεις, προτάσσοντας ένα όραμα ικανό να λειτουργήσει ως προσθετική αξία στην ενίσχυση του κράτους και της κοινωνίας με νέα φορτία ισχύος. Προοδευτικός είναι ο πολιτικός που μιλά τη γλώσσα του ρεαλισμού και όχι της σοφιστείας.

Ενας πολιτικός χώρος είναι προοδευτικός όταν είναι σε θέση να κατανοήσει τις συγκαιρινές απαιτήσεις αλλά και να αφουγκράζεται την αύρα των μελλοντικών εξελίξεων και αναλόγως να διαμορφώσει την πρότασή του προς την ελληνική κοινωνία. Ο όρος «προοδευτικός» από την εποχή του Αριστοτέλη μέχρι και σήμερα αναφέρεται στην ευχέρεια ενός πολιτικού ή ενός κόμματος να μιλά τη γλώσσα του μέλλοντος με όρους παρόντος και να διαμορφώνει την επόμενη ημέρα για το σύνολο της κοινωνίας με διαδικασίες που συμβαδίζουν με το τεχνολογικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό δεδομένο της εποχής. Το εναλλακτικό είναι σεβαστό, ιδιαίτερα για τον χώρο της φιλελεύθερης σκέψης, αλλά δεν είναι προοδευτικό ιδίως όταν δεν έχει την ουσιαστική σύνδεση με τον χώρο και τον χρόνο των συστημικών εξελίξεων.

Τι είναι προοδευτικό λοιπόν σήμερα; Είναι η συζήτηση, ρεαλιστική και τεχνοκρατική, για το πώς μπορεί ένα κράτος να κερδίσει τη μάχη της προστασίας του περιβάλλοντος, της ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων, της δημιουργίας μιας ολιστικής στρατηγικής ανακύκλωσης που να γίνεται κατανοητή άρα και εφαρμόσιμη από το σύνολο της κοινωνίας. Προοδευτική είναι η πρόταση για την υιοθέτηση των δομών αυτών ασφάλειας που δεν συνθλίβουν τη συνταγματική τάξη και τα ατομικά ανθρώπινα δικαιώματα αλλά, από την άλλη, είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την τυραννία των βίαιων μειοψηφιών. Προοδευτική είναι η εξωτερική πολιτική που αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της διεθνούς αρένας δημιουργικά. Προοδευτική είναι η πρόταση που αντιλαμβάνεται τις συμπαντικές αλλαγές που η 4η Βιομηχανική Επανάσταση και η τεχνητή νοημοσύνη θα επιφέρουν στις συνθήκες εργασίας αλλά και στην εργασία αυτή καθαυτή. Στον τρόπο διάταξης των σύγχρονων αστικών κέντρων. Φανταστείτε τις πόλεις της επόμενης ημέρας – κυριολεκτώ με τον χρονικό προσδιορισμό – που θα οφείλουν να προνοούν για την ελεύθερη κίνηση και ώσμωση ανθρώπων και ρομπότ, μια δημιουργική συνθήκη προοδευτικής συγκρότησης των αποτελεσμάτων της τεχνητής νοημοσύνης σε κοινωνικό επίπεδο, ή για τη δομική μεταβολή των διαστάσεων πάνω στις οποίες πλέον θα κινούνται η ζωή και η παραγωγή (urban vertical dimension από την έως σήμερα urban horizontal dimension). Προοδευτικός είναι ο πολιτικός χώρος που προετοιμάζει την κοινωνία για τα θετικά οφέλη των μεταβολών που έρχονται και όχι αυτός που κρύβεται πίσω από ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα σε έναν άλλο αιώνα γιατί δεν πιστεύει στο μέλλον και στην εξέλιξη αλλά στη στασιμότητα και στο μη μου τους κύκλους τάραττε. Προοδευτικός είναι ο πολιτικός που έχει τη δυνατότητα να αναγνωρίζει τα εμφατικά προβλήματα της κοινωνίας και να καταθέτει προτάσεις για τη θεραπεία αυτών.

Σε εμπράγματο επίπεδο, στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια της ομιλίας του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης στο Βελλίδειο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέδειξε τις αγκυλώσεις του μεταπολιτευτικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος της χώρας, θέτοντας ως στόχο ανάμεσα σε άλλα την επίτευξη της «κοινωνικής κινητικότητας». Της δυνατότητας δηλαδή του κάθε νέου να παλεύει με όρους αφετηριακής ισοτιμίας ώστε να πραγματώσει το όνειρό του και να είναι σε θέση να κυνηγήσει την ευτυχία με όρους τζεφερσονιακού θεσμικού ορθολογισμού. Μπορεί η συγκεκριμένη θέση περί της επίτευξης της «κοινωνικής κινητικότητας» να πέρασε ασχολίαστη εξαιτίας του πυκνού πολιτικού χρόνου που διανύουμε αλλά κατά την άποψή μου ήταν η κομβική στιγμή της ομιλίας του Κυριάκου Μητσοτάκη και καθοριστική για το παρόν και το μέλλον της χώρας.

Αν η ελληνική κοινωνία παύσει να λειτουργεί μέσω των στεγανών της υφιστάμενης «κοινωνικής αιμορροφιλίας και στασιμότητας» και αναπτύξει δυναμικές «κοινωνικής κινητικότητας» τότε οι νέες δομές του κράτους ή οι νέες θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν στην Ελλάδα θα κινούνται με προσανατολισμό την 4η Βιομηχανική Επανάσταση και όχι στην τροχιά επιδοματικών πολιτικών ανακύκλωσης της υφιστάμενης μιζέριας. Χρειαζόμαστε επειγόντως «έξυπνες» πολιτικές ισχύος που να αναδεικνύουν τον προοδευτισμό ως κυρίαρχο νόημα για να επιτύχουμε με όρους ουσίας και όχι αδιέξοδης παραμυθίας την ουσιαστική μετάβασή μας στη μεταμνημονιακή εποχή.

Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.