Πώς καταργείται η ακαδημαϊκή ελευθερία

Εχει εδραιωθεί στον δημόσιο διάλογο της χώρας ότι όταν συζητούμε για το άσυλο ουσιαστικά συζητούμε για το πλαίσιο των ρυθμίσεων που προάγουν την ακαδημαϊκή ελευθερία στη χώρα μας – δηλαδή της ελευθερίας στη διδασκαλία και στην έρευνα. Επίσης έχει καταστεί ευρέως αποδεκτό ότι το άσυλο έχει αποτελέσει βασική παράμετρο της αποδυνάμωσης της ακαδημαϊκής ελευθερίας στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα η ασυλία στην παραβατικότητα έχει λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης στην άσκηση της διδασκαλίας – όσον αφορά τον όγκο και δυσκολία της διδακτέας ύλης και τη βαθμολογία των φοιτητών με βάση την αφομοίωση αυτής της ύλης – και ως παράμετρος παρεμπόδισης της έρευνας λόγω των καταστροφών των υποδομών και των καταλήψεων πανεπιστημιακών χώρων.

Για να εμπεδώσουμε όμως περαιτέρω την έννοια της ακαδημαϊκής ελευθερίας, και άρα το πώς μπορούμε και πρέπει να τη διαφυλάξουμε στη χώρα μας, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το πώς περιορίζεται ή καταργείται και μάλιστα σε χώρες οι οποίες ακόμη χαρακτηρίζονται ως δημοκρατικές.

Θα αναφερθούμε σε δύο κοντινά μας παραδείγματα όπου η ακαδημαϊκή ελευθερία έχει ανασταλεί μερικώς και ολικώς, στην Ουγγαρία και στην Τουρκία αντίστοιχα, για την εξαγωγή των κατάλληλων συμπερασμάτων.

Και στις δύο αυτές χώρες διαπιστώνουμε μια συστηματική πολιτική κατά της ακαδημαϊκής ελευθερίας που έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

Μετάβαση από το αυτοδιοίκητο στην επιλογή από την κεντρική εξουσία των οργάνων των πρυτανικών αρχών όσο και των ακαδημιών και των ερευνητικών συμβουλίων, των αντίστοιχων οργανισμών δηλαδή της Ακαδημίας Αθηνών και του Ελληνικού Ιδρύματος Ερευνας και Καινοτομίας.

Κατάργηση στην Τουρκία ιδιωτικών πανεπιστημίων που θεωρούνται θύλακες αντιπάλων της κυβέρνησης, συγκεκριμένα ιδρυμάτων που χρηματοδοτήθηκαν από υποστηρικτές του Φετουλάχ Γκιουλέν και εκδίωξη του ιδιωτικού Central European University, που χρηματοδοτήθηκε από τον Τζορτζ Σόρος, από την Ουγγαρία.

Παράνομες απολύσεις ή και φυλακίσεις εκατοντάδων πανεπιστημιακών στην Τουρκία, λόγω της έκφρασης κριτικής προς την κυβέρνηση ή εκφορά απόψεων που διίστανται των κυβερνητικών θέσεων, απολύσεις και φυλακίσεις που εκ των υστέρων «νομιμοποιούνται» με προεδρικά διατάγματα.

Απουσία της ικανότητας προσφυγής στη δικαστική εξουσία πανεπιστημιακών, υπέρ της προάσπισης της ακαδημαϊκής ελευθερίας, λόγω της ποδηγέτησης της δικαστικής εξουσίας από την εκτελεστική εξουσία.

 Ανικανότητα υπεράσπισης της ακαδημαϊκής ελευθερίας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ελέγχονται από επιχειρηματίες φίλα κείμενους στις κυβερνήσεις των δύο χωρών ή απρόθυμους να έρθουν σε αντιπαράθεση με αυτές τις δύο κυβερνήσεις.

Σημειώνουμε δύο σχετικά συμπεράσματα σχετικά με τον δημόσιο διάλογο για την ακαδημαϊκή ελευθερία στη χώρα μας.

Πρώτον, η συντριπτική πλειοψηφία των μέτρων που έχουν υιοθετήσει η Ουγγαρία και η Τουρκία για να περιορίσουν ή να καταργήσουν την ακαδημαϊκή ελευθερία αφορούν το καθηγητικό προσωπικό και όχι τους προπτυχιακούς φοιτητές. Αυτά τα μέτρα είναι νομικής και κανονιστικής φύσης και δεν εμπλέκουν την άσκηση κατασταλτικής βίας από τα σώματα ασφαλείας αυτών των δύο χωρών εντός των πανεπιστημίων. Στην Τουρκία έχουν αυξηθεί οι πειθαρχικές ποινές φοιτητών, με πολιτικά κριτήρια, από τις φιλοκυβερνητικές πρυτανικές αρχές, αλλά και αυτές οι ποινές δεν εμπλέκουν τα σώματα ασφαλείας.

Δεύτερον, η παρουσία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ουγγαρία και στην Τουρκία ναι μεν δεν αποτρέπει την επίθεση στην ακαδημαϊκή ελευθερία, αυξάνει όμως το πολιτικό κόστος αυτής της επίθεσης στην Ουγγαρία και μετριάζει κάπως τις συνέπειές της στην Τουρκία. Η εκδίωξη του Central European University από την Ουγγαρία, και η μεταφορά των δραστηριοτήτων του στην Αυστρία, αποκρυστάλλωσε, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλο γεγονός, στη διεθνή κοινότητα τον αυταρχισμό του καθεστώτος Ορμπαν. Τα δε ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Τουρκία φαίνεται να είναι σε θέση, λόγω των μη κυβερνητικών διοικητικών τους συμβουλίων και της χρηματοδότησης από τους ιδρυτές-ευεργέτες τους, να διαπραγματευτούν έναν μεγαλύτερο βαθμό αυτοδιοίκησης και ακαδημαϊκής ελευθερίας από ό,τι τα κρατικά ΑΕΙ. Τα τουρκικά ιδιωτικά πανεπιστήμια διατηρούν το δικαίωμα επιλογής των πρυτανικών τους αρχών και αναλογικά λιγότεροι καθηγητές τους έχουν εκδιωχθεί από την εκτελεστική εξουσία.

Ποια συμπεράσματα εξάγονται; Πρώτον, ότι περιορίζεται ή καταργείται η ακαδημαϊκή ελευθερία χωρίς την κατάργηση του «ασύλου» όπως αντιλαμβάνονται το άσυλο οι υποστηρικτές του στην Ελλάδα. Οι Ερντογάν και Ορμπαν στρέφονται κατά της ακαδημαϊκής ελευθερίας με βασικά τους όπλα όχι την αστυνομική καταστολή αλλά τη δημοκρατική τους νομιμοποίηση και την ηγεμονία τους πάνω σε πυλώνες του δημοκρατικού πολιτεύματος όπως το δικαστικό σύστημα και τα ΜΜΕ. Δεύτερον, η παρουσία ιδιωτικών πανεπιστημίων, που διοικούνται και χρηματοδοτούνται από μη δημόσιους φορείς, ενισχύει τις αντιστάσεις κατά του περιορισμού από την εκτελεστική εξουσία της ακαδημαϊκής ελευθερίας.

Ο κ. Αντώνης Καμάρας έχει διεξαγάγει έρευνα για την ακαδημαϊκή ελευθερία στην Ελλάδα και στην Τουρκία.