Πορτρέτα της ιστορίας

Ενας ταξιδιώτης στην Ελλάδα σήμερα θα διέσωζε στιγμές και πρόσωπα στα φωτογραφικά άλμπουμ του κινητού του. Ο Βέλγος Μπενζαμέν Μαρί (Βenjamin Mary, 1792-1846), ο οποίος βρίσκεται στην Ελλάδα σε διπλωματική αποστολή στα χρόνια του Οθωνα, δεν είχε το μέσο της φωτογραφίας στη διάθεσή του, ήταν όμως ζωγράφος με οξυδερκή ματιά και μεγάλη ικανότητα στο σκίτσο. Δεν τον γοητεύουν οι αρχαιολογικοί τόποι και τα μνημεία, ούτε η ελληνική ύπαιθρος, αλλά οι άνθρωποι που γνωρίζει  ̶  και όσο μένει στην Ελλάδα, από το 1839 ως το 1844, τους ζωγραφίζει, όπως φαίνεται, ακατάπαυστα.

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, χωρίς την περικεφαλαία με την οποία τον απεικόνισε ο Διονύσιος Τσόκος στην προσωπογραφία που αναπαραγωγές της στόλιζαν κάποτε τις σχολικές τάξεις, παρουσιάζεται σε δύο πορτρέτα του Μαρί που εκπέμπουν δυναμισμό αλλά και εσωτερικότητα.

Ο Ιωάννης Μακρυγιάννης, ο ηλικιωμένος Νικηταράς που έχει αποκοιμηθεί στην πολυθρόνα του, ο Τσάμης Καρατάσος, οι Μποτσαραίοι Δημήτριος και Κώστας, οι πρωθυπουργοί Ιωάννης Κωλέττης, ζωγραφισμένος στο σπίτι του με οικιακή περιβολή, και Ανδρέας Μεταξάς, αλλά και ο απρόθυμος να ποζάρει λόγιος Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός και ο τελευταίος εκπρόσωπος της Υψηλής Πύλης στην Εύβοια Χασάν Μπέης εμπνέουν τον βέλγο ζωγράφο. Δίπλα σε αυτούς, καθημερινοί άνθρωποι, ένας γέρος σκοπελίτης ναυτικός με διαπεραστικό βλέμμα, επιβλητικά λευκά μουστάκια και χαρακτηριστική ναυτική ενδυμασία κι ένας μανιάτης ψαράς με ανοιχτή πουκαμίσα και δασύτριχο στήθος, σαν λαϊκός πρωταγωνιστής του κινηματογράφου.

Το λανθάνον λεύκωμα με τα 320 πρόσωπα που ζωγράφισε ο Μαρί απέκτησε το Ιδρυμα Σύλβιας Ιωάννου σε δημοπρασία το 2016 στο Λονδίνο και κυκλοφορούν, σε συνεργασία με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο που ανέλαβε την τεκμηρίωση του υλικού και την ταύτιση των προσώπων υπό την επιστημονική επιμέλεια της ιστορικού Χαρίκλειας Δημακοπούλου, στον τόμο Η Ιστορία έχει πρόσωπο. Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Οθωνα από τον βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary (Ιδρυμα Σύλβιας Ιωάννου / Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 2020).

Ιστορίες ανθρώπων…

Πολιτικοί, αγωνιστές, ιερωμένοι, λόγιοι, άνθρωποι του λαού απεικονίζονται στα σχέδια του Μαρί με ρεαλισμό. Τους ζωγραφίζει εκ του φυσικού και ζητεί στους εικονιζομένους να υπογράψουν το πορτρέτο τους, σημειώνοντας στα περισσότερα τον τόπο και τον χρόνο. Οι αριθμημένες προσωπογραφίες, υδατογραφίες οι περισσότερες με καστανοκόκκινο χρώμα σε χαρτιά σχεδιάσεως, κάποιες ημιτελείς με μολύβι και κάποιες επιχρωματισμένες, αναπαριστούν τις χαρακτηριστικές κομμώσεις, γένια, μουστάκια, καπέλα, ενδυμασίες σε μια ζωντανή εικόνα της εποχής ενώ τα πρόσωπα έχουν μια εκφραστικότητα σχεδόν ψυχογραφική, αποτέλεσμα της οικειότητας του Μαρί με πολλούς από τους εικονιζομένους. Ο υδραίος γερουσιαστής Λάζαρος Κουντουριώτης, φημισμένος για τον κλειστό χαρακτήρα του, παρουσιάζεται στο σχέδιο του Μαρί σχεδόν χαμογελαστός, σε μια σπάνια απεικόνιση κατά μέτωπον, όπου φαίνεται καθαρά το καλυμμένο (υγιές) μάτι του – επειδή είχε γεννηθεί με μάτια διαφορετικού χρώματος, που θεωρούνταν γρουσουζιά στη ναυτική δεισιδαιμονία.

…και άνθρωποι με ιστορία

Η Ιστορία έχει πρόσωπο μεν, αλλά και τα πρόσωπα έχουν ιστορία, σε πολλές περιπτώσεις ακόμη ανεξερεύνητη ή άγνωστη στο ευρύ κοινό. Τα σχέδια του Μαρί, και η επίμοχθη τεκμηρίωσή τους από τις ιστορικούς του Εθνικού Μουσείου, μας προκαλούν να ανακαλύψουμε τις ιστορίες των ανθρώπων. Οι τρεις γυναίκες που απεικονίζονται, για παράδειγμα, στα πολυπρόσωπα σκίτσα των πληρεξουσίων και των θεατών της Εθνικής Συνέλευσης του 1843-1844, την οποία παρακολουθεί και ο Μαρί ως θεατής, λένε πολλά για τη συμμετοχή των γυναικών της εποχής στον δημόσιο βίο. Σε ένα από αυτά διακρίνεται ανάμεσα στους άνδρες η Ανθούσα Παλάσκα-Ντε Ρουζού, η περίφημη Μαντάμ Ροζού, όπως την αποκαλούσαν τα δημοσιεύματα των σατιρικών εφημερίδων της εποχής, κόρη του ηπειρώτη αγωνιστή Χρήστου Παλάσκα, σύζυγος του γάλλου Αλέξανδρου ντε Ρουζού. Ο Ντε Ρουζού, προστατευόμενος του Κωλέττη, είχε εργαστεί στο γραφείο της Δημοσίου Οικονομίας, συμμετείχε στην ίδρυση της Εθνικής Τραπέζης το 1841 και διετέλεσε πρόξενος της Γαλλίας στη Σύρο. Η Ανθούσα, φανατική θαυμάστρια του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, παρακολουθούσε με ενδιαφέρον τα πολιτικά πράγματα και δεν έλειπε από τις κοινοβουλευτικές συνεδριάσεις.

{SYG}Η Ιστορία έχει πρόσωπο{SYG}{TIT}Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Οθωνα από τον βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary{TIT}{EKD}Επιμέλεια Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου.Εκδόσεις Ιδρυμα Σύλβιας Ιωάννου / Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 2020,σελ. 384, τιμή 80 ευρ{EKD}ώ