Η Παγκόσμια Σύνοδος Κορυφής για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη που αρχίζει αύριο Δευτέρα στο Γιοχάνεσμπουργκ και θα διαρκέσει ως τις 4 Σεπτεμβρίου είναι η σημαντικότερη σύνοδος για το περιβάλλον που έχει διοργανωθεί ποτέ. Εκατόν πενήντα αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων και 40.000-60.000 σύνεδροι και άλλοι ειδικοί από 170 χώρες παίρνουν μέρος, καθώς και περίπου 5.000 δημοσιογράφοι. Τα ζητήματα που θα συζητηθούν – προβλήματα όλης της ανθρωπότητας – εμπίπτουν σε πέντε μεγάλες κατηγορίες: νερό, ενέργεια, αγροτική παραγωγή και ασφάλεια τροφίμων, βιοποικιλία και υγεία. Ολα αυτά υπό το πρίσμα της «βιώσιμης ανάπτυξης», δηλαδή «πώς πρέπει να επιτευχθεί η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη χωρίς να πληγεί το περιβάλλον».
Ο φιλόδοξος στόχος της συνόδου είναι να βρεθούν οι τρόποι που θα επιτρέψουν στα δισεκατομμύρια των φτωχών του κόσμου να ανεβάσουν το επίπεδο ζωής τους προστατεύοντας συγχρόνως το περιβάλλον από τις καταστροφές που του προκαλεί πάντα η οικονομική ανάπτυξη. «Ανάλογα με το ποιος κρίνει τη σύνοδο» γράφουν οι «Sunday Times» «θα είναι η πιο σημαντική συνάντηση μυαλών που έχει δει ποτέ ο κόσμος. Μια συνάντηση που μπορεί να κάνει τον πλανήτη μας ασφαλέστερο για τις μελλοντικές γενιές. Εκτός αν θα είναι η μεγαλύτερη παραγωγή αέρα κοπανιστού, μια χαώδης διαδοχή ομιλιών όπου πολιτικοί και οικολόγοι θα θέλουν να ενισχύσουν το παγκόσμιο προφίλ τους ή τη μηδαμινότητά τους, ενώ θα ανταλλάσσουν με ύφος πολύξερου αερολογίες για τη βιώσιμη ανάπτυξη».
* Αντικειμενικά προβλήματα
Εξίσου ειρωνικός είναι και ο γαλλικός Τύπος. «Στο Γιοχάνεσμπουργκ δεν θα μας προκύψει κάποια σύμβαση ούτε διεθνείς δεσμεύσεις» έγραψε ο «Nouvel Observateur». «Ολες οι συναντήσεις που προηγήθηκαν της συνόδου δεν κατέληξαν στην παραμικρή ομοφωνία, στην παραμικρή συμφωνία. Συνεπώς, από τη σύνοδο θα προκύψει μια πολύ ταπεινή λίστα με τις δράσεις τις οποίες πρέπει να αναλάβουν οι κυβερνήσεις και κυρίως οι επιχειρήσεις».
Το πρόβλημα δυστυχώς είναι ότι πολλοί στόχοι της συνόδου αλληλοσυγκρούονται. Λ.χ., τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα μπορεί να βοηθούν στην αντιμετώπιση της πείνας αλλά πλήττουν τη βιοποικιλία. Ή αν η Δύση ανοίξει τις αγορές της στα αγροτικά προϊόντα των αναπτυσσομένων χωρών θα ανεβάσει το βιοτικό επίπεδό τους αλλά θα εντείνει την καταστροφή των τροπικών δασών (θα καίγονται ακόμη περισσότερα δάση για να μετατραπούν σε καλλιέργειες).
* Η έλλειψη του νερού
Το νερό αναμένεται ότι θα είναι ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα στο Γιοχάνεσμπουργκ. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ένα δισεκατομμύριο άτομα δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό σήμερα και, όπως τονίζουν οι οικολόγοι, «2,2 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο από έλλειψη καθαρού νερού. Αυτό σημαίνει ότι καθημερινά πεθαίνουν περισσότερα παιδιά απ’ όσα ήταν τα θύματα της τρομοκρατικής επίθεσης στη Νέα Υόρκη». Αν αυτό συνεχιστεί, τα δύο τρίτα της ανθρωπότητας θα υποφέρουν από έλλειψη νερού, σοβαρότερη ή μικρότερη, το 2025.
Ενα άλλο ακανθώδες ζήτημα της συνόδου θα είναι η ενέργεια. Αν επαληθευτούν οι προβλέψεις των ειδικών, η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας θα διπλασιαστεί ως το 2035 και θα τριπλασιαστεί ως το 2055. Η σύνοδος φιλοδοξεί να προωθήσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά οι σύνεδροι πρέπει πρώτα να αποφασίσουν ποιες είναι αυτές. Ορισμένες χώρες αγωνίζονται να συμπεριληφθεί η πυρηνική ενέργεια στην κατηγορία αυτή, ιδέα που προκαλεί τη φρίκη των οικολόγων. Αλλοι αντιτίθενται ακόμη και στην υδροηλεκτρική παραγωγή ενέργειας, υποστηρίζοντας ότι τα μεγάλα φράγματα καταστρέφουν το περιβάλλον.
* Το ασιατικό νέφος
Δύο στοιχεία της επικαιρότητας όμως τις τελευταίες εβδομάδες λειτούργησαν υπέρ όσων υποστηρίζουν τη σοβαρή ανάληψη δράσης για τη διάσωση του περιβάλλοντος. Το πρώτο ήταν το μεγάλο νέφος που βρίσκεται επάνω από την Ασία, κυρίως την Ινδία και την Κίνα, το οποίο μπορεί να καθυστέρησε τους μουσώνες, ήρθε όμως στην ώρα του για τη Σύνοδο του Γιοχάνεσμπουργκ. Οπως έγραψαν οι «Times» του Λονδίνου, «η σύνοδος δεν έχει σαφή ατζέντα ούτε ομοφωνία, αλλά έχει ένα εξαιρετικά φωτογενές σύμβολο του εχθρού – το ασιατικό νέφος». Το νέφος αυτό έχει πάχος 3 χλμ. και προκαλείται από τις πυρκαϊές δασών, το κάψιμο αγροτικών υπολειμμάτων, τη μεγάλη αύξηση στην κατανάλωση ορυκτών καυσίμων και τις εκπομπές αερίων από εκατομμύρια κουζίνες που καίνε ξύλα, περιττώματα αγελάδας και άλλα βιολογικά καύσιμα. Το νέφος αυτό υπάρχει αρκετά χρόνια, ήρθε όμως στην επικαιρότητα πριν από δύο εβδομάδες με τη γλαφυρή έκθεση του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον (UNEP).
Το δεύτερο στοιχείο της επικαιρότητας που λειτουργεί υπέρ της Συνόδου του Γιοχάνεσμπουργκ είναι οι πρόσφατες πλημμύρες στην Ευρώπη, σε αντιδιαστολή με την ξηρασία σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Εν όψει της συνόδου οι Ευρωπαίοι χρησιμοποίησαν τα ακραία καιρικά φαινόμενα ως επιχειρήματα για να επικρίνουν την άρνηση των ΗΠΑ να λάβει μέτρα για να περιοριστεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Η Νότια Αφρική, όπου γίνεται η σύνοδος, είναι ένας μικρόκοσμος του χάσματος ανάμεσα σε Βορρά και Νότο σε ό,τι αφορά τη φτώχεια, αλλά συγχρόνως είναι ένας παράδεισος βιοποικιλίας. Μια μελέτη για τις ανισότητες στη Νότια Αφρική του 1998 αποκάλυψε ότι μόνο η Βραζιλία είχε μεγαλύτερες ανισότητες. Συμπτωματικά, η πρώτη Σύνοδος για τη Γη είχε διοργανωθεί στο Ρίο Ιανέιρο το 1992.
* Γειτονιές των αντιθέσεων
Οι σύνεδροι θα συναντηθούν στη συνοικία Στάντον του Γιοχάνεσμπουργκ, μόλις 4 χλμ. από την εντελώς διαφορετική συνοικία Αλεξάντρα. Οι δύο αυτές γειτονιές δείχνουν με τρόπο εντυπωσιακό τις αντιθέσεις που η σύνοδος φιλοδοξεί να αμβλύνει παγκοσμίως. Το Στάντον είναι μια συνοικία υψηλού εισοδήματος, με κατοίκους λευκούς που ζουν σε πολυτελείς κατοικίες κρυμμένες πίσω από ψηλούς φράχτες. Οι κάτοικοι της Αλεξάντρα είναι μαύροι και φτωχοί και πολλοί ζουν σε καλύβες από σκουριασμένες λαμαρίνες χωρίς τρεχούμενο νερό ή ηλεκτρικό. Η παγκόσμια πρόκληση που επιχειρεί να αντιμετωπίσει ουσιαστικά η σύνοδος είναι ακριβώς να τραβήξει αυτούς τους ανθρώπους από τη φτώχεια και να αυξήσει την κατανάλωσή τους σε καύσιμα, νερό και άλλα αγαθά με τρόπο που δεν καταστρέφεται το περιβάλλον.
Για την ασφάλεια της συνόδου θα χρησιμοποιηθούν 27.000 αστυνομικοί, οι οποίοι θα φροντίσουν ώστε «οι σύνεδροι να μην αποκτήσουν από πρώτο χέρι εμπειρία της υψηλής εγκληματικότητας της Νότιας Αφρικής», όπως το τοποθέτησαν οι «Sunday Times». Οι πτήσεις, τα ξενοδοχεία και οι μετακινήσεις των συνέδρων υπολογίζεται ότι θα επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα με 500.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα – όσο την επιβαρύνουν σε ένα χρόνο 450.000 Αφρικανοί. Η διοργάνωση της συνόδου θα κοστίσει περίπου 50 εκατ. ευρώ αλλά οι αρχές της Νότιας Αφρικής εκτιμούν ότι θα πλουτίσει κατά 180 εκατ. ευρώ την τοπική οικονομία.
Γιατί δεν πήγε ο Τζορτζ Μπους * Οι ΗΠΑ πλήττουν τη διεθνή συνεργασία μετά την άρνησή τους να εφαρμόσουν το Πρωτόκολλο του Κιότο
Περισσότεροι από 100 ηγέτες κρατών αναμένεται να παραστούν στη Σύνοδο του Γιοχάνεσμπουργκ· μεταξύ αυτών ο βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, ο γάλλος πρόεδρος Ζακ Σιράκ και ο γερμανός καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους όμως ανακοίνωσε ότι δεν θα παραστεί και ότι επικεφαλής της αμερικανικής αποστολής θα είναι ο υπουργός Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ. Η απουσία του κ. Μπους θεωρήθηκε ευρέως μία ακόμη υποχώρηση της περιβαλλοντικής πολιτικής των ΗΠΑ μετά την περυσινή απόφαση της Ουάσιγκτον να μην επικυρώσει το Πρωτόκολλο του Κιότο για την καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Εκτιμάται επίσης και ως ένα ακόμη πλήγμα του κ. Μπους στην παγκόσμια συνεργασία, το οποίο κάθε άλλο παρά βοηθά τις προσπάθειές του να εξασφαλίσει ευρεία υποστήριξη στη σχεδιαζόμενη επίθεση κατά του Σαντάμ Χουσεΐν. Η απροθυμία του όμως να πάει στο Γιοχάνεσμπουργκ είναι κατανοητή. «Ο άνθρωπος που αρνήθηκε να εφαρμόσει το Πρωτόκολλο του Κιότο από φόβο μήπως θιγεί το επίπεδο διαβίωσης των Αμερικανών και παρά το γεγονός ότι η χώρα του είναι ο κύριος υπεύθυνος για το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα είχε μάλλον ψυχρή υποδοχή στο Γιοχάνεσμπουργκ» έγραψε ο «Nouvel Observateur». «Επιπλέον, το ότι η κυβέρνησή του αύξησε κατά 80% τις επιχορηγήσεις προς τους αμερικανούς αγρότες δεν θα αύξαινε τη δημοτικότητά του στη σύνοδο, στην οποία ένα από τα κυριότερα ζητήματα που θέτουν οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι να τους επιτραπεί να πωλούν τα αγροτικά προϊόντα τους στη Δύση».
Αντιθέτως, εν όψει της συνόδου ο Κόλιν Πάουελ δήλωσε ότι αν οι φτωχοί του πλανήτη αφεθούν στην τύχη τους θα δημιουργηθεί μια νέα γενιά επαναστατών αποφασισμένων να καταστρέψουν τη Δύση. «Η παρατεινόμενη ανάπτυξη είναι ζήτημα ηθικής και ανθρωπισμού αλλά είναι και ζήτημα ασφαλείας. Η φτώχεια, η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η απελπισία προκαλούν αποσταθεροποίηση» δήλωσε. Ο κ. Πάουελ, ο οποίος μεταβαίνει στο Γιοχάνεσμπουργκ με σκοπό να προωθήσει τη «συνεργασία» ανάμεσα σε κυβερνήσεις, βιομηχανίες και άλλους οργανισμούς για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα, αποτελεί μια «αξιοσέβαστη», όπως χαρακτηρίστηκε, εκπροσώπηση των ΗΠΑ στη σύνοδο· πολλοί όμως εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι την πραγματική δύναμη και την ευθύνη για τη λήψη των αποφάσεων την έχει ο Καρλ Ρόουβ, ο σύμβουλος του προέδρου Μπους που συνοδεύει τον κ. Πάουελ στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Ας σημειωθεί ότι μια ομάδα 32 επιφανών Ρεπουμπλικανών έστειλε επιστολή στον κ. Μπους προτρέποντάς τον να μη συμμετάσχει αυτοπροσώπως στη σύνοδο. [Στο Ρίο πριν από δέκα χρόνια ο τότε πρόεδρος Τζορτζ Μπους, ο πατέρας του, πήρε μέρος την τελευταία στιγμή.] «Η σύνοδος του Γιοχάνεσμπουργκ θα προσφέρει ένα βήμα σε ορισμένα από τα πιο ανεύθυνα και καταστροφικά στοιχεία. (…) Η παρουσία σας θα δώσει μεγαλύτερη δημοσιότητα και περισσότερη αξιοπιστία σε διάφορες ατζέντες που είναι κατά της ελευθερίας, κατά της παγκοσμιοποίησης και κατά της Δύσης» έγραψαν οι Ρεπουμπλικανοί.
Σαράντα δύο Δημοκρατικοί βουλευτές, αντιθέτως, με επιστολή τους προς τον κ. Μπους τον προτρέπουν να μεταβεί στο Γιοχάνεσμπουργκ. «Η απουσία σας θα ενισχύσει την εντύπωση ότι οι ΗΠΑ είναι επιλεκτικές στις διεθνείς δραστηριότητές τους και στη συμμετοχή τους σε παγκόσμιες συμφωνίες» τονίζουν. Είναι εμφανές ότι ο κ. Μπους άκουσε τους πρώτους.
ΧΡΟΝΙΚΟ Ελπίδες στη Στοκχόλμη, απογοήτευση στο Ρίο
Το 1972 διοργανώθηκε στη Στοκχόλμη η πρώτη σύνοδος του ΟΗΕ για το περιβάλλον και δικαίως θεωρήθηκε ένα πραγματικό «ξύπνημα συνειδήσεων» το οποίο γέννησε πλήθος οικολογικές οργανώσεις στον κόσμο και τα υπουργεία Περιβάλλοντος σε πολλές χώρες. Ακριβώς 20 χρόνια αργότερα στο Ρίο ο κόσμος συνειδητοποίησε τη σημασία της «βιώσιμης ανάπτυξης» (sustainable development), η οποία ενέπνευσε και τον τίτλο της Συνόδου του Γιοχάνεσμπουργκ. Τον όρο είχε επινοήσει πέντε χρόνια νωρίτερα, το 1987, η τότε πρωθυπουργός της Νορβηγίας Γκρο Χάρλεμ Μπρούντλαντ για να τονίσει ότι «πρέπει να καλύπτουμε τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτουμε σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους». Δηλαδή χωρίς να προκαλούμε τρύπες στο όζον, καταστροφές στα δάση, μόλυνση στο νερό, σπατάλη ενέργειας.
Στο Ρίο όλος ο κόσμος είχε δηλώσει σύμφωνος με αυτά. Περίπου 2.500 ψηφίσματα υιοθετήθηκαν στη διάρκεια της συνόδου, στην οποία συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, η Τζέιν Φόντα, ο ποδοσφαιριστής Πελέ, η Σίρλεϊ Μακ Λέιν που είχε διαλογιστεί με τον Δαλάι Λάμα και ένας σχετικά άγνωστος αμερικανός γερουσιαστής ονόματι Αλ Γκορ.
Σήμερα, 10 χρόνια αργότερα, έχουν διαψευστεί οι ελπίδες που είχαν δημιουργηθεί στο Ρίο όπου ο ενθουσιασμός περίσσευε. Η Ευρώπη έχει μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων τα οποία ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά οι ΗΠΑ, που εκπέμπουν το ένα τέταρτο των αερίων αυτών, αρνούνται να συμμορφωθούν.
Οσο για τις ελπίδες που είχαν δημιουργηθεί στη Στοκχόλμη, και αυτές έχουν διαψευστεί από την πραγματικότητα. Στη Σουηδία οι ανεπτυγμένες χώρες είχαν δεσμευθεί να αφιερώνουν το 0,7% του ΑΕΠ τους στη βοήθεια των αναπτυσσόμενων χωρών. Παρ’ ότι ανανέωσαν τη δέσμευσή τους στο Ρίο, μόνο πέντε χώρες την τήρησαν – η Δανία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, η Νορβηγία και η Σουηδία. Τη στιγμή που 1,2 δισεκατομμύριο άτομα ζουν σήμερα με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα οι ΗΠΑ δίνουν μόνο το 0,11% του ΑΕΠ τους ως βοήθεια προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο ενώ ο μέσος όρος της συμβολής όλων των ανεπτυγμένων χωρών φθάνει μόλις το 0,22% του ΑΕΠ.
Οι βετεράνοι του Ρίο όμως υποστηρίζουν ότι η σύνοδος είχε μια σημαντική θετική επίπτωση: έβαλε στην παγκόσμια ατζέντα πολλά ζητήματα με τα οποία ως τότε μόνο οι οικολόγοι απασχολούνταν – αύξηση της θερμοκρασίας της Γης, τρύπα του όζοντος, καταστροφή τροπικών δασών. «Το Ρίο άλλαξε πολλά από άποψη στάσης» δήλωσε ο Νιτίν Ντεσάι, βοηθός γενικός γραμματέας του ΟΗΕ και υπεύθυνος για τη διοργάνωση της Συνόδου του Γιοχάνεσμπουργκ. «Σήμερα δεν είμαστε υποχρεωμένοι να φέρνουμε επιχειρήματα για να πείσουμε για την ανάγκη σύνδεσης του περιβάλλοντος με την ανάπτυξη».
