«Πολλοί άνθρωποι στο λάθος αντικείμενο»

Ο Ερωτόκριτος Κατσαβουνίδης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βέροια. Σήμερα είναι καθηγητής και ερευνητής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής και Διαστημικής Eρευνας του πανεπιστημίου ΜΙΤ, όπου είναι διευθυντής Ερευνας. Ο διεθνούς φήμης αστροφυσικός συμμετείχε ενεργά από το 2000 στη συνεργασία LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory) και στην ομάδα του καθηγητή Ράινερ Γουάις, που τιμήθηκε με το Νομπέλ Φυσικής 2017 για την ανακάλυψη των βαρυτικών κυμάτων όπως αυτά προβλέφθηκαν από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας που είχε διατυπώσει ο Αλμπερτ Αϊνστάιν προ 100 ετών. Παρασημοφορήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Μιλήσαμε μαζί του και ιδού τι  απάντησε στα ερωτήματά μας:

Τι σας ώθησε να ακολουθήσετε αυτόν τον τομέα της αστροφυσικής;

«Οταν ήμουν έφηβος, είχαμε ταξιδέψει με τους γονείς μου στο CERN, το κέντρο ερευνών στην Ελβετία όπου φυσικοί και μαθηματικοί από όλον τον κόσμο συνεργάζονται προκειμένου να καταλάβουν τους νόμους και τα μυστήρια της φύσης.

Επίσης, όταν ήμασταν στο λύκειο, οι γονείς μου μπόρεσαν να μας αγοράσουν έναν από τους πρώτους υπολογιστές, κάτι που μας κίνησε την περιέργεια για τον τρόπο λειτουργίας τους αλλά και την αγάπη μας για αυτούς. Ετσι, ο συνδυασμός υπολογιστών με τις επισκέψεις σε αυτά τα ερευνητικά κέντρα στην Ευρώπη, ένα Νομπέλ Φυσικής το 1984 για την ενοποίηση των ηλεκτρασθενών δυνάμεων στη φύση, αλλά και η μεγάλη αγάπη για τα μαθηματικά με ώθησαν σε αυτές τις επιλογές».

Θυμάστε κάποιον δάσκαλο ή καθηγητή των μαθητικών σας χρόνων που έχει εντυπωθεί στη μνήμη σας και αν θυμάστε μπορείτε να μας περιγράψετε το προφίλ του;

«Η εικόνα που έχω από τους δασκάλους και καθηγητές είναι ότι στην πλειονότητά τους είχαν αυτό το ειλικρινές ενδιαφέρον για όλους τους μαθητές να αποκομίσουν όσο περισσότερα γίνεται από το σχολείο. Στο δημοτικό και στο γυμνάσιο νομίζω ότι οι τάξεις μας είχαν μεγάλο αριθμό μαθητών (πάνω από 40), αλλά θυμάμαι ότι οι καθηγητές προσπαθούσαν τουλάχιστον να φτάσει όλη η τάξη σε κάποιο επίπεδο γνώσης.

Το επόμενο επίσης, το οποίο τελικά εκτιμώ τώρα (ήταν αρκετά προβλέψιμο), είναι πόσο ευτυχής αισθάνομαι που έμαθα τα αρχαία ελληνικά, την εκμάθηση των οποίων θεωρούσα τότε πως ήταν χάσιμο χρόνου. Και αυτό το ανακαλύπτω περισσότερο με τον χρόνο. Αλλά ευχαριστώ τους φιλολόγους καθηγητές που επέμεναν».

Ποιες ήταν οι συνθήκες τις οποίες αντιμετωπίσατε όταν βγήκατε για πρώτη φορά εκτός Ελλάδας;

«Το πανεπιστήμιο στην Αμερική παίρνει τους φοιτητές του (είτε είσαι προπτυχιακός είτε μεταπτυχιακός) από το χέρι κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Δεν υπάρχουν οι γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον που θα σε προστατεύσουν από οτιδήποτε, αλλά υπάρχει ένα σύστημα γύρω από τα πανεπιστήμια και τους φοιτητές που είναι έτοιμο να σταθεί δίπλα σου. Το αμερικανικό πανεπιστήμιο παρέχει mentorship (καθοδήγηση) που είναι βασικός παράγοντας για την επιτυχία. Ο μέντορας είναι ο σύμβουλος, αυτός που σε καθοδηγεί. Ο,τι και αν συμβεί, έχεις έναν άνθρωπο να μιλήσεις. Και μπορούσες να μιλήσεις και πέρα από τα ακαδημαϊκά.

Πέρα από αυτό, υπάρχει μια οργανωμένη ζωή γύρω από το πανεπιστήμιο. Να βοηθήσουν για την εύρεση σπιτιού και ιατρικής περίθαλψης. Η καθημερινή, συμπεριλαμβανομένης της ακαδημαϊκής, ζωή δεν ήταν όπως στην Ελλάδα, αλλά υπήρχε μια οργάνωση. Τα περισσότερα πράγματα ήταν προβλέψιμα! Από την πρώτη στιγμή ξέρεις το πρόγραμμά σου, τις αργίες μέχρι τον επόμενο χρόνο. Δεν χρειάζεται να μαλώσεις με κάποιους που έχουν αποφασίσει να κάνουν κατάληψη. Σίγουρα υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες κάτι σαν και αυτό είναι απαραίτητο, αλλά νομίζω ότι στην Ελλάδα το έχουμε παρακάνει με το να μην προσπαθούμε να βάλουμε μια βασική τάξη και σύνολο κανόνων που πρέπει να ακολουθηθούν».

Πότε και πώς βρεθήκατε στο MIT;

«Στο MIT ήρθα το 2000 σε ηλικία 34 ετών. Από την Ελλάδα έφυγα το 1988 και πήγα πρώτα στο Λος Αντζελες της Καλιφόρνιας. Αφού τελείωσα το διδακτορικό μου εκεί, έλαβα μια μεταδιδακτορική υποτροφία από το Ιταλικό Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής (INFN) και μετά επέστρεψα και δούλεψα στο Λος Αντζελες ως ερευνητής».

Μπορείτε να μας περιγράψετε μια μέρα στο ΜΙΤ;

«Πριν ή μετά την πανδημία; Οπως παντού, έτσι και στο ΜΙΤ η πανδημία έχει φέρει πολλές αλλαγές στο θέμα αυτό. Πριν από την πανδημία αυτό που με κρατούσε κάθε μέρα και ήταν πραγματικά μοναδικό ήταν το γεγονός ότι ερχόσουν σε έναν χώρο γεμάτο ζωή, γεμάτο ανθρώπους, από προπτυχιακούς φοιτητές που έκαναν έρευνα, από μεταπτυχιακούς, μεταδιδακτορικούς, καθηγητές, ερευνητές. Σε κάθε διάδρομο που θα περνούσες θα συζητούσες κάτι. Αυτό έχει αλλάξει τραγικά με την πανδημία. Αυτή τη στιγμή στο κτίριο όπου βρίσκομαι μπορεί να υπάρχουν δύο ή τρεις άνθρωποι. Δεν έχω συνηθίσει να δουλεύω έτσι. Ενα από τα μοναδικά πράγματα που εκτίμησα από την πρώτη μέρα στην έρευνα είναι η ομαδικότητα. Και γενικά η δουλειά μου, η ερευνητική σίγουρα, είναι ένα από τα παραδείγματα του πού έχουν φτάσει η επιστήμη και η τεχνολογία λόγω αυτής της συνεργασίας.

Εχει περάσει η εποχή του Νεύτωνα και του Αϊνστάιν που έλυσαν βασικά ερωτήματα για τον τρόπο λειτουργίας της φύσης. Από εδώ και πέρα ο δρόμος για την ανακάλυψη και ο δρόμος για να κάνεις κάτι που θα αλλάξει ριζικά το τι ξέρουμε για το Σύμπαν είναι δύσκολος αλλά όχι αδύνατος. Και σκέφτομαι τη Νευροεπιστήμη, τη Βιολογία, τη Φυσική, αυτό που ονομάζουμε βασικές επιστήμες. Αλλά στις βασικές ερωτήσεις του 21ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένων αυτών για το Σύμπαν και πολλές πτυχές της τεχνολογίας, οι απαντήσεις θα έρθουν από ομάδες ερευνητών που δουλεύουν μαζί.

Γενικά μου λείπουν οι μέρες που μπορούσαμε να καθίσουμε γύρω από το ίδιο τραπέζι και να μιλήσουμε για τα επιστημονικά μας θέματα και πέραν αυτών. Αυτά δεν γίνονται τώρα, οπότε ξοδεύω μεγάλο κομμάτι της ημέρας μου στο Zoom για τις διάφορες τηλεδιασκέψεις με τις ερευνητικές ομάδες όπου συμμετέχω, συναντήσεις με τους φοιτητές μου και τους μεταπτυχιακούς ερευνητές που εργάζονται στην ομάδα μου προκειμένου να συζητήσουμε τα αποτελέσματα και τη δημοσίευσή τους, το επόμενο βήμα στην έρευνά μας. Επίσης, διαβάζω τα καινούργια άρθρα που δημοσιεύονται καθημερινά στον χώρο της έρευνάς μου προκειμένου να ενημερωθώ».

Ποια πιστεύετε ότι είναι τα βασικά προβλήματα της ελληνικής εκπαίδευσης;

«Το βασικό πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης είναι ότι πολλοί άνθρωποι βρίσκονται στο λάθος αντικείμενο· κανένας δεν κάθισε στις δεκαετίες που πέρασαν να ελέγξει πώς θα μπορέσουμε να το διορθώσουμε αυτό. Και δυστυχώς εάν η επιλογή που κάνεις είναι λάθος και δεν μπορείς να κάνεις πίσω, δεν μπορείς να αλλάξεις, αυτό οδηγεί σε άπειρα προβλήματα. Εν αντιθέσει, αυτό είναι το πιο εύκολο πράγμα στην Αμερική και οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Επίσης θα πρέπει να διερωτηθούμε το κατά πόσο το γεγονός ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι δωρεάν (κάτι πολύ σημαντικό!) έχει γίνει το μπούμερανγκ για την υποβάθμισή της, πρωταρχικά γιατί δεν εκτιμάται όπως αρμόζει σαν αγαθό.

Τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν έχουν κανένα πρόβλημα από άποψη προετοιμασίας. Το πιο μεγάλο πρόβλημα των ελληνικών πανεπιστημίων είναι ότι έχουν εισαχθεί φοιτητές στα λάθος τμήματα, είτε γιατί δεν το διάλεξαν οι ίδιοι είτε γιατί εισάγονται τόσο πολλοί σε ένα τμήμα που δεν μπορεί να τους εκπαιδεύσει σωστά λόγω του μεγάλου αριθμού φοιτητών είτε γιατί ο αριθμός τους δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα απορρόφησης στην αγορά εργασίας.

Ενα από τα προβλήματα στην Ελλάδα είναι ότι δεν έχουμε εμφυσήσει στους μαθητές να ακολουθήσουν αυτό που αγαπάνε. Αισθάνομαι ιδιαίτερα τυχερός που μπόρεσα να κάνω τις επιλογές μου μέχρι τώρα με βάση αυτό που αγαπώ και με συναρπάζει. Το πιο βασικό είναι ότι ξεκίνησα να κάνω κάτι που απολάμβανα και μου άρεσε. Από τη στιγμή που κάνεις κάτι που σου αρέσει νομίζω ότι το υπόλοιπο είναι θέμα χρόνου».

Είχατε πει σε παλαιότερη συνέντευξή σας ότι η σημερινή εικόνα των ελληνικών πανεπιστημίων σάς φέρνει δάκρυα στα μάτια…

«Αισθάνομαι μεγάλη λύπη όταν καταστρέφεται κάτι που ανήκει σε όλους τους Ελληνες, και αυτό είναι το ελληνικό πανεπιστήμιο. Το έχω δει ως φοιτητής, ως επισκέπτης, ως καθηγητής (όπου ήμουν για σύντομο χρονικό διάστημα το 2010-2011). Και εξακολουθώ να το βλέπω μέσω των ειδήσεων ακόμα και πρόσφατα.

Βλέπεις εδώ να μαζεύονται γονείς των μαθητών και να παίζουν μπάσκετ τα απογεύματα στις αθλητικές εγκαταστάσεις των σχολείων, ή να γίνονται στα σχολεία και στα πανεπιστήμια παρουσιάσεις βιβλίων, ομιλίες πάνω σε ερευνητικά θέματα από καθηγητές για το ευρύτερο κοινό. Ολα αυτά βέβαια τα σταμάτησε η πανδημία των δύο τελευταίων ετών, ωστόσο όλα φαίνονται σιγά-σιγά να ξεκινούν και πάλι, καθώς η πανδημία βαδίζει προς το να τιθασευθεί. Βλέπεις – το αισθάνεσαι – ότι το σχολείο είναι κομμάτι του σπιτιού σου. Είναι μόρφωση, είναι διασκέδαση, είναι κομμάτι του εαυτού μας.

Αυτό είναι ένα βασικό στοιχείο που θα πρέπει να εμφυσήσουμε στους μαθητές, φοιτητές, αλλά και όλοι μας να καταλάβουμε και να εκτιμήσουμε».

Τι θα συμβουλεύατε τους νέους της Ελλάδας, ειδικότερα τους νέους/νέες μικρής επαρχιακής πόλης όπως η Βέροια;

«Παν μέτρον άριστον. Με τις παρωπίδες που είχα στη φυσική και στα μαθηματικά προφανώς κάτι έχασα. Γενικά χρειάζεται μια ισορροπία. Περιέργεια να μάθεις και να αγαπάς αυτό που κάνεις».

Ποιες εικόνες και μυρωδιές σάς λείπουν από την Ελλάδα;

«Μυρωδιές από την Ελλάδα· μου λείπει το μαχλέπι και το κακουλέ. Το μαχλέπι και το κακουλέ που βάζουμε στα τσουρέκια το Πάσχα. Δεν έχω συναντήσει τέτοια μυρωδιά εδώ. Εικόνες και μυρωδιές από καστανάδες τον χειμώνα, ή το ψητό καλαμπόκι στην Ελιά το καλοκαίρι…».