Πολιτικός σεισμός άνευ προηγουμένου στη Χιλή

Από όλες τις διαμαρτυρίες που ξέσπασαν στους δρόμους παγκοσμίως το 2019 – χρονιά που χαρακτηρίστηκε από μαζικές διαδηλώσεις, από τη Γαλλία με τα «κίτρινα γιλέκα» ως τη Βενεζουέλα με τον Χουάν Γουαϊδό, και από την Αλγερία με το Κίνημα Χιράκ ως το Χονγκ Κονγκ με τους φοιτητές κατά του Πεκίνου – οι κινητοποιήσεις στη Χιλή ήταν οι πιο αποτελεσματικές. Οι χιλιανοί διαδηλωτές πέτυχαν τον στόχο τους, που ήταν η δρομολόγηση ενός νέου Συντάγματος, και σε δημοψήφισμα τον περασμένο Οκτώβριο ψήφισαν συντριπτικά (78%) υπέρ τού να αντικατασταθεί το ισχύον Σύνταγμα της εποχής του δικτάτορα Πινοσέτ. Το περασμένο Σαββατοκύριακο εξέλεξαν τα 155 μέλη της Συνταγματικής Συνέλευσης και η σύνθεσή της δείχνει ότι μπορεί να υπάρξουν κοσμογονικές αλλαγές στη χώρα αυτή, που αποτελεί από τους πιο πιστούς εφαρμοστές παγκοσμίως του νεοφιλελεύθερου μοντέλου του Μίλτον Φρίντμαν.

Απόρριψη του παλαιού Συντάγματος

Το αποτέλεσμα των εκλογών για τη Συνταγματική Συνέλευση θεωρείται ως κατηγορηματική απόρριψη του παλαιού Συντάγματος της Χιλής, και της πολιτικής και οικονομικής κουλτούρας που αυτό αντικατοπτρίζει και διαιωνίζει.

Τα δύο τρίτα των εδρών της Συνταγματικής Συνέλευσης που απαιτούνται για να εγκριθεί κάθε άρθρο του νέου Συντάγματος τα κέρδισαν κυρίως ανεξάρτητοι (48 έδρες) και αντιπολιτευόμενοι υποψήφιοι (αριστεροί 28 έδρες και κεντροαριστεροί 25 έδρες). Ο συνδυασμός που πρόσκειται στον δεξιό πρόεδρο Σεμπαστιάν Πινιέρα έλαβε μόλις 37 έδρες, πολύ λιγότερες από το ένα τρίτο που απαιτείται για να μπλοκάρει προτεινόμενα άρθρα. Δεκαεπτά έδρες πήγαν σε εκπροσώπους αυτόχθονων φυλών οι οποίες, αν και αποτελούν το 12% των 19 εκατ. κατοίκων της Χιλής, δεν αναγνωρίζονται καθόλου στο ισχύον Σύνταγμα.

Ενδιαφέρον έχει ότι η Συνταγματική Συνέλευση της Χιλής είναι η πρώτη στον κόσμο που όρισε ότι το 50% των μελών της πρέπει να είναι γυναίκες. Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει ότι η ποσόστωση αυτή κατέληξε να ευνοήσει τους άντρες επειδή οι γυναίκες τα πήγαν καλύτερα στις κάλπες.

Η Χιλή έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στη Λατινική Αμερική και έχει μειώσει σημαντικά την ακραία φτώχεια αλλά παραμένει, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, δεύτερη παγκοσμίως σε ανισότητες – το 10% του πληθυσμού κατείχε το 60% του εθνικού εισοδήματος το 2019. Οι περισσότεροι το αποδίδουν στο Σύνταγμα που ευνοεί υπερβολικά τον ιδιωτικό τομέα. Εκατομμύρια Χιλιανοί είναι υπερχρεωμένοι επειδή πληρώνουν ιδιωτικά για υγεία, παιδεία και συντάξεις (χαμηλές και με καθυστερήσεις στην καταβολή τους), που προστίθενται στα υψηλά ενοίκια και τις υπέρογκες τιμές των ιδιωτικοποιημένων υπηρεσιών υδροδότησης και ενέργειας.

Οι εργασίες της Συνταγματικής Συνέλευσης θα διαρκέσουν εννέα μήνες και, αν χρειαστεί, θα πάρουν μία μόνο παράταση τριών μηνών. Στη συνέχεια, το σχέδιο Συντάγματος θα τεθεί σε δημοψήφισμα. Αν απορριφθεί, θα συνεχίσει να ισχύει το παρόν Σύνταγμα.

Τα εργασιακά
και η ιδιοκτησία

Μερικές από τις πιο ρηξικέλευθες προτάσεις για το νέο Σύνταγμα αφορούν τα εργασιακά και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Τα αριστερά κόμματα επιθυμούν μεγαλύτερο κρατικό έλεγχο των ορυκτών και φυσικών πόρων της χώρας – η Χιλή είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός χαλκού στον κόσμο – και περισσότερες δημόσιες επενδύσεις στην υγεία, στην παιδεία, στις συντάξεις και στο κράτος πρόνοιας. Αλλά τα δεξιά κόμματα επιμένουν ότι το ισχύον σύστημα της ελεύθερης αγοράς είναι η κινητήριος δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης της Χιλής και προειδοποιούν ότι αν υπάρξουν ακραίες αλλαγές, μπορεί να τρομάξουν τους επενδυτές.

«Με τις εκλογές για τη Συνταγματική Συνέλευση ολοκληρώνεται η μετάβαση της Χιλής στη Δημοκρατία» είπε στον «Guardian» η Βερόνικα Φιγκερόα Ουέντσο από το Πανεπιστήμιο της Χιλής. «Η συμμετοχή αυτόχθονων και ανεξάρτητων υποψηφίων σε μια Συνταγματική Συνέλευση όπου ισοψηφούν τα δύο φύλα αποτελεί εφαλτήριο για μια νέα Χιλή».

Πληθώρα
ανεξάρτητων φωνών

Η συντριπτική νίκη των ανεξάρτητων υποψηφίων στις εκλογές για τα μέλη της Συνταγματικής Συνέλευσης ερμηνεύεται ως απόρριψη των παραδοσιακών κομμάτων από τους ψηφοφόρους. Αλλά η πληθώρα των ανεξάρτητων φωνών ίσως περιπλέξει τις διαπραγματεύσεις για τα άρθρα του νέου Συντάγματος.

Οι υποψήφιοι που πρόσκεινται στο κόμμα του δεξιού προέδρου Πινιέρα κατατροπώθηκαν και στις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν το περασμένο Σαββατοκύριακο, παράλληλα με εκείνες για τη Συνταγματική Συνέλευση, ενώ σάρωσαν οι αριστεροί και οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι. Τα μηνύματα από τις κάλπες έχουν θορυβήσει τα παραδοσιακά κόμματα της Χιλής εν όψει των προεδρικών και βουλευτικών εκλογών που θα πραγματοποιηθούν τον Νοέμβριο.

Ο Αριελ Ντόρφμαν για το κατεστημένο

«Ακόμη και μετά την απομάκρυνση του Πινοσέτ το 1990, το Σύνταγμά του συνέχισε να επιτρέπει σε μια μειοψηφία δεξιών βουλευτών και μια εδραιωμένη ολιγαρχία να περιορίζουν τις προσπάθειες να δημιουργηθεί μια πιο ισότιμη κοινωνία» είπε στους «New York Times» ο αμερικανοχιλιανός συγγραφέας Αριελ Ντόρφμαν (στη φωτογραφία). «Η παρουσία μελών κατά του κατεστημένου στη Συνταγματική Συνέλευση εξασφαλίζει ότι θα υπάρξουν δραστικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο η Χιλή ονειρεύεται το μέλλον της… Η επιστροφή σε μια Χιλή όπου τα κέρδη των λίγων μετρούν περισσότερο από την ευημερία των πολλών δεν είναι αποδεκτή».

Οι Chicago Boys και η οικονομική πολιτική

Οι Chicago Boys ήταν χιλιανοί οικονομολόγοι των δεκαετιών του ‘70 και του ‘80 που υπήρξαν μαθητές του Μίλτον Φρίντμαν στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και ανέλαβαν υψηλές θέσεις στη Χιλή στη δικτατορία του Πινοσέτ (1973-90). Πολλοί αποδίδουν τις καλές επιδόσεις της χιλιανής οικονομίας στις πολιτικές τους υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων, της χαμηλής φορολογίας, του μικρού Κράτους, της απορρύθμισης και της απελευθέρωσης της αγοράς. Οι επικριτές των Chicago Boys, με πρώτο τον νομπελίστα οικονομολόγο Αμάρτια Σεν, θεωρούν ότι οι πολιτικές αυτές υιοθετήθηκαν για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των αμερικανικών εταιρειών. Ο Ρίτσαρντ Ντέιβις, πρώην αρχισυντάκτης οικονομικών θεμάτων στον «Economist», φέρνει το παράδειγμα της ανώτατης εκπαίδευσης: «Στη δεκαετία του ‘70 υπήρχαν οκτώ δημόσια πανεπιστήμια στη Χιλή. Σήμερα υπάρχουν περισσότερα από 150, εκ των οποίων τα δύο τρίτα ιδιωτικά με σκοπό το κέρδος. Η χιλιανή κυβέρνηση δίνει μόλις το 0,5% του ΑΕΠ στην ανώτατη εκπαίδευση. Ο ανταγωνισμός υποτίθεται θα μείωνε τις τιμές και θα ενίσχυε την ποιότητα, αλλά συνέβη το αντίθετο. Τα μέσα δίδακτρα πανεπιστημίου κοστίζουν το 41% του μέσου εισοδήματος, τα υψηλότερα στον ΟΟΣΑ».