Πλήθος, άτομα, εξουσία

Το Ενενήντα τρία (εκδ. Σύγχρονη Εποχή) είναι το τελευταίο μυθιστόρημα που εκδίδει εν ζωή ο Βίκτωρ Ουγκό (1802-1885) το 1874, μια μεγάλη σύνθεση για τη Γαλλική Επανάσταση στην πιο ριζοσπαστική της φάση. Η πλοκή του, ως συνήθως, είναι κινηματογραφική, ρομαντική και στοχαστική. Δύο εμβληματικές σκηνές αρκούν: το επαναστατημένο πλήθος πολιορκεί έναν πύργο στην επαρχία, Νταντόν, Μαρά και Ροβεσπιέρος συζητούν στο Παρίσι για την πορεία της Επανάστασης. Καίρια σημεία για την κατανόηση της εξίσωσης της στιγμής – πλήθος, άτομα, εξουσία.

Ειδοποιός διάκριση της Γαλλικής Επανάστασης δεν ήταν ότι έφερε τις μάζες στο προσκήνιο – έρχονταν συχνά-πυκνά και στον Μεσαίωνα με βραχύβιες εξάρσεις, μεμονωμένα κινήματα, θνησιγενείς εξεγέρσεις. Το πλήθος μπορούσε να εκραγεί, να βγει στην επιφάνεια, να διεκδικήσει – και εν συνεχεία να ξαναγυρίσει στην υποτελή του θέση, όπως στον αντεστραμμένο κόσμο του καρναβαλιού. Χωρίς πολιτικό αντίκρισμα, η επιρροή του δεν μπορούσε παρά να είναι συγκυριακή. Αν η πολιτική του δήμου επικράτησε μετά το 1789, η διάρκειά της προήλθε από την εισαγωγή στη διαχείριση των δημόσιων πραγμάτων στρωμάτων που ως τότε ήταν αποκλεισμένα από αυτά. Δικηγόροι, ελεύθεροι επαγγελματίες, μικροτεχνίτες αποκτούν πρόσβαση στα κυβερνητικά αξιώματα, προνόμια ως τότε της αριστοκρατίας.

Στην πολιτική ωστόσο δεν αρκεί απλώς να βρεθείς στην εξουσία, οφείλεις να γνωρίζεις και τι να την κάνεις. Και επειδή κανείς δεν μπορεί εκ των προτέρων να διασφαλίσει την επιτυχία των σχεδίων του, το μόνο για το οποίο μπορεί να εγγυηθεί είναι η ύπαρξη σχεδίου. Οι κοινωνικές ομάδες που εμφανίζονται στο πολιτικό προσκήνιο το 1789 το κάνουν ταυτόχρονα με την ανάδυση της κοινής γνώμης: έρχονται προετοιμασμένες μέσω μιας κουλτούρας διαλόγου και διαβούλευσης περί των προβλημάτων της κοινωνίας, συνέπεια του Διαφωτισμού. Ως αποτέλεσμα, όταν αναδεικνύονται στην εξουσία, ισχύει η ρήση του Μιραμπό: «Εχουμε σκεφθεί προκαταβολικά». Οι ήρωες του Ουγκό στο Ενενήντα τρία σχηματοποιούν ακριβώς αυτή την ακολουθία: τα πλήθη δρουν, οι ηγέτες διαλέγονται προτού δράσουν.