Πιατελότοιχοι σε ρόλο… Τζάγκουαρ

Κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα μεγάλος αριθμός αγγειοπλαστικών εργαστηρίων λειτουργούσε στην περιοχή του Αρχαγγέλου της Ρόδου, για αρκετούς μήνες τον χρόνο. Οι τεχνίτες έφτιαχναν κυρίως χρηστικά κεραμικά σκεύη. Χαρακτηριστικό κεραμικό σύνολο αποτελούσε το «τακίμι» του γάμου, το οποίο έπαιρνε ως προίκα η πρωτότοκη κόρη. Στην επίσκεψή μας στην Κοσμητική Συλλογή Δωδεκανήσου φαίνεται ότι επρόκειτο για κεραμικά σκεύη με έντονα χρώματα, των οποίων τα σχέδια γίνονταν με τη μέθοδο του πλουμίσματος. Ωστόσο, πέρα από τα τοπικά χρηστικά κεραμικά αντικείμενα, τα ροδίτικα σπίτια ήταν διακοσμημένα με ξενόφερτα κεραμικά από οθωμανικά και ευρωπαϊκά κεραμουργικά εργαστήρια, κυρίως από το φημισμένο εργαστήριο της Νίκαιας (Iznik), αλλά και του Τσανάκ Καλέ και της Κιουτάχειας, τα οποία και γνώρισαν άνθηση μετά την παρακμή του εργαστηρίου της Νίκαιας. Εύλογα κάποιος θα διερωτόταν πώς βρέθηκε αυτή η κεραμική προίκα στο νησί της Ρόδου και, ειδικότερα, στη Λίνδο.

Ενδειξη στάτους

Η Λίνδος είναι γνωστή για τους φημισμένους πιατελότοιχους ή σκουτελότοιχους, που κοσμούσαν τα σπίτια. Οπως μαρτυρά η λέξη, οι τοίχοι ήταν γεμάτοι αριστουργηματικά πιάτα, κυρίως Ιζνίκ. «Ηταν η… Τζάγκουαρ εκείνης της εποχής» δηλώνει χαριτολογώντας η αρχαιολόγος κυρία Νατάσσα Ψαρολογάκη, που υποδέχθηκε τη συντακτική μας παρέα στο Μουσείο Κοσμητικής Συλλογής Δωδεκανήσου. Εξηγώντας την αξία που είχαν στο παρελθόν οι πιατελότοιχοι ως ένδειξη οικονομικής ευρωστίας, κοινωνικής ανέλιξης και εκλεπτυσμένης αισθητικής. «Είναι αξιομνημόνευτο το γεγονός ότι στη Λίνδο υπήρχαν τόσο πολλά κεραμικά του Ιζνίκ, ώστε λανθασμένα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα όλοι πίστευαν πως ήταν ροδιακά και για αυτόν τον λόγο, μάλιστα, αποκαλούνταν λινδιακά» λέει η κυρία Ψαρολογάκη.

Καθηλωτικό θέαμα

Στο Λαογραφικό Μουσείο στην πλατεία Αργυροκάστρου έχει κανείς τη δυνατότητα να δει τέτοιους πιατελότοιχους. Αποτελούν βασικό κομμάτι της Κοσμητικής Συλλογής Δωδεκανήσου και αποτελούν ένα πραγματικά καθηλωτικό θέαμα.

Τα κεραμικά αυτά κανάτια, «ποτήρια μπίρας», πινάκια και λεκανίδες κατακλύζουν τη δωδεκανήσια αγορά, με τα έντονα χρώματά τους και τα πρωτότυπα μοτίβα τους, όπως γαρίφαλα, τριαντάφυλλα, φύλλα saz, τουλίπες, υάκινθοι, ρόδια και αγκινάρες. Πιο σπάνιο αλλά εξίσου μοναδικό ως μοτίβο είναι το σταφύλι.

Τα κεραμικά Ιζνίκ έμελλε να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της κεραμικής του νησιού, καθώς επί ιταλοκρατίας ιδρύθηκε το εργοστάσιο του «Ικαρου» (για το οποίο διαβάσατε στις προηγούμενες σελίδες) με στόχο την παραγωγή πιστών αντιγράφων των πιάτων Ιζνίκ.

Η συνεισφορά Νεοφύτου

Δεν θα μπορούσε να λείψει ιδιαίτερη μνεία στον πολυβραβευμένο και διακεκριμένο ροδίτη κεραμίστα-γλύπτη Κώστα Νεοφύτου, η συνεισφορά του οποίου τόσο στην παραδοσιακή όσο και στη σύγχρονη καλλιτεχνική κεραμική παράδοση του νησιού εδώ και πάρα πολλά χρόνια είναι αξιοσημείωτη. Το έργο του είναι η βασική απόδειξη πως η κεραμική τέχνη στη Ρόδο όχι απλώς υφίσταται αλλά διαρκώς εξελίσσεται.

Οπως λέει ο ίδιος κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας, αυτό που προσπαθεί να πετύχει ως καλλιτέχνης είναι να εκσυγχρονίζει τις μεθόδους του. «Η κεραμική τέχνη πρέπει να συνδυάζει τέχνη και τεχνολογία. Από τη μία, ο ενασχολούμενος με την κεραμική τέχνη πρέπει να είναι καλλιτέχνης και όχι απλώς ένας σχεδιαστής. Δεν πρέπει η κεραμική να περιορίζεται απλά σε ένα σχέδιο. Από την άλλη όμως, πρέπει να ενσωματώνει στην τέχνη του και τη διαρκώς εξελισσόμενη τεχνολογία, καθώς οφείλει να αφουγκράζεται τις σύγχρονες ανάγκες της τέχνης» λέει ο κ. Νεοφύτου.

Σύγχρονες φόρμες και συνθέσεις

Και συνεχίζει αναφέροντας ότι εισάγει στην κεραμική του τέχνη σύγχρονες φόρμες και συνθέσεις, καθώς η μοντέρνα τέχνη έχει τη δική της λογική. Κατά τη γνώμη του το καλλιτεχνικό αντικείμενο πρέπει να έχει μια υπόσταση και να νιώθεις πως έχει κάτι να «πει». Ανήσυχο καλλιτεχνικό πνεύμα από νεαρή ηλικία γοητεύθηκε ακαριαία από την παραδοσιακή κεραμική τέχνη όντας εργαζόμενος για ένα σύντομο χρονικό διάστημα στο «Ικαρος», στο οποίο είχε μάλιστα την ευκαιρία να δημιουργήσει κάποια πιάτα-βάζα και φόρμες και με ελεύθερο σχέδιο. Στη συνέχεια, έκανε το δικό του εργαστήριο παραδοσιακής κεραμικής και εισήγαγε διάφορες πρωτότυπες τεχνικές, όπως την «onglaze decoration», σε αντίθεση με τη συνηθισμένη τεχνική της «underglaze decoration». Εχει επίσης εφεύρει μια μοναδική τεχνική κατασκευής σε Ελλάδα και Ευρώπη. Συγκεκριμένα, κρακελάρει (σπάει) την επιφάνεια του πηλού ενώ μέσα το αντικείμενο είναι σώο και αδιάβροχο.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 ο Κώστας Νεοφύτου παρουσίασε έργα του σε διεθνείς και εγχώριες καλλιτεχνικές εκθέσεις, έχοντας έως τώρα στο ενεργητικό του οκτώ ατομικές εκθέσεις, συμμετοχή σε πάνω από 60 ομαδικές και πολλά βραβεία Καλλιτεχνικής Κεραμικής. Πολλές φορές βραβευμένος από το υπουργείο Πολιτισμού (τρία πρώτα πανελλήνια βραβεία, ένα δεύτερο και ένα τρίτο), με δύο επαίνους και στο εξωτερικό, παρουσίαση στη Φαένζα σε μία από τις πιο διακεκριμένες εκθέσεις του κόσμου, καλλιτεχνική διάκριση στην Κροατία και στη Βουλγαρία και έργα του σε διάφορα μουσεία του κόσμου, αποτελεί σήμερα έναν καλλιτέχνη με ισχυρό εκτόπισμα. Πολλές καλλιτεχνικές του δημιουργίες μάλιστα κοσμούν την πόλη της Ρόδου και της Αθήνας.

«Να μη χαθεί η τέχνη…»

«Η Ελλάδα έχει μεγάλη παράδοση στην κεραμική τέχνη εδώ και 6.000 χρόνια. Η μετάδοση της τεχνογνωσίας στις νέες γενιές είναι πολύ σημαντική. Θα ήταν πολύ ευχάριστο να μπορέσουν ορισμένα παιδιά να διασώσουν την κεραμική τέχνη καθώς έχουμε παράδοση στη Ρόδο έτσι ώστε η τέχνη αυτή να μη σβήσει, να μη χαθεί στον τόπο μας… Να βγουν νέοι καλλιτέχνες-κεραμίστες» καταλήγει ο ίδιος, καθώς μας αποχαιρετάει.