Οι πασχαλινές πινελιέςπου ξεχωρίζουν το νησί

Οσοι διαβάσατε το προηγούμενο δισέλιδο, ξέρετε ήδη ποιες είναι οι τελετές που αποτελούν τον άξονα των πασχαλινών εορτασμών στο νησί μας. Ποιες είναι, όμως, εκείνες οι μικρές πινελιές, οι ξεχωριστές λεπτομέρειες στον εορτασμό του Πάσχα στην Πάτμο; Ολες οι τελετές έχουν προετοιμασίες ή διαδικασίες που συνεχίζονται μετά από αυτές. Και ποιες είναι αυτές;

¬ Τη Μεγάλη Τετάρτη το απόγευμα και πριν ξεκινήσει η ακολουθία του Ορθρου της Μεγάλης Πέμπτης, τελείται το μυστήριο του Ευχελαίου, μυστήριο βασισμένο στην Καινή Διαθήκη. Οι ιερείς τελούν δέηση για άφεση των αμαρτιών και για «υγεία ψυχή τε και σώματι». Κατά τη διάρκεια του μυστηρίου οι ιερείς σχηματίζουν το σημείο του σταυρού με μια θρυαλλίδα εμποτισμένη σε ιερό έλαιο στο μέτωπο και στα χέρια των πιστών. Το μυστήριο του Ευχελαίου έχει σκοπό τη θεραπεία οποιασδήποτε ασθένειας της ψυχής και του σώματος. Μετά το τέλος, οι πιστοί παίρνουν θρυαλλίδες εμποτισμένες στο ιερό έλαιο για αυτούς που δεν μπόρεσαν να παραστούν στο μυστήριο.

¬ Τη Μεγάλη Πέμπτη και στη διάρκεια της τέλεσης του Ιερού Νιπτήρα το Αντίδωρο που παίρνουν οι πιστοί ονομάζεται Μαργαρίτης και είναι πάντα μεγαλύτερο, σαν επιβράβευση των πιστών για τον κόπο της νηστείας.

Αυτή την ημέρα οι νοικοκυρές της Πάτμου είναι πολυάσχολες, καθώς παραδοσιακά προετοιμάζουν τις τυρόπιτες για το πασχαλινό τραπέζι, βάφουν τα αβγά και ετοιμάζουν το Δασούαλο. Οι τυρόπιτες Πάτμου φτιάχνονται με ντόπια μυζήθρα, ψήνονται μέσα σε ειδικές φόρμες και η προετοιμασία τους είναι χρονοβόρα. Το Δασούαλο είναι ένα παραδοσιακό ζεστό ρόφημα η προέλευση του οποίου είναι άγνωστη και χάνεται στα βάθη των αιώνων. Φτιάχνεται με αμύγδαλα, γλυκό ψωμί, ζάχαρη, μαστίχα, γαρίφαλο, μοσχοκάρυδο και ανθόνερο. Πίνεται τη Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο και σκοπός του είναι να τονώσει τον οργανισμό που έχει εξασθενίσει από τη νηστεία της Σαρακοστής.

¬ Τη Μεγάλη Πέμπτη το απόγευμα, μετά το τέλος του Ιερού Νιπτήρα, στολίζουν τους επιταφίους. Οι γυναίκες και τα κορίτσια κάθε ενορίας αναλαμβάνουν όχι μόνο τον στολισμό αλλά και το μάζεμα των λουλουδιών που θα χρησιμοποιήσουν. Επίσης οι γυναίκες της Χώρας πηγαίνουν στο Μοναστήρι και βάφουν τα αβγά που θα μοιραστούν στους πιστούς την Κυριακή του Πάσχα από τον ηγούμενο της μονής. Οταν τελειώσει στις ενορίες ο Ορθρος της Μεγάλης Παρασκευής, οι ιερείς των ενοριών πηγαίνουν στο Μοναστήρι. Οι ακολουθίες στο Μοναστήρι ξεκινούν πάντα αργότερα γιατί ακολουθούν το τυπικό του Αγίου Σάββα και τις βυζαντινές ώρες. Ο Εσταυρωμένος στο Μοναστήρι βγαίνει πάντα στο τέλος της ακολουθίας και σιωπηρός, χωρίς δηλαδή να απαγγελθεί το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου».

¬ Την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή, καθώς το Θείο Δράμα οδεύει προς την κορύφωσή του, οι πιστοί ξεκινούν τη μέρα τους πίνοντας λίγο ξίδι. Το έθιμο αυτό αναβιώνει τις τελευταίες ώρες του Ιησού πάνω στον Σταυρό, όταν είπε «Διψώ» και οι στρατιώτες τού έδωσαν να πιει όξος. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ψάλλονται οι Βασιλικές Ωρες, ο Εσπερινός και ακολουθεί η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου. Πάνω στον Επιτάφιο, στο ύφασμα δηλαδή που έχει κεντηθεί ή ζωγραφιστεί ο Κύριος, ο ιερέας ραίνει με ανθόνερο και ρίχνει ανθούς νεραντζιάς που συμβολίζουν τα μύρα με τα οποία οι γυναίκες, οι Μυροφόρες, έπλυναν το Σώμα του Ιησού. Η Αποκαθήλωση στο Μοναστήρι γίνεται πάντα νωρίς το απόγευμα. Το βράδυ κατά τη διάρκεια της ακολουθίας ψάλλονται σε τρεις στάσεις τα Εγκώμια, εναλλάξ, από τον ιερέα, τους ψάλτες και το εκκλησίασμα. Στη συνέχεια γίνεται η Περιφορά του Επιταφίου εκτός του ναού και στα όρια της κάθε ενορίας. Την πομπή οδηγούν παιδιά που κρατούν τα Εξαπτέρυγα του ναού και ακολουθούν ο εφημέριος, ο Εσταυρωμένος, ο Επιτάφιος και οι πιστοί. Κατά τη διάρκεια της περιφοράς οι ενορίτισσες, ως άλλες Μυροφόρες, ραίνουν με τα «κανιά» τον Επιτάφιο και όλη την πομπή με ανθόνερο, απόσταγμα δηλαδή από ανθούς νεραντζιάς. Το «κανί» είναι ένα ειδικό σκεύος, με ψηλό και λεπτό λαιμό και συνήθως είναι ασημένιο. Η λέξη «κανί» είναι μάλλον ελληνική, μεσαιωνική και σημαίνει καλάμι.

Στο τέλος της περιφοράς οι επιτάφιοι συναντιούνται στην κεντρική πλατεία κάθε οικισμού όπου οι ιερείς ψέλνουν το Δοξαστικό καθώς και τον ύμνο «Δος μοι Τούτον τον Ξένον». Εδώ και πολλά χρόνια στην περιφορά των Επιταφίων στη Χώρα ο ύμνος αυτός ψάλλεται από τον Πατέρα Γαλακτίωνα, η μοναδική φωνή του οποίου, καθώς και ο τρόπος που τον ερμηνεύει, προκαλεί συγκίνηση σε όλους τους παρευρισκομένους. Στην πλατεία της Χώρας, παλαιότερα, συναντιούνταν οι επιτάφιοι επτά ενοριών. Τα τελευταία όμως χρόνια έχει μειωθεί ο πληθυσμός του χωριού, κι έτσι έχουν απομείνει μόνο δύο ενορίες.

¬ Το Μεγάλο Σάββατο το πάτωμα των εκκλησιών καλύπτεται με κλαδιά πασχαλιάς, λαμπρές όπως λέγονται στην Πάτμο, ένα φυτό που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το Πάσχα. Στις ενορίες ψάλλεται το πρώτο Ανάστα. Οσο διαρκεί η ανάγνωση του Ευαγγελίου, οι ψάλτες χτυπούν με ρυθμό το κόντιο, εκκλησιαστικό μεταλλικό σκεύος, ενώ τα παιδιά που βοηθούν τον εφημέριο στο ιερό κουνούν τα Εξαπτέρυγα.

Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας κι ενώ ψάλλεται το Ανάστα, ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με ροδοπέταλα και ανθόνερο και τους μοιράζει τα λουλούδια του Επιταφίου, τα οποία είναι αγιασμένα και που οι πιστοί αφού τα αποξηράνουν τα χρησιμοποιούν ως μύρα.

Στο Μοναστήρι, μετά το τέλος της λειτουργίας, ο ηγούμενος μοιράζει στο εκκλησίασμα ξερά σύκα. Ως γνωστόν, τα σύκα δίνουν πολύ ενέργεια στον οργανισμό, κάτι που σίγουρα χρειάζονται οι πιστοί.

Το ποδοκέφαλοκαι η σούπατης Ανάστασης

Οι νοικοκυρές το Μεγάλο Σάββατο «τσουρίζουν» (καίνε) το ποδοκέφαλο. Είναι το κεφάλι και τα πόδια από κατσίκι που αφού ετοιμαστεί καταλλήλως θα γίνει σούπα που θα σερβιριστεί μετά το τέλος της Αναστάσιμης Λειτουργίας. Λόγω του ότι η νηστεία της Σαρακοστής είναι πολύ αυστηρή, η σούπα αυτή είναι πολύ ελαφριά αλλά πλήρης θερμίδων.