Οι δίσεκτες χρονιές του Οικουμενικού Πατριάρχη

1940. Τα χρόνια δίσεκτα: Εκατόμβες νεκρών, ολοσχερείς καταστροφές… Γενοκτονίες, Ολοκαυτώματα. Οι χώρες, τα κράτη της Ευρώπης καταρρέουν μπροστά στη δύναμη πυρός του Χίτλερ. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκινά και συνθλίβει τα πάντα στο πέρασμά του. Oμως στα ανατολικά άκρα της Γηραιάς Ηπείρου η χαραυγή της νέας δεκαετίας βρίσκει τη Μερόπη και τον Χρήστο Αρχοντώνη από τους Αγίους Θεοδώρους της Iμβρου τρισευτυχισμένους. Η φτώχεια και η καταστροφή δεν δείχνει να τους συνθλίβει, αφού σφραγίζεται από το χαρμόσυνο γεγονός της «έλευσης» του τρίτου τους παιδιού. Του Δημήτρη, που παίρνει την πρώτη ανάσα της ζωής του στις 29 Φεβρουαρίου.

Από τότε πέρασαν 80 χρόνια και ο κατά κόσμον Δημήτριος Αρχοντώνης γιόρτασε 19 φορές τα «δίσεκτα» γενέθλιά του, συμπλήρωσε 58 χρόνια ιεροσύνης και 28 έτη από την εκλογή του ως Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικού Πατριάρχη.

Το «αγκάθι στην καρδιά του»

Στο χάραμα της 8ης δεκαετίας της ζωής του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος δείχνει να βιώνει μία από τις δυσκολότερες στιγμές της πολυετούς αρχιερατείας του. Η «σύγκρουση» με τη Μόσχα, η σύγκληση Σύναξης των Ορθοδόξων Προκαθημένων, που αποτελεί κατ’ εξοχήν δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη, από τον έλληνα Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο, η αρνητική στάση που τηρούν ορισμένοι ελληνόφωνοι προκαθήμενοι να προχωρήσουν στην αναγνώριση της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας, που παραχώρησε πριν από έναν χρόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η τακτική ίσων αποστάσεων ορισμένων «φίλων» και  «συμμάχων» δείχνουν να αποτελούν μεγάλο αγκάθι για αυτόν.

Ανδρειωμένος τη δεκαετία του ’60, τότε που Πάπας Παύλος ο Στ’ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας «ξεπερνούσαν» τις διαιρέσεις και τα Αναθέματα μιας ολόκληρης χιλιετίας, γνωρίζει όσο ελάχιστοι την ανάγκη της συναίνεσης και του διαλόγου.

Στα 1961 ο απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και νεαρός διάκονος που φέρει πλέον το όνομα Βαρθολομαίος βρίσκεται πάντοτε δίπλα στον πνευματικό του πατέρα, τον αθόρυβο «αρχιτέκτονα» των ιστορικών στιγμών που ζούσε η παγκόσμια χριστιανική κοινότητα, Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα Χατζή. Και μαζί του θα βιώσει και τις δυσκολίες, τα εμπόδια, τα τείχη που υψώνονταν για να μην πραγματοποιηθούν η συνάντηση του Πάπα Παύλου του ΣΤ’ και του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα το 1964 στο Ορος των Ελαιών, η επίσκεψη του Πάπα στην Κωνσταντινούπολη – του πρώτου Προκαθημένου της Εκκλησίας της Ρώμης στη Νέα Ρώμη μετά από 1.250 χρόνια, όταν οι καρδινάλιοι του φώναζαν «μπάστα» – και η επίσκεψη του Πατριάρχη Αθηναγόρα στην Αγία Εδρα.

Προτεραιότητά του ο διάλογος

Ο διάλογος δείχνει να αποτελεί μία από τις βασικές του προτεραιότητες. Με διάλογο στις συνάξεις των Ορθοδόξων Προκαθημένων μπόρεσε και ξεπέρασε όλα τα μεγάλα προβλήματα που προκάλεσαν οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις μετά την πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού. Το σχίσμα στη Βουλγαρία που προκλήθηκε όταν στη χώρα κυριαρχούσε ο Τεοντόρ Ζόφκοφ· με διάλογο και παρά τη διακοπή της μνημόνευσής του από το Πατριαρχείο της Μόσχας ξεπέρασε τα προβλήματα με τις Βαλτικές Δημοκρατίας που προσαρτήθηκαν βιαίως στην ΕΣΣΔ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και με τη διάλυσή της ζήτησαν την Εκκλησιαστική τους Αυτονομία· με διάλογο μπόρεσε να επισκεφθεί το Κίεβο το 2008, παρά τις απειλές για σχίσμα από τη Ρωσία.

Με διάλογο μπόρεσε να πραγματοποιήσει το 2016 το όραμά του για την πραγματοποίηση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου την πρώτη μετά το Σχίσμα των Εκκλησιών. Κατά τον διάλογο με τους επιστήμονες για τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής χαρακτηρίστηκε ως ο Πράσινος Πατριάρχης. Διάλογος και για τα πραγματικά προβλήματα που προκαλεί επιστημονικά η ακολουθία του ημερολογίου που έφτιαξε ο Ιούλιος Καίσαρας κατά τη γιορτή του Πάσχα. Ο διάλογος κυριαρχεί σε κάθε του σχέση με την Αγία Εδρα: διάλογος με τους προτεστάντες και του ρωμαιοκαθολικούς, διάλογος με τους κληρικούς του – γι’ αυτό και μίλησε για πρώτη φορά ορθόδοξος προκαθήμενος για τον 2ο γάμο των κληρικών. Διάλογος με τις γυναίκες και τη θέση τους στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Διάλογος με τους νέους και τα προβλήματά τους. Διάλογος με τη δράκα των ομογενών της Πόλης, της πατρίδας του, της Ιμβρου, και των εγκαταλελειμμένων της Τενέδου. Διάλογος με το Ισλάμ. Διάλογος με τον ιουδαϊσμό.

Στο διάβα των 80 χρόνων ζωής του συνομίλησε με όλες τις μεγάλες προσωπικότητες που σφράγισαν την παγκόσμια ιστορία των τελευταίων 50 χρόνων, ταξίδεψε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Για πολλούς θεολόγους, προκαθημένους, ιερείς, πιστούς αλλά και δημοσιογράφους τα επόμενα δύο χρόνια φαντάζουν δίσεκτα για την Ορθοδοξία εξαιτίας της εμπλοκής με την Ουκρανία. Οχι όμως και για τον γεννημένο στις 29 Φεβρουαρίου του 1940, τον διάδοχο από το 1991 269 πατριαρχών, εκ των οποίων οι 105 εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση και δεκάδες βασανίστηκαν, εξορίστηκαν και εκτελέστηκαν, και ο οποίος κυριαρχείται από τα λόγια του Πατριάρχη Αθηναγόρα, στη σκιά του οποίου «μεγάλωσε».

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

Χάλκη, Σεπτέμβρης 1954· ο νεαρός μαθητής Δημήτρης Αρχοντώνης βρίσκεται ενώπιον του Πατριάρχη Αθηναγόρα, αφηγείται στο βιβλίο του ο πατέρας Ιωάννης Χρυσαυγής:«Εχω ακούσει καλά λόγια για σένα. Τώρα που ξεκινάς στη Χάλκη να φροντίσεις να διατηρήσεις τους καλούς σου βαθμούς και τον καλό σου χαρακτήρα, έτσι ώστε να μην προσβάλλεις…», ο ψηλός Προκαθήμενος έκανε μια απότομη παύση, στράφηκε στον νεαρό Δημήτριο και ρώτησε «ποιον;». Ο Βαρθολομαίος απάντησε: «Την Εκκλησία και τον Επίσκοπό μου».«Ασφαλώς, αλλά και ποιον άλλον;». Ο Βαρθολομαίος απάντησε: «Τους γονείς μου».«Σύμφωνοι, αλλά και ποιον άλλον πέρα απ’ αυτούς. Κάποιον που είναι πάνω από αυτούς;».«Τον Θεό» απάντησε ο Βαρθολομαίος.«Ναι, αλλά και ποιον άλλον, πέρα από καθέναν και καθετί σε αυτόν τον κόσμο δεν πρέπει ποτέ να προσβάλεις;».Ο έφηβος Βαρθολομαίος τα ‘χασε – ποιος άλλος θα μπορούσε να είναι; «Δεν ξέρω» παραδέχθηκε. Ο Αθηναγόρας τον κοίταξε ευθεία στα μάτια και του είπε: «Τον εαυτό σου».Ο Βαρθολομαίος έμαθε πολύ νωρίς να μην υποκύπτει ή να μη θυσιάζει τίποτε σε ζητήματα συνειδήσεως και φρονήματος. Εκεί σίγουρα οφείλεται η αφοβία του απέναντι στις προσπάθειες προσωπικού εκφοβισμού και πολιτικής παρενόχλησης που έχει δεχτεί.