Ο χαλκέντερος Πατριάρχης

Η συμπλήρωση εντός του αρξάμενου έτους τριάντα ετών πατριαρχίας του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου συνιστά αυτόχρημα ένα μοναδικής σημασίας γεγονός για το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, πολλώ μάλλον καθώς αφορά μια προσωπικότητα παγκόσμιου κύρους και ακτινοβολίας.

Είχα το προνόμιο να γνωρίσω τον σημερινό Πατριάρχη προ αρκετών δεκαετιών, στην αρχή της ακαδημαϊκής μου πορείας, όταν εκείνος ήταν ήδη Μητροπολίτης Φιλαδελφείας και διδάκτωρ του Κανονικού Δικαίου. Και στη συνέχεια, είτε από θέσεις ευθύνης της ελληνικής πολιτείας είτε λόγω ειδικότητας, να συνεχίσω να έχω τακτική επαφή μαζί του και να τύχω της ευλογίας του, ενίοτε και με την προσωπική του παρουσία, σε επιστημονικά εγχειρήματά μου.

Μόνο όταν γνωρίσει κανείς από κοντά την πολυσχιδή δράση του Πατριάρχη Βαρθολομαίου μπορεί να κατανοήσει το βάρος των ευθυνών που έχει επωμισθεί. Και εκ χαρακτήρος δεν θα επαναπαυόταν ποτέ στις δάφνες της εκλογής του (22.10.1991), καθώς ήδη με τον ενθρονιστήριο λόγο του έδειξε έτοιμος για τις μεγάλες πρωτοβουλίες που επρόκειτο να αναλάβει.

Αλλωστε, πέραν των ακαδημαϊκών περγαμηνών του, είχε ήδη μαθητεύσει παρά τους πόδας του γέροντός του, Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνος, και στη συνέχεια είχε ασκηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της πατριαρχίας του προκατόχου του Δημητρίου Α’ (1972-1991) ως διευθυντής του Ιδιαίτερου Πατριαρχικού Γραφείου, όπου είχε συμβάλει σημαντικά στον χειρισμό των εκκλησιαστικών ζητημάτων της περιόδου εκείνης.

Οι πρωτοβουλίες και

 τα επιτεύγματά του

Σε μια προσπάθεια αποτιμήσεως των πεπραγμένων της πρώτης πενταετίας του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, είχα σημειώσει ότι η εκλογή του είχε συμπέσει με αρvητικές συγκυρίες («To Βήμα», 27.10.1996, σ. Α18). Οι συγκυρίες αυτές συνεχίσθηκαν και εντάθηκαν λόγω κυρίως των γεωπολιτικών ανακατατάξεων που μεσολάβησαν και των εσωτερικών εξελίξεων στην Τουρκία. Παρά ταύτα ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος παρέμεινε αταλάντευτος στην πηδαλιούχηση της νοητής νηός της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως «ένας άνδρας που πράττει αυτά που λέει», κατά την εύστοχη δήλωση του νέου προέδρου των ΗΠΑ Τζόζεφ (Τζο) Μπάιντεν έπειτα από επίσκεψή του στο Φανάρι (Νοέμβριος 2014), ως αντιπρόεδρος τότε του Μπαράκ Ομπάμα.

Η ανασυγκρότηση της λειτουργίας του συνοδικού θεσμού, η Σύναξη όλων των Ιεραρχών του Θρόνου ανά τακτά διαστήματα στο Φανάρι, η διεύρυνση της Πατριαρχικής Συνόδου με την πρόσκληση ως συνοδικών παρέδρων Ιεραρχών του Θρόνου εκτός Τουρκίας, η απόδοση της τουρκικής ιθαγένειας σε Αρχιερείς του Θρόνου, ως προοίμιο μελλοντικών εξελίξεων στο θέμα των εκλογίμων για τον Θρόνο του Αποστόλου Ανδρέα, ομού με την επανίδρυση του περιοδικού «Ορθοδοξία» και την ίδρυση νέων Μητροπόλεων ανά την οικουμένη είναι μερικά μόνο από τα έως σήμερα επιτεύγματά του στην εσωτερική ζωή της Πρωτόθρονης Εκκλησίας.

Οι επανειλημμένες Συνάξεις των Προκαθημένων των Ορθόδοξων Εκκλησιών στο Φανάρι, η Σύγκληση Μείζονος και Υπερτελούς Συνόδου για την αντιμετώπιση κανονικών προβλημάτων σε επιμέρους Ορθόδοξες Εκκλησίες (όπως λ.χ. Ιεροσολύμων, Βουλγαρίας και Κύπρου), η ανασυγκρότηση της Εκκλησίας της Αλβανίας (1992), η ενσωμάτωση των Ορθόδοξων Ουκρανικών Κοινοτήτων της Διασποράς (1995), το αυτόνομο καθεστώς της Εσθονίας (1996), η ανύψωση της Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας σε αυτοκέφαλη (1998), η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος στην Κρήτη (2016) και η ανακήρυξη της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας (2018) αποτελούν απτές αποδείξεις της ανύστακτης οικουμενικής μέριμνας του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Παραλλήλως συνεχίσθηκαν και εντατικοποιήθηκαν με πρωτοβολίες του οι διορθόδοξοι, διαθρησκειακοί και διαπολιτισμικοί διάλογοι και οι συναντήσεις των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών.

Οι δυσκολίες και

τα «αγκάθια»

Ολα αυτά δεν επιτεύχθηκαν χωρίς κόπο και θυσίες. Πρωτοβουλίες αυτής της εκτάσεως προϋποθέτουν σχεδιασμό, εδραία θεολογική και νομοκανονική κατάρτιση, δεξιότητα χειρισμών, υπομονή και επιμονή και προπάντων πνευματική ενάργεια και ψυχική απαντοχή, ιδιότητες που δικαιολογούν και τον χαρακτηρισμό στον τίτλο του άρθρου αυτού.

Ασφαλώς δεν εξελίχθηκαν όλα όπως σχεδιάσθηκαν. Υπήρξαν πολλοί παραπικρασμοί, δημιουργήθηκαν ζητήματα, ως μη όφειλε, και ανεκόπησαν δραστηριότητες από εξωγενείς παράγοντες. Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης παραμένει κλειστή από το 1971, παρά τις επανειλημμένες επίσημες διαβεβαιώσεις των αρμοδίων περί επαναλειτουργίας της.

Η Πανορθόξη Σύνοδος, που είχε επί δεκαετίες προετοιμαστεί για το έτος 2000, έλαβε χώρα τελικώς το 2016, χωρίς τη συμμετοχή της Εκκλησίας της Ρωσίας και δορυφόρων της Εκκλησιών.

Η χορήγηση της αυτοκεφαλίας από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στην Εκκλησία της Ουκρανίας, όπως συνέβη με τόσες άλλες εθνικές Εκκλησίες που ανήκαν στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Θρόνου (βλ. σχετικώς «Τo Βήμα», 13.1.2019, σ. 38-39), συνάντησε τη λυσσαλέα αντίδραση της Ρωσικής Εκκλησίας. Το Πατριαρχείο της Αλεξανδρείας και οι προκαθήμενοι των Εκκλησιών Ελλάδος Ιερώνυμος και Κύπρου Χρυσόστομος όρθωσαν το ανάστημά τους και στήριξαν τα δίκαια του Οικουμενικού Θρόνου.

Ολως προσφάτως, η μετατροπή της Αγίας Σοφιάς και της Μονής της Χώρας από μουσεία σε τζαμιά υπήρξαν ένα βαρύ και αδόκητο χτύπημα στην καρδιά της Πρωτόθρονης Εκκλησίας, χωρίς μάλιστα να συναντήσει τις αντιδράσεις που θα ανέμενε κανείς από την παγκόσμα κοινότητα για πολιτιστικά μνημεία αυτής της τάξεως.

Διάπυρες ευχές συνοδεύουν τον Πατριάρχη του Γένους όπως κατά τον εορτασμό της επετείου της τριακονταετίας της ευκλεούς πατριαρχίας του έχουν επιλυθεί όλα τα θέματα, έχει επαναλειτουργήσει η Θεολογική Σχολή της Χάλκης και όπως συνεχίσει επί έτη πολλά τη διακονία του στον Οικουμενικό Θρόνο προς δόξαν Θεού και επ’ αγαθώ της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας.

++++++++++++++++
Ο κ. Ι. Μ. Κονιδάρης είναι ομότιμος καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.