Ο βασιλαετός δεν μένει πια εδώ

Οι βασιλαετοί δεν φωλιάζουν πλέον στην Ελλάδα. Τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα το είδος διατηρούσε καλούς πληθυσμούς στη χώρα μας. Λίγο μετά τον πόλεμο όμως, με τις πρώτες αποξηράνσεις υγροτόπων, και αργότερα με την εντατικοποίηση της γεωργίας, η μάχη που έδινε για την επιβίωσή του αποδείχθηκε άνιση. Και δεν είναι το μοναδικό είδος που τείνει να εξαφανιστεί από τον ελληνικό ουρανό. Ο ασπροπάρης, ένας από τους πιο εντυπωσιακούς γύπες στον κόσμο, βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης, με τον πληθυσμό του στη χώρα μας να έχει μειωθεί κατά 95%, ενώ το μέλλον άλλων 44 πτηνών που αναπαράγονται στην Ελλάδα κρίνεται αβέβαιο.

Μείωση της βιοποικιλότητας

Το πρόβλημα σίγουρα δεν είναι μόνο ελληνικό. Η βιοποικιλότητα, σε ολόκληρο τον πλανήτη, μειώνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς. Κάθε μέρα εξαφανίζονται περίπου 200 είδη άγριας ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση ανανέωσε τη δέσμευσή της να ανακόψει την απώλεια της βιοποικιλότητας με ορίζοντα το 2030, καθώς είχε αποτύχει να εκπληρώσει τον αρχικό της στόχο για το 2020. Στην Ελλάδα όμως εντοπίζεται ένα επιπλέον πρόβλημα. Δεν γίνεται συστηματική καταγραφή και παρακολούθηση της βιοποικιλότητας, παρότι μεμονωμένες επιστημονικές μελέτες έχουν, κατά καιρούς, αναδείξει σοβαρά ζητήματα με αλλοιώσεις οικοσυστημάτων. Και δίχως δεδομένα δεν μπορεί να σχεδιαστεί, πόσο μάλλον να υλοποιηθεί, στρατηγική διαχείρισης.

Ωστόσο, μια νέα έρευνα των Πανεπιστημίων Αθηνών, Ιωαννίνων και Ιονίου, τα αποτελέσματα της οποίας θα δημοσιευθούν το επόμενο διάστημα στο επιστημονικό έντυπο Bird Conservation International (Cambridge University Press), έρχεται να καλύψει ένα κενό και να συγκεντρώσει στοιχεία αναλύοντας διάσπαρτα δεδομένα μελετών από το 1992 έως και των πιο πρόσφατων του 2014. Οπως κατέδειξε η ερευνητική ομάδα (Δημήτριος Βαβύλης, Αναστάσιος Μπούνας και Γεώργιος Καρρής, με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή κ. Κώστα Τριάντη), συνεχίζουν να μειώνονται οι πληθυσμοί 46 ειδών πουλιών από τα συνολικά 246 είδη που αναπαράγονται στην Ελλάδα. Υπάρχουν ωστόσο και ενθαρρυντικά στοιχεία για το 44,7% των ειδών των οποίων οι πληθυσμοί παρουσιάζουν αυξητική τάση. Επίσης, περίπου ένα στα τρία είδη (35,4%) εμφανίζει μια σταθερότητα, ενώ για το 1,7% δεν υπάρχουν στοιχεία.

Ορισμένα από τα είδη που εμφάνισαν τη μεγαλύτερη μείωση είναι ο ασπροπάρης, το μουστακογλάρονο, ο βασιλαετός και ο πορφυροτσικνιάς. «Ο ασπροπάρης βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης, με τον πληθυσμό του στην Ελλάδα να έχει μειωθεί κατά 95% την περίοδο 1992-2014, σύμφωνα με τα ευρήματα της εργασίας μας, ενώ άλλα αρπακτικά όπως ο βασιλαετός δεν φωλιάζουν πλέον στη χώρα μας» αναφέρει ο ερευνητής κ. Δημήτρης Βαβύλης, ο οποίος είναι συνεργάτης και της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας / BirdLife Greece, η οποία παραχώρησε και μέρος των δεδομένων, καθώς διατηρεί αρχεία από το 1982.

Οπως προκύπτει από τη μελέτη, η πιο απειλούμενη ομάδα πτηνών στην Ελλάδα είναι τα αρπακτικά. Μάλιστα, το 60% των πτωματοφάγων αρπακτικών εμφανίζουν συρρίκνωση των πληθυσμών τους ενώ το 40% απειλείται άμεσα με εξαφάνιση.

«Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί, γιατί μας νοιάζει το γεγονός ότι οι γύπες εξαφανίζονται; Οι γύπες και τα υπόλοιπα αρπακτικά που καταναλώνουν νεκρά ζώα είναι οι «καθαριστές της φύσης». Παρέχουν λοιπόν σημαντικές οικοσυστημικές υπηρεσίες, δηλαδή υποστηρίζουν έμμεσα την ποιότητα ζωής μας, π.χ. καθαρίζοντας την ύπαιθρο από νεκρά ζώα και ακολούθως τους πιθανούς μολυσματικούς παράγοντες από το έδαφος ή το νερό. Είναι ουσιαστικά οι ρυθμιστές της εκδήλωσης και εξάπλωσης ασθενειών» αναφέρει ο ερευνητής κ. Μπούνας, επισημαίνοντας ότι στις μέρες μας, με την πανδημία της COVID-19 να σαρώνει τον πλανήτη αλλά και την εμφάνιση κατά καιρούς διαφόρων ζωοανθρωπονόσων, η χρησιμότητα των «καθαριστών της φύσης» καθίσταται πιο επίκαιρη από ποτέ.

Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι τη σπουδαιότητα του ασπροπάρη, ενός από τα πλέον αινιγματικά πτηνά του πλανήτη μας, σύμφωνα με την Ορνιθολογική, είχαν αναγνωρίσει και οι Φαραώ που τον προστάτευαν με νόμο (ποινή θανάτου), αναγνωρίζοντας τη συμβολή του στην καθαριότητα των οικισμών.

Προστασία με επιστημονικά δεδομένα

Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Τριάντη, ο οποίος έχει πλέον αναλάβει και τα ηνία του νεοσύστατου Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, η ουσιαστική και αποδοτική προστασία της βιοποικιλότητας της χώρας μας απαιτεί εκτεταμένα και συνεκτικά επιστημονικά δεδομένα. «Πολιτικές βασισμένες σε ημιτελή, κατακερματισμένα και μη συγκρίσιμα δεδομένα είναι καταδικασμένες να αποτύχουν σε βάθος χρόνου. Η εργασία μας είναι μια ξεκάθαρη υπόμνηση όσων, πολλών ακόμη, πρέπει να κάνουμε» αναφέρει χαρακτηριστικά. Μάλιστα, κρίνει ως επιτακτική την αναθεώρηση του εθνικού καταλόγου των απειλούμενων πουλιών (το περίφημο Κόκκινο Βιβλίο) καθώς έχουν περάσει 11 χρόνια από την προηγούμενη έκδοση και αποτελεί σημαντικό «εργαλείο» για την επιλογή και ιεράρχηση των δράσεων προστασίας και διατήρησης που πρέπει να υλοποιηθούν σε εθνικό επίπεδο.

Η γεωργία, το κυνήγι και οι συνέπειες της ρύπανσης

Οπως επισημαίνει ο ερευνητής κ. Βαβύλης (στη φωτογραφία), για πρώτη φορά δημοσιεύεται σε επιστημονικό περιοδικό μια σύνθεση τόσο των τάσεων όσο και των απειλών για όλα τα αναπαραγόμενα είδη πουλιών της Ελλάδας, για τα οποία η χώρα φέρει τη μεγαλύτερη ευθύνη. Τα περισσότερο πληττόμενα είδη εντοπίστηκαν σε δασικές περιοχές, ενώ ως η πιο κοινή απειλή για τα πουλιά της Ελλάδας αναδείχθηκε η γεωργία και οι πρακτικές της που επηρεάζουν συνολικά 114 είδη, με 22 από αυτά να εμφανίζουν μειούμενη τάση πληθυσμού. Αλλες απειλές που καταγράφηκαν είναι η λαθροθηρία, αλλά και η νόμιμη θήρα, καθώς και η παράνομη θανάτωση με διάφορους τρόπους, όπως π.χ. με δηλητηριασμένα δολώματα, τα οποία αποτελούν τη βασική αιτία μείωσης των πληθυσμών όλων των πτωματοφάγων πτηνών παγκοσμίως. Επίσης, σοβαρές συνέπειες, όπως κατέδειξε η μελέτη, έχει η ρύπανση, καθώς και η τροποποίηση των φυσικών οικοσυστημάτων.