Ο πολυσχιδής πανεπιστημιακός δάσκαλος

«Αν θέλεις να αποκτήσεις μια εικόνα για τη χώρα, δες από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους ποιο είναι το υπουργείο από το οποίο έχουν περάσει περισσότεροι υπουργοί!». Αυτό έλεγε η εκπαιδευτικός Aννα Χουβαρδά στον μικρό γιo της, εξηγώντας του αργότερα ότι αναφερόταν στο υπουργείο Παιδείας «που δεν είχε στόχους, όπως όφειλε». Σε αυτή την έλλειψη στόχων και προγραμματισμού απέδιδε τις συνεχείς μεταρρυθμίσεις που ταλάνιζαν το εκπαιδευτικό μας σύστημα η δυναμική μητέρα του Ζαχαρία Σκούρα, καθηγητή Γενετικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Την άποψη αυτή ενστερνίζεται μέχρι σήμερα και ο γιος της, που ακολούθησε κατά γράμμα τη συμβουλή της μητέρας του για τη διδασκαλία: «Μη γίνεις δάσκαλος της προτεραίας. Οι άνθρωποι δεν είναι σακούλια να τα γεμίσεις». Πράγματι, στόχος του Ζαχαρία Σκούρα ήταν και παραμένει το να κάνει τους μαθητές του ικανούς να συνθέσουν μόνοι τους το όλον έχοντας κατανοήσει τα επιμέρους, κάτι το οποίο «ακόμη και σήμερα δεν ενθαρρύνεται από το εκπαιδευτικό μας σύστημα». Η αγάπη με την οποία τον περιβάλλουν οι μαθητές του, προηγούμενοι και τωρινοί, αποτελεί απόδειξη ότι η εκπαιδευτική προσέγγιση Σκούρα έχει αποδώσει.

Στην εποχή του ανθρωπόκαινου

Αλλά και εμείς που δεν είχαμε την τύχη να μαθητεύσουμε κοντά του δεν θα μείνουμε παραπονεμένοι: Τη βαθιά κατανόησή του για τη βιολογία, αλλά και τις σκέψεις του για τη θέση του ανθρώπου πάνω στη Γη μοιράζεται ο Ζαχαρίας Σκούρας με τους αναγνώστες του τελευταίου του βιβλίου που έχει τίτλο «Ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου» και υπότιτλο «Η ζωή στην ανθρωπόκαινο». Η πρόσφατη κυκλοφορία του πονήματός του (από τις εκδόσεις Γερμανός) ήταν άλλωστε η αφορμή για να του ζητήσουμε να τον γνωρίσουμε καλύτερα.

Γεννημένος τον Αύγουστο του 1954 στη Φλώρινα, ο Ζαχαρίας Σκούρας πέρασε ένα μεγάλο μέρος της παιδική του ηλικίας στην περιοχή της Καστοριάς, όπου υπηρετούσαν οι γονείς του (ο πατέρας του, Γεώργιος, ήταν αστυνομικός), προτού έλθουν οικογενειακώς στην Αθήνα. Από τα παιδικά του χρόνια θυμάται τις συχνές μετακινήσεις, τη λύπη του για το γεγονός ότι δεν είχε κοντά του την ευρύτερη οικογένειά του, όπως τα άλλα παιδιά, αλλά και τις τιμωρίες που πάντα έτειναν να είναι λίγο αυστηρότερες για τον γιο της δασκάλας. Σημειωτέον, οι τιμωρίες είχαν να κάνουν με τη ζωηράδα του, και όχι με την επιμέλειά του, καθώς συχνά-πυκνά κέρδιζε επάξια τον τίτλο «σπασικλάκι».

Αποφοίτησε από το 16ο Γυμνάσιο Αθηνών (τότε τα Γυμνάσια ήταν εξατάξια) και σκεπτόμενος τι θα κάνει στη ζωή του δεν χρειάστηκε παρά να ακολουθήσει το ένστικτό του: «Από μικρόν με ενδιέφερε η ζωή, με ενδιέφερε να μάθω πώς ανέπνεαν, πώς κινούνταν οι ζωντανοί οργανισμοί. Αντίθετα, δεν είχα κανένα ενδιαφέρον για τα μηχανικά πράγματα. Μπορούσα να τα καταλάβω, αλλά τα βαριόμουν, δεν ήθελα να ασχοληθώ μαζί τους». Εισήχθη στο Τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ τον πρώτο χρόνο της ίδρυσής του και ευτύχησε να είναι μαθητής και στη συνέχεια συνάδελφος «ενός μεγάλου δασκάλου, του εξελικτικού βιολόγου Κώστα Καστρίτση» (ο οποίος με τη σειρά του είχε μαθητεύσει στις ΗΠΑ κοντά στον κορυφαίο εξελικτικό Θεοδόσιο Ντομπζάνσκι). Η επαγγελματική πορεία του Ζαχαρία Σκούρα είναι απόδειξη της πολυσχιδούς προσωπικότητάς του: όπως είναι αναμενόμενο για έναν πανεπιστημιακό δάσκαλο, το εκπαιδευτικό και το ερευνητικό έργο έβαιναν παράλληλα και μια σειρά σημερινών πανεπιστημιακών δασκάλων έχουν υπάρξει μαθητές του. Χαρακτηριστικό της διδασκαλίας του είναι η έκφραση «Γενότυπος – Περιβάλλον – Φαινότυπος», όπου συμπυκνώνεται η αντίληψή του για τις αλληλεπιδράσεις των φαινομένων της ζωής. Ο Σκούρας ανέλαβε επίσης διοικητικά καθήκοντα και όχι μόνο: υπήρξε πρόεδρος του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Βιοεπιστημόνων, αλλά και αντιπρόεδρος του ΔΣ του «Νόησις», δίνοντας συχνά επιστημονικές διαλέξεις για το ευρύ κοινό. Και όλα αυτά χωρίς ποτέ να ξεχάσει τη μουσική που αγάπησε από παιδί: υπήρξε και παραμένει ενεργό μέλος σε μια σειρά από μπάντες παίζοντας κρουστά. Και όπως καλά γνωρίζουν οι Θεσσαλονικείς, συχνά οι πολυπληθείς διαλέξεις του εξελίσσονται σε μουσικές βραδιές.

Αριστοτελική προσέγγιση

Τα τελευταία δέκα χρόνια ο Ζαχαρίας Σκούρας εντρυφεί στον Αριστοτέλη, ενώ παράλληλα εκτελεί χρέη γραμματέως στο ΔΣ του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών (ΔΙΚΑΜ) του ΑΠΘ, το οποίο δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της καθηγήτριας Δήμητρας Σφενδόνη. Η μελέτη των κειμένων του σταγειρίτη φιλοσόφου υπήρξε αποκαλυπτική για τον Σκούρα ο οποίος πάντοτε επιχειρούσε να δει την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από τη βιολογία, πράγμα όχι πάντοτε απλό: «Οταν ο παρατηρητής ταυτίζεται με τον παρατηρούμενο, όταν δηλαδή ο άνθρωπος παρατηρεί τον άνθρωπο, η καθαρή ματιά δεν είναι δεδομένη. Απαιτείται αποστασιοποίηση προκειμένου να προσεγγιστούν χωρίς προκαταλήψεις οι βιολογικοί προβληματισμοί. Σε κοινωνίες που ασπάζονται μεταφυσικές βεβαιότητες, ο λόγος περί βίου και οι επιστημονικές καταθέσεις της Βιολογίας φαντάζουν αιρετικές, αποκλίνουσες και επικίνδυνες».

Το μεγαλείο του Αριστοτέλη κατά τον Σκούρα δεν έγκειται μόνο στο πλήθος των θεμάτων με τα οποία καταπιάστηκε αλλά στο γεγονός ότι μπόρεσε να προβεί σε ταξινομήσεις εννοιών και πραγμάτων βασισμένες στις «δέκα κατηγορίες του» που αποτέλεσαν τη δική του καθαρή ματιά στα πράγματα. «Είναι χαρακτηριστικό ότι στα «Πολιτικά» του ο Αριστοτέλης συγκρίνει τις κοινωνίες των μελισσών και των μυρμηγκιών με εκείνες των ανθρώπων».

Ερωτώμενος για το απόσταγμα τις δικής του φιλοσοφίας και στάσης ζωής, ο Σκούρας δεν δίστασε καθόλου: «Η ζωή είναι συμβίωση!» μας είπε και πρόσθεσε: «Αυτό ισχύει τόσο για το ανθρώπινο σώμα του οποίου τα κύτταρα είναι λιγότερα σε αριθμό από τα κύτταρα των μικροοργανισμών τους οποίους φιλοξενούμε, όσο και για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Δεν προωθείται η ζωή μέσω των πολέμων. Ανθίζει σε καιρούς ειρήνης και αξιοπρέπειας».