Ο οραματιστής της ελευθερίας του ελληνικού έθνους

Η οικογένεια Υψηλάντη ανήκει σε παλαιά γενεά του Βυζαντίου, με κοινές ρίζες με την οικογένεια των Ξιφιλίνων, μνημονευόμενη ήδη κατά τον 10ο αιώνα. Κατά τον 16ο αιώνα μετεγκαταστάθηκε κοντά στην Τραπεζούντα, στην πόλη Υψηλή, στην ηπειρωτική ακτή της Μαύρης Θάλασσας.

Ο Αλέξανδρος Ι. Υψηλάντης, ο οποίος αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στις 13 Ιανουαρίου 1807, είχε παντρευτεί την Αικατερίνη Μουρούζη και είχε 3 παιδιά, τον Κωνσταντίνο (1760-1816), τον Δημήτριο (1762-1783) και τη Ραλλού.

«Γλυκός στα ήθη και
δίκαιος στην καρδιά»

Είχε εξαίρετη παιδεία, είχε σπουδάσει την αρχαία ελληνική, την ιταλική, τη γαλλική, την αραβική, την περσική και τη λόγια τουρκική γλώσσα.

Σπούδασε φιλοσοφία, λογική μεταφυσική, φυσική, μαθηματικά και ιδίως φιλοσοφική ηθική, αστρονομία και γεωγραφία. Μελετούσε με πάθος Σενέκα, Πλούταρχο, Θουκυδίδη, Βολταίρο, Μοντεσκιέ.

Ο Lionardo Panzini (1739-1807), παιδαγωγός των υιών του, γράφει ότι ήταν ένας ωραίος άνδρας, ευγενής και ιδιαιτέρως προσηνής. Ως βοεβόδας της Μολδοβλαχίας χαρακτηρίστηκε «γλυκός στα ήθη και δίκαιος στην καρδιά». Θεωρείται από τους πιο φωτισμένους ηγεμόνες του 18ου αιώνα και από αυτούς που συνέβαλαν στον εξευρωπαϊσμό των πριγκιπάτων της Μολδοβλαχίας.

Οι σύγχρονοί του μαρτυρούν «σε ό,τι αφορά τη θρησκεία, ο άρχων είναι δεμένος με την πίστη του αλλά δεν απαξιώνει την πίστη των άλλων. Είναι άνδρας έξυπνος, ανεκτικός και χωρίς λαϊκές προκαταλήψεις και βαναυσότητες, χωρίς καμία εξαίρεση για τους εντοπίους και κυρίως για τους Ρουμάνους. Αντιμετώπιζε το ίδιο και χωρίς προκαταλήψεις Ορθόδοξους, Καθολικούς, Αρμενίους, Λουθηρανούς, Εβραίους^. σε όλους παρέχει ελευθερία συνειδήσεως και δημόσια άσκηση λατρείας» («Ξένοι περιηγητές για τις ρουμανικές χώρες» Vol. X, Partea I – Bucuresti).

Από τη θέση του Μεγάλου Δραγουμάνου της Πύλης προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στο Γένος του, πείθοντας τον σουλτάνο να ανακαλέσει την άγρια εντολή του να θανατωθούν όλοι οι Ελληνες της Αυτοκρατορίας λόγω της εξεγέρσεώς τους κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο. Πήρε μέρος στις διαπραγματεύσεις Ρωσίας – Τουρκίας που έληξαν με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή.

Στο φιρμάνι του Οκτωβρίου του 1774 ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Α’ υπογράμμιζε ότι η ηγεμονία της Βλαχίας «δόθηκε και εμπιστεύθηκε τον βοεβόδα Αλέξανδρο ο οποίος αποτελεί παράδειγμα ανάμεσα στους εμίρηδες του έθνους του Μεσσία και άνθρωπο άξιο εμπιστοσύνης».

Για τη διαφύλαξη και αξιοποίηση των ιστορικών εγγράφων εξέδωσε χρυσόβουλο περί της δημιουργίας «Λογοθετών των εθίμων».

Ανάμεσα στις μέριμνές του περιλαμβανόταν η οικοδόμηση παλατιών της ηγεμονικής αυλής. Ορισμένα από αυτά σώζονται μέχρι σήμερα.

Η χώρα εκσυγχρονίζεται με την υδροδότηση της πρωτεύουσας με πόσιμο νερό, τη βελτίωση του υγειονομικού συστήματος, την αναδιοργάνωση του φαρμακευτικού και ιατρικού συστήματος, την ανέγερση και επισκευή μονών δρόμων κ.λπ.

Ο Αλέξανδρος Ι. Υψηλάντης, φωτισμένος ηγεμών της Βλαχίας, με όλα τα κοινωνικά μέτρα βοήθησε τα φτωχότερα στρώματα, τις χήρες και τα ορφανά. Ιδρυσε το Ταμείο των Δημοσίων και το Ταμείο της Μητροπόλεως που αποτέλεσαν το «κυτίο του ελέους».

Κατά την ηγεμονία του εξέδωσε χρυσόβουλα για την ανόρθωση της οικονομίας και για την τάξη των τμημάτων της Δικαιοσύνης στα οποία περιελάμβανε νέους κανόνες δικαίου. Συνέταξε το «Συνταγμάτιον νομικόν» (το θεμέλιο του σημερινού Συντάγματος της Ρουμανίας), μια συλλογή νόμων επηρεασμένων από το βυζαντινό δίκαιο που επικυρώθηκε και τέθηκε σε ισχύ το 1780. Διατύπωνε πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη προσβολή σε έναν λαό να ζει χωρίς νόμους, δηλαδή είτε να μην έχει νόμους είτε να ζει χωρίς νόμους.

Επί της ηγεμονίας του δεν εκτελέστηκε καμία θανατική ποινή (Hurmuzaki. Vol X). Εδωσε μεγάλη έμφαση στον τομέα της παιδείας και με το χρυσόβουλο του Ιανουαρίου του 1776 ίδρυσε σχολεία σε όλη την επικράτεια του πριγκιπάτου.

Ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων γράφει ότι «ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε από το 1782 ως ιδιαίτερο γραμματέα τον Ρήγα Φεραίο, τον οποίο και εμόρφωσε από τα νιάτα του στο σπίτι του, με όλη την πατρική φροντίδα». Το λειτούργημα του γραμματικού περιελάμβανε τόσο τις αρμοδιότητες ενός απλού γραμματέως, όσο και αυτές ενός διπλωματικού υπαλλήλου – δηλαδή ένα είδος έμπιστου συμβούλου.

Ο Ρήγας γραμματικός
του Υψηλάντη

Η πνευματική και πολιτισμική ατμόσφαιρα της οικογένειας Υψηλάντη άσκησε βαθύτατη επίδραση στα παιδιά της. Στα βιογραφικά της οικογένειας ανήκει μια ιδιαίτερη σελίδα που αφορά τη δράση του Ρήγα Φεραίου Βελεστινλή (1757-1798), του προδρόμου του ελληνικού αγώνα. Οταν έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο Ρήγας, προσελήφθη ως γραμματικός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο οποίος βοήθησε πάρα πολύ «αυτόν τον ικανό και έξυπνο νέο».

Κατά τον χρονογράφο Dionisie Eclesiarhul, «ο ηγεμών Αλέξανδρος δεν είναι μόνο ηγεμών της Βλαχίας ή ένας τυχαίος κυβερνήτης, αλλά προστάτης ολόκληρου του Ελληνισμού με τον τίτλο της αυτοκρατορικής μεγαλειότητος».

Με το όραμα της απελευθέρωσης της Ελλάδας και τα διακριτικά της οικογένειας των Υψηλαντών μυήθηκαν οι γιοι και οι απόγονοι του Αλέξανδρου Υψηλάντη.

Η διακυβέρνησή του ονομάστηκε «Χρυσή εποχή των γραμμάτων».