Ο κορωνοϊός προ των πυλών, η γρίπη σε έξαρση

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η ανθρωπότητα μοιάζει να χορεύει στον ρυθμό του νέου κορωνοϊού: τα κρούσματα έχουν ξεπεράσει τις 50.000 (τα περισσότερα εντοπίζονται στην Κίνα), ενώ οι θάνατοι ξεπερνούν τους 1.300. Και ενώ διεθνώς λαμβάνονται μέτρα ώστε να ελεγχθεί κατά το δυνατόν η επέλαση του ιού, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προχώρησε στη βάπτιση της νόσου. Και το όνομα αυτής: COVID-19 (Corona Virus Disease 2019), ένα όνομα που κάνει αναφορά μόνο στη νόσο που προκαλείται από τον ιό και στον χρόνο έναρξής της αποφεύγοντας να στιγματίσει γεωγραφικές περιοχές ή ανθρώπους.

Εν τω μεταξύ, λίγο μετά την ανακοίνωση του ονόματος από τον ΠΟΥ, η Ομάδα Μελέτης Κορωνοϊών της Διεθνούς Επιτροπής για την Ταξινόμηση των Ιών, προχώρησε και εκείνη στη δική της ονοματοδοσία όχι της νόσου αλλά του ιού. Οπως εξηγείται σε σχετικό άρθρο που ανέβηκε στην ηλεκτρονική πλατφόρμα bioRxiv, βασισμένη σε φυλογενετικά και ταξινομικά κριτήρια η ομάδα των ειδημόνων αναγνώρισε τον νέο ιό ως «ξάδελφο» του ιού SARS που προκαλεί το σύνδρομο της οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας και τον ονόμασε SARS-CoV-2.

Ισχυρός αντίπαλος

Στην παρούσα φάση δεν έχει και τόσο σημασία το όνομα αλλά το γεγονός ότι τόσο ο ΠΟΥ όσο και η διεθνής ομάδα ιολόγων συμφωνούν ως προς την επικινδυνότητά του και αναγνωρίζουν τον νέο ιό ως έναν ιό εξίσου, ίσως και περισσότερο, επικίνδυνο από τον ιό SARS. Οπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται στο άρθρο: «Η παρούσα έξαρση μολύνσεων του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος, η οποία περιλαμβάνει και σύνδρομα αναπνευστικής ανεπάρκειας, αποτελεί την τρίτη μεταφορά ενός κορωνοϊού από τα ζώα στον άνθρωπο, η οποία οδηγεί σε σοβαρή επιδημία, μέσα σε διάστημα δύο δεκαετιών».

Κανείς δεν φαίνεται να αμφιβάλλει λοιπόν ότι ο νέος κορωνοϊός είναι ένας δυνητικά απειλητικός ιός που ήρθε για να μείνει. Ωστόσο, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν έχει εργαστηριακά τεκμηριωθεί η παρουσία του στη χώρα μας. Ολα τα ύποπτα μέχρι στιγμής κρούσματα αποδείχθηκαν αρνητικά. Αντιθέτως, ένας άλλος ιός συνεχίζει την ετήσια επέλασή του σε ελληνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο: σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC, European Center for Disease Control and Prevention) η γρίπη στην Ελλάδα βρίσκεται σε έξαρση. Είναι χαρακτηριστικό ότι στους χάρτες που αναρτώνται στην ιστοσελίδα του Κέντρου και οι οποίοι δείχνουν με χρώματα την πορεία του ιού στις διάφορες χώρες, η Ελλάδα είναι κόκκινη, χρώμα ενδεικτικό της κορύφωσης της δραστηριότητας της νόσου.

Ελληνικό παράδοξο

Στη χώρα μας λοιπόν βιώνουμε το εξής παράδοξο: από τη μια ανησυχούμε υπερβολικά (αν κρίνει κανείς από την αδημονία με την οποία περιμένουμε τα νεότερα κάθε φορά που υπάρχει αναφορά για ύποπτο κρούσμα) για έναν ιό γεωγραφικά απομακρυσμένο, τουλάχιστον προς το παρόν, και από την άλλη φαίνεται πως ξεχνάμε τον ιό που μας απειλεί εδώ και τώρα! Προκειμένου να βάλουμε τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση καταφύγαμε στους ειδικούς: στον κ. Σωτήριο Τσιόδρα, καθηγητή λοιμωξιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και σύμβουλο του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) και στον δρα Ανδρέα Μεντή, ιατρό, ερευνητή του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ και επικεφαλής του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Γρίπης Νοτίου Ελλάδος, το οποίο είναι παράλληλα και ένα από τα κέντρα αναφοράς για τον νέο κορωνοϊό. Να σημειώσουμε δε ότι η κουβέντα και με τους δύο έγινε μετ’ εμποδίων και τμηματικά καθώς αμφότεροι είχαν αναλάβει δράση για την ετοιμότητα της χώρας για την υποδοχή κρουσμάτων του νέου κορωνοϊού τόσο σε κλινικό όσο και σε εργαστηριακό επίπεδο.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή τη στιγμή η γρίπη δίνει δυναμικό «παρών» στη χώρα μας. Και με δεδομένο ότι μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλούμε δεν έχει ανιχνευθεί κρούσμα του νέου κορωνοϊού επί ελληνικού εδάφους, ο κύριος τρέχων κίνδυνος για τον πληθυσμό προέρχεται από τον ιό της γρίπης» μας είπε ο κ. Τσιόδρας, προσθέτοντας ωστόσο ότι «το γεγονός όμως ότι ο νέος ιός δεν έχει ανιχνευθεί στη χώρα μας δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να αγρυπνούμε! Ο ΠΟΥ τον βαφτίζει νούμερο 1 κίνδυνο για τη δημόσια υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τον λόγο αυτόν ο κρατικός μηχανισμός έχει τεθεί σε ετοιμότητα, με στόχο, εάν και εφόσον αναγνωρισθεί κρούσμα, να μπορέσουμε έγκαιρα να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα και να διακόψουμε τον κύκλο μετάδοσης του ιού στην κοινότητα. Εν ολίγοις, στον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας και στο υπουργείο Υγείας είμαστε σε επαγρύπνηση, όπως οφείλουμε να είμαστε, καθώς η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι πρόκειται για έναν ιό που έχει δυναμική ευρείας και παγκόσμιας εξάπλωσης».

Μετάδοση
και θνητότητα

Πράγματι ο νέος ιός εμφανίζει μεγάλη μεταδοτικότητα, ενώ από τα μέχρι τώρα δεδομένα η θνητότητά του υπολογίζεται γύρω στο 2%. «Η μεταδοτικότητά του είναι όντως μεγάλη, αλλά η θνητότητα μπορεί να αποδειχθεί κατά πολύ μικρότερη. Δεν θα με εξέπληττε αν στο τέλος αυτής της επιδημίας αποδειχθεί πως ήταν αρκετά μικρότερη του 1%» σημείωσε ο κ. Τσιόδρας. Με την άποψη ότι η θνητότητα του ιού θα βαίνει μειούμενη στο προσεχές διάστημα συμφωνεί και ο κ. Μεντής, ο οποίος εξήγησε ότι «η θνητότητα υπολογίζεται ως το κλάσμα των ανθρώπων που πεθαίνουν σε σχέση με τον αριθμό των ατόμων που έχουν μολυνθεί από τον ιό. Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει ακόμη ορολογική εξέταση για τον SARS-CoV-2, εξέταση δηλαδή που να ανιχνεύει αντισώματα εναντίον του ιού στο αίμα, είναι αδύνατον να υπολογιστεί ο πραγματικός αριθμός των ατόμων που έχουν μολυνθεί. Αν σκεφτούμε τώρα ότι δεν πάει κανείς στο νοσοκομείο όταν έχει ελαφρά συμπτώματα, ενώ υπάρχουν και άτομα τα οποία έχουν μολυνθεί από τον ιό αλλά δεν έχουν νοσήσει, αντιλαμβανόμαστε ότι ο παρονομαστής σε αυτό το κλάσμα είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που έχουμε αυτή τη στιγμή και ενδεχομένως να υπάρχουν πολλά άτομα που έχουν αναρρώσει από τη νόσο και δεν ανιχνεύθηκαν ποτέ σε περισσότερες χώρες».

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η θνητότητα στις υπόλοιπες επαρχίες της Κίνας, όπως αυτή προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία, είναι της τάξεως του 1%. Με άλλα λόγια, τα αυξημένα ποσοστά θνητότητας αφορούν το επίκεντρο της επιδημίας στην Κίνα, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι διεθνώς οι θάνατοι είναι ελάχιστοι. «Η διαφορετική θνητότητα σε διαφορετικές χώρες δεν είναι νέο φαινόμενο στις ιογενείς λοιμώξεις. Παραδείγματος χάριν, η θνητότητα της ιλαράς στα παιδιά χωρών της Αφρικής είναι κατά πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο» σημείωσε ο κ. Μεντής

«Συνύπαρξη» ιών

Μπερδεύει άραγε τους επιστήμονες η κατά μια έννοια συνύπαρξη των δύο ιών; Διανύουμε περίοδο έξαρσης της γρίπης, ενώ παράλληλα υπάρχει πιθανότητα εμφάνισης ενός κορωνοϊού που προκαλεί τα ίδια περίπου συμπτώματα. Πώς μπορεί κανείς να είναι βέβαιος, ειδικά όταν έχει ταξιδέψει σε περιοχές που πλήττονται από τον ιό, ότι δεν έχει μολυνθεί από αυτόν; «Πράγματι, η συμπτωματολογία των δύο νόσων εμφανίζει πολλά κοινά και κάποιος που είχε ταξιδέψει στο πρόσφατο παρελθόν σε περιοχές όπου υπήρξαν κρούσματα και ο οποίος εμφανίζει συμπτωματολογία θα πρέπει να εξετάζεται. Τα διαγνωστικά εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας επιτρέπουν σαφή διάκριση των δύο νόσων» τόνισε ο κ. Τσιόδρας και προσέθεσε: «Είναι σημαντικό να ελέγχονται τα ύποπτα κρούσματα καθώς μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ανακόψουμε έγκαιρα την εξάπλωση του ιού στην κοινότητα. Η διακοπή του κύκλου μετάδοσης στην παρούσα στιγμή που δεν γνωρίζουμε πολλά για τον ιό, είναι κεφαλαιώδους σημασίας».

Αλήθεια, τι θα ήθελαν να γνωρίζουν οι επιστήμονες; «Τα ορολογικά δεδομένα θα ήταν πολύ χρήσιμα, δηλαδή ο προσδιορισμός των αντισωμάτων εναντίον του ιού. Αυτό θα επέτρεπε την ανίχνευση ηπίων περιπτώσεων της νόσου που ανέρρωσαν, καλύτερη ιχνηλάτησή του καθώς και τη μελέτη της πορείας του σε επηρεαζόμενους πληθυσμούς» σημείωσε ο κ. Τσιόδρας.

Στην αυξημένη επαγρύπνηση καθώς και στην ενδεχομένως μακρά περίοδο επώασης του ιού (στις περισσότερες περιπτώσεις 5 ημέρες, αλλά μπορεί να φτάσει έως και 14) οφείλεται και η ταλαιπωρία την οποία υφίστανται άτομα που έχουν ταξιδέψει σε προσβεβλημένες από τον ιό περιοχές. « Οι αρμόδιοι φορείς, όπως το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων ή αντίστοιχοι ευρωπαϊκοί φορείς, προτείνουν καραντίνα 14 ημερών σε ασυμπτωματικά άτομα που επιστρέφουν από τις προσβεβλημένες κινεζικές επαρχίες παρά τα ενδεχομένως αρνητικά αποτελέσματα της μοριακής ανίχνευσης του ιού» μας είπε ο κ. Μεντής και εξήγησε: «Κατά το στάδιο της επώασης, η εξέταση της μοριακής ανίχνευσης μπορεί να δώσει αρνητικά αποτελέσματα αλλά ο ασθενής να αναπτύξει συμπτώματα τις επόμενες ημέρες. Αξίζει επίσης να τονιστεί ότι οι μοριακές μέθοδοι που χρησιμοποιούμε έχουν υψηλή ευαισθησία τις πρώτες 4-5 ημέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Αυτό σημαίνει ότι δείγματα που προσκομίζονται πέραν της περιόδου αυτής μπορούν να αποδειχθούν αρνητικά παρά το γεγονός ότι ο ασθενής είχε προσβληθεί από τον ιό. Πιθανόν βεβαίως σε αυτή την περίπτωση να μην είναι πια μεταδοτικός».

Με δεδομένη τη διεθνή κινητοποίηση τόσο σε κλινικό όσο και σε ερευνητικό επίπεδο, η πιθανότητα να υπάρξουν σύντομα τέτοιου είδους χρήσιμα δεδομένα είναι αυξημένη. Μέχρι τότε όμως θα πρέπει να αρκεστούμε σε ό,τι έχουμε, και αυτά που έχουμε δεν είναι πολλά: αν και δοκιμάζονται διάφορες φαρμακευτικές ουσίες, εγκεκριμένες για άλλες ιογενείς νόσους ή και καινούργιες, ειδική θεραπεία δεν υπάρχει. Οι νοσηλευόμενοι ασθενείς λαμβάνουν μόνο υποστηρικτική αγωγή για την καταπολέμηση των συμπτωμάτων της νόσου ενώ κάποια γνωστά από τον SARS αλλά και νέα φάρμακα δοκιμάζονται ήδη σε κλινικές μελέτες στην Κίνα. Η κύρια σύσταση σε περιοχές με σοβαρή επιδημική εξάπλωση (π.χ. επαρχία Hubei Κίνα) αλλά και σε περίπτωση περαιτέρω παγκόσμιας επέκτασης και πανδημίας είναι να εφαρμοστούν μέτρα περιορισμού της νόσου. Αυτό σημαίνει ότι οι ασθενείς (οι περισσότεροι με ήπια συμπτώματα) θα πρέπει να παραμένουν στο σπίτι λαμβάνοντας συντηρητικά μέτρα (π.χ. αντιπυρετικά, άφθονα υγρά) και μόνο σε περίπτωση δύσπνοιας ή επιδεινούμενων συμπτωμάτων να αναζητούν ιατρική βοήθεια (όπως άλλωστε γίνεται και τώρα με τη γρίπη).

Προς το παρόν στη χώρα μας ο νέος κορωνοϊός προκαλεί «πονοκέφαλο» στις υγειονομικές αρχές οι οποίες είναι σε ετοιμότητα, ενώ η γρίπη επελαύνει και προκαλεί πολύ περισσότερα συμπτώματα σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Εχουν μάλιστα εκφραστεί φόβοι για την αποτελεσματικότητα του εφετινού αντιγριπικού εμβολίου. «Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Υγείας, του ΕΟΦ και του ΕΟΔΥ, εφέτος έχουν χορηγηθεί ένα εκατομμύριο περισσότερα αντιγριπικά εμβόλια σε σχέση με πέρυσι» μας είπε ο κ. Τσιόδρας, προσθέτοντας ότι «η προστασία που προσφέρει το εμβόλιο ακόμη κι αν δεν είναι 100% είναι πολύ σημαντική. Η πάγια σύστασή μας λοιπόν για εμβολιασμό των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού παραμένει. Ο εμβολιασμός αποτελεί ισχυρότατο προληπτικό εργαλείο, μειώνοντας κατά πολύ (40%-80%) τις νοσηλείες στο Νοσοκομείο, στις ΜΕΘ και τους θανάτους από γρίπη. Ακόμη και αν κατά καιρούς αναφέρονται σοβαρά κρούσματα γρίπης σε εμβολιασμένα άτομα, αυτό καθόλου δεν ακυρώνει το εμβόλιο και στις περισσότερες περιπτώσεις έχει να κάνει με την ούτως ή άλλως σοβαρή κατάσταση της υγείας αυτών των ανθρώπων. Το εμβόλιο παραμένει το ισχυρότερο προληπτικό μέτρο για τη γρίπη σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αποτελεσματικότητα των εμβολίων γρίπης σε μια πρόσφατη εκτίμηση  για τις ΗΠΑ οδήγησε στην πρόληψη 6,2 εκατομμυρίων περιστατικών, 91.000 νοσηλειών και 5.700 θανάτων μόνο σε μία σεζόν γρίπης!».

Ομοίως παραμένουν σε ισχύ τα άλλα προληπτικά μέτρα τα οποία σχετίζονται με την υγιεινή: καλό πλύσιμο των χεριών και αποφυγή τού να φέρουμε τα χέρια στο πρόσωπό μας, μια αγαπημένη συνήθεια όλων μας που συμβάλλει στη μετάδοση των ιογενών λοιμώξεων «καθώς στο πρόσωπο υπάρχουν οι οδοί εισόδου των αναπνευστικών ιών στον ανθρώπινο οργανισμό: τα μάτια, η μύτη, το στόμα» εξήγησε ο κ. Τσιόδρας.

Εν κατακλείδι, οι έλληνες ειδήμονες μας προτρέπουν να αφήσουμε σε εκείνους και στον κρατικό μηχανισμό τη σκοτούρα για το τι πρέπει να γίνει εάν και εφόσον ο ιός SARS-CoV-2 κάνει την εμφάνισή του επί ελληνικού εδάφους και να «προπονηθούμε», τώρα που έχει ενσκήψει όντως ο ιός της γρίπης, στο να είμαστε ψύχραιμοι και να ακολουθούμε τις οδηγίες τους, πράγμα χρήσιμο σε κάθε λοίμωξη!

w Στην αρχή της επιδημίας στην Κίνα η θνητότητα του ιού είχε εκτιμηθεί γύρω στο 5% (δηλαδή στους 100 ασθενείς που μολύνονταν και εμφάνιζαν νόσο κατέληγαν οι 5). Σήμερα η θνητότητα από τον ιό εκτιμάται γύρω στο 2%, ποσοστό που αναμένεται να μειωθεί. Συγκριτικά, ο SARS εμφάνισε θνητότητα της τάξεως του 9%.

w Υπολογίζεται ότι στην Κίνα καθημερινά πεθαίνουν από κάθε αιτία περίπου 30.000 άτομα. Δηλαδή τον Ιανουάριο πέθαναν περί τα 900.000 άτομα από κάθε αιτία, ενώ τα θανατηφόρα κρούσματα του ιού ήταν περίπου 500. Συγκριτικά, ο αριθμός των θανάτων από κάθε αιτία στη χώρα μας κυμαίνεται γύρω στους 260.

w Τα κρούσματα της ισπανικής γρίπης πριν από έναν αιώνα (1918) ανήλθαν στα 50.000.000, ενώ η θνητότητα υπολογίστηκε στο 0,5%.

w Το κόστος της εποχικής γρίπης σε ανθρώπινες ζωές κυμαίνεται κάθε χρόνο από έναν στους 10.000 έως έναν στους 1.000 νοσούντες, ανάλογα με το στέλεχος.

Πού βασίζεται η εξέταση των δειγμάτων

Καθώς ο ιός SARS-CoV-2 έχει ενσκήψει πολύ πρόσφατα, δεν έχουν προλάβει να αναπτυχθούν ακόμη ανοσολογικές μέθοδοι για τη διάγνωσή του. Οι μέθοδοι αυτές βασίζονται στον εντοπισμό αντισωμάτων ενάντια στον ιό στον ορό του αίματος των ασθενών.

Αυτό λοιπόν που οι ερευνητές αναζητούν στα δείγματα των ασθενών, που λαμβάνονται κυρίως από το αναπνευστικό σύστημα, είναι το γενετικό υλικό του ιού, η αλληλουχία του οποίου δόθηκε στη δημοσιότητα από τις υγειονομικές αρχές της Κίνας. Οπως εξηγεί ο κ. Μεντής, «η δημοσίευση της αλληλουχίας του SARS-CoV-2 επέτρεψε την ανάπτυξη μοριακών εξετάσεων real time PCR για την ειδική ανίχνευση του ιού αυτού, γεγονός που επιτρέπει την ταχεία διάγνωση και απομόνωση κρουσμάτων του νέου κορωνοϊού. Επιπλέον, η ειδική ανίχνευση του SARS-CoV-2 επιτρέπει τον διαχωρισμό του νέου αυτού ιού από τους συνήθεις κορωνοϊούς που κυκλοφορούν κατά τη διάρκεια του χειμώνα προκαλώντας συνήθως ήπια νόσηση και αποτρέπει «ψεύτικους συναγερμούς»».

Η τεχνική real time PCR, η οποία αναπτύχθηκε από την ομάδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ, συνίσταται αρχικά στην απομόνωση γενετικού υλικού από το κλινικό δείγμα. Περιττό να πούμε ότι σε ένα τέτοιο δείγμα η συντριπτική πλειονότητα των μορίων γενετικού υλικού είναι γενετικό υλικό του ασθενούς. Αυτό λοιπόν που έχουν να κάνουν οι επιστήμονες μοιάζει με αναζήτηση ψύλλου στα άχυρα καθώς πρέπει να εντοπίσουν, αν υπάρχει, τη σταγόνα ιικού γενετικού υλικού στη θάλασσα γενετικού υλικού του ασθενούς. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο ήταν σημαντική η δημοσίευση της αλληλουχίας του γενετικού υλικού του ιού: επειδή έδωσε στους ερευνητές τη δυνατότητα να σχεδιάσουν εργαλεία που τους επιτρέπουν να πολλαπλασιάζουν χαρακτηριστικά τμήματα του γενετικού υλικού του ιού (αυτά που είναι μοναδικά για αυτόν). Ετσι αυξάνουν σε «ορατά» επίπεδα το γενετικό υλικό του ιού.

Κάνοντας χρήση αυτών των εργαλείων η ερευνητική ομάδα του Παστέρ εξέδωσε την περασμένη Τετάρτη, όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές, και το αρνητικό πόρισμα για τον ασθενή που νοσηλευόταν στο Αττικό Νοσοκομείο.