Ο «αιώνιος έφηβος» της Αριστεράς

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται το 2022 από την γέννηση του Μανώλη Γλέζου, του «πρώτου παρτιζάνου της Ευρώπης», όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο γάλλος στρατηγός Ντε Γκωλ. Ηταν ο άνθρωπος-σύμβολο, που μαζί με τον συναγωνιστή του Απόστολο Σάντα, κατέβασαν τη χιτλερική σημαία από την Ακρόπολη τη νύχτα της 30ής προς 31η Μαΐου του 1941 στέλνοντας ένα οικουμενικό μήνυμα αντίστασης κατά του ναζισμού. «Εφυγε» πλήρης ημερών και αγώνων στα 98 του, πριν δύο χρόνια, μέσα στην καραντίνα, χωρίς τις οφειλόμενες τιμές.

Ακάματος αγωνιστής μέχρι τέλους, ο Γλέζος ήταν ο «αιώνιος έφηβος» της Αριστεράς και η δράση του ήταν ένα διαρκές ηχηρό «παρών» στους διαχρονικούς αγώνες του ελληνικού λαού για ελευθερία, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη, υπερβαίνοντας διαχωριστικές γραμμές και κομματικά στεγανά, διατηρώντας πάντα τη δική του φωνή και αυτοτέλεια. Στο αγωνιστικό δυναμικό του κατέγραψε είκοσι οκτώ καταδίκες, τρεις από αυτές σε θάνατο, και 16 χρόνια φυλακή και εξορία. Από μαθητής Γυμνασίου ανέπτυξε αντιφασιστική δράση κατά της δικτατορίας Μεταξά, ενώ κατά τη ναζιστική κατοχή έδρασε μέσα από τις γραμμές της ΟΚΝΕ και της ΕΠΟΝ.

Η υποστολή της σβάστικας από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης θα προκαλέσει ρίγη θαυμασμού εντός και εκτός συνόρων, προσδίδοντας στο όνομα του Γλέζου μυθική διάσταση, κάτι που θα εκφραστεί αργότερα με τα κύματα διεθνούς συμπαράστασης και κινητοποίησης που εκδηλώθηκαν για τη σωτηρία του, όταν το μετεμφυλιακό καθεστώς τού επεφύλαξε διώξεις και καταδίκες εις θάνατον. Μία ήταν τον Οκτώβριο του 1948 – είχε συλληφθεί στις 3 Μαρτίου 1948 και παραπεμφθεί συνολικά σε 28 δίκες για αδικήματα Τύπου καθώς μετά την απελευθέρωση και ως τις 10 Αυγούστου 1947 υπήρξε αρχισυντάκτης, εκδότης και διευθυντής του επίσημου κομματικού οργάνου του ΚΚΕ, του «Ριζοσπάστη». Αλλη μία ήταν στις 21 Μαρτίου 1949 για παράβαση του Γ’ Ψηφίσματος του 1946 («περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα της χώρας»), με το οποίο ξεκίνησε ένας κύκλος μαζικών διώξεων των κομμουνιστών και ευρύτερα αριστερών πολιτών. Οι διεθνείς διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις οδήγησαν στη μετατροπή της θανατικής ποινής σε ισόβια κάθειρξη και το 1950 η ποινή μετριάστηκε σε κάθειρξη δέκα ετών, ενώ ο Γλέζος κατόρθωσε να αποφυλακιστεί τελικά στις 16 Ιουλίου 1954. Είχε ήδη εκλεγεί από το 1951 βουλευτής Αθηνών με την ΕΔΑ, της οποίας ανέλαβε οργανωτικός γραμματέας όταν αποφυλακίστηκε, ενώ τον Δεκέμβριο του 1956 ανέλαβε τη διεύθυνση της εφημερίδας του κόμματος, της «Αυγής».

Στις 5 Δεκεμβρίου 1958 συνελήφθη και καταδικάστηκε για άλλη μια φορά, αυτή τη φορά για παράβαση του αναγκαστικού νόμου 375/1936 περί κατασκοπείας, με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ της ΕΣΣΔ. Η διεθνής κατακραυγή ήταν μεγάλη. Εκπρόσωποι διεθνών οργανώσεων καταφθάνουν στην Αθήνα ενώ στο Παρίσι ιδρύεται Διεθνής Επιτροπή για την υπεράσπισή του. Μεταξύ των μελών της και ο Ζαν-Πολ Σαρτρ. Ο Αλμπέρ Καμί έστειλε επιστολή στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τότε πρωθυπουργό και επικεφαλής της ΕΡΕ, καλώντας τον «να «δείξει ευμένεια ως προς τον διανοούμενο [Γλέζο], του οποίου δεν ασπάζομαι τις πεποιθήσεις μεν, αλλά θεωρώ ότι η γενναιότητά του είναι άξια, αν μη τι άλλο, εκτίμησης». Τον Ιούλιο του ’59 ο Πάμπλο Πικάσο φτιάχνει ένα σκίτσο με τον Γλέζο πάνω στον Παρθενώνα να κρατάει τη σημαία με το λευκό περιστέρι της ειρήνης σε φόντο γαλάζιο. Το σκίτσο έγινε πρωτοσέλιδο στην «Humanite» με τίτλο «Το μολύβι του Πικάσο σε βοήθεια του ήρωα της Ακρόπολης». Ο Γλέζος θα καταδικαστεί τελικά σε 5 χρόνια φυλάκιση, 4 χρόνια εκτόπιση και 8 χρόνια στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του, ενώ οι διεθνείς και εγχώριες αντιδράσεις θα οδηγήσουν στις 15 Δεκεμβρίου 1962 στην αποφυλάκισή του… επ’ ευκαιρία των γενεθλίων του Παύλου που του απένειμε χάρη.

Στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 εξελέγη βουλευτής Αθηνών με την ΕΔΑ, παρά το γεγονός ότι βρισκόταν στη φυλακή. Ηταν η χρονιά που εξελέγη τακτικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ στο 8ο Συνέδριο του κόμματος, ενώ με την εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 συνελήφθη εκ νέου και κρατήθηκε για τέσσερα χρόνια στο Γουδί, στο Πικέρμι, στη Γενική Ασφάλεια, στη Γυάρο, στο Παρθένι Λέρου και απελευθερώθηκε το 1971 από τον Ωρωπό. Από το ΚΚΕ αποχώρησε το 1968, τη χρονιά της διάσπασης του κόμματος (12η Ολομέλεια) που οδήγησε στη συγκρότηση του ΚΚΕ Εσωτερικού. Αν και το 1962 είχε τιμηθεί από τη Σοβιετική Ενωση με το διεθνές Βραβείο Λένιν για την ειρήνη, ο Γλέζος δεν δίστασε να διαχωρίσει τη θέση του από τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968, κάτι που συνέτεινε στο να απομακρυνθεί από το κόμμα του ασκώντας σκληρή κριτική στην ηγεσία Κολιγιάννη.

Ομως δεν ταυτίστηκε ούτε με την «αντίπερα όχθη». Η διάσπαση του ΚΚΕ τον βρήκε στην εξορία στο Παρθένι της Λέρου, όπου μαζί με άλλους συγκρότησε έναν τρίτο «πόλο» με την επωνυμία «χάος», προσδοκώντας ότι από το χάος μπορεί να αναγεννηθεί το αριστερό κίνημα, ενώ είχε ζητήσει από τους Σοβιετικούς να κρατήσουν ουδέτερη στάση, διαφωνώντας με τη στήριξη εκ μέρους τους του Κολιγιάννη. Στη Μεταπολίτευση επιχείρησε να αναγεννήσει την ΕΔΑ χωρίς αποτέλεσμα, ενώ βρέθηκε ως συνεργαζόμενος στα κοινοβουλευτικά έδρανα του ΠαΣοΚ (1981 και 1985) και αργότερα του ΣΥΡΙΖΑ (2012), αλλά και στην Ευρωβουλή, το 1984 με το ΠαΣοΚ και το 2014 με τον ΣΥΡΙΖΑ, από τον οποίο απομακρύνθηκε μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου το 2015. Παρέμεινε μέχρι το τέλος ασυμβίβαστος μαχητής, όχι μόνο στο πεδίο της πολιτικής αλλά και των γραμμάτων, αφήνοντας πίσω του εκτός από την πλούσια αρθρογραφία του, τουλάχιστον 16 βιβλία με μελέτες, δοκίμια και ποίηση.