Ο αιώνας του Εντγκάρ Μορέν

«Μέσω της Γης – Πατρίδας και του κοινού πεπρωμένου επιστρέφω στην πρώτη και ουσιαστική ταυτότητά μου, του ανθρώπινου όντος» δηλώνει ο Εντγκάρ Μορέν, ο οποίος μετά από συνεχείς αναθεωρήσεις και πλάνες – που αναγνώριζε και ξεπερνούσε – συνειδητοποίησε την ανθρώπινη πολυπλοκότητα και την ενότητα του Εγώ με το μέγα Ολον, παραμέρισε την εβραϊκή, την ισπανική και τη γαλλική ταυτότητά του και υιοθέτησε μια ουμανιστική ταυτότητα θεμελιωμένη στην ηθική και την αλληλεγγύη. Ο Μορέν, που γεννήθηκε το 1921 στη Γαλλία και συμπλήρωσε εκατό χρόνια ζωής, καταγράφει την πορεία του μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει΄ μιλά για τα σπουδαία γεγονότα που συνέβησαν, για τους πολέμους και τις εξεγέρσεις, για την κρίση της δημοκρατίας, την πολιτική, τον φασισμό και τον σταλινισμό, για την οικογένειά του, τη συναισθηματική του ζωή και τους σημαντικούς ανθρώπους που γνώρισε.

Κεντρικός άξονας στο έργο του είναι οι ανθρωπο-βιο-οικο-πολιτικές συλλήψεις και η πεποίθηση ότι οι επιστήμες της φύσης και οι επιστήμες του ανθρώπου πρέπει να ενωθούν μεταξύ τους: Ο μύθος, η θρησκεία, οι ιδεολογίες αποτελούν μια ανθρώπινη και κοινωνική πραγματικότητα το ίδιο σημαντική με τις οικονομικές διαδικασίες και τις ταξικές συγκρούσεις, τονίζει, αμφισβητώντας την παντοδυναμία της ορθολογικότητας στην απόκτηση της γνώσης. Η τάση του ορθού λόγου να κλείνεται σε δόγματα και να αγνοεί τα νέα δεδομένα που τον αναιρούν, οδήγησε στην κυριαρχία των δομών και μέσα σ’ αυτές χάθηκε το άτομο, το υποκείμενο, η ιστορία. Ο Μορέν καταδίκασε τον κατακερματισμό των επιστημών και εγκαινίασε έναν διεπιστημονικό τρόπο γνώσης, μια συνολική ματιά στα ανθρώπινα που συμπεριλαμβάνει το περιβάλλον, από το οποίο κάθε έμβιο ον αντλεί ενέργεια και πληροφορία για να ζήσει και για το οποίο ο ίδιος άρχισε από πολύ νωρίς να ενδιαφέρεται. Οι απόψεις του προκάλεσαν τις επικρίσεις των «νοικοκυραίων των γνωστικών πεδίων που έβγαλαν το τουφέκι ενάντια στον παρείσακτο», αλλά η μετέπειτα ευρεία αποδοχή των ιδεών του τον δικαίωσε.

Στην οργάνωση της κοινωνίας μας, επισημαίνει, την πρωτοκαθεδρία έχει το ποσοτικό στοιχείο (ΑΕΠ, στατιστικές, δημοσκοπήσεις, δείκτες οικονομικής ανάπτυξης, κ.λπ.), όμως η οικονομική και τεχνική πρόοδος είναι δυνατόν να επιφέρει πολιτική και πολιτισμική οπισθοδρόμηση. Ο Μορέν πιστεύει ότι μια ψυχρή λογική είναι απάνθρωπη και παράλογη καθώς δεν λαμβάνει υπόψη τις αιφνίδιες εκρήξεις και το ότι το ανθρώπινο ον δεν δρα πάντα με τρόπο προβλέψιμο΄ καινοτομεί, δημιουργεί, προκαλεί το απρόβλεπτο. Η τυφλότητα απέναντι στο υποκειμενικό και το συναισθηματικό υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής, που είναι μια πλοήγηση σε έναν ωκεανό αβεβαιοτήτων. Ο ίδιος φανερώνει συναισθήματα όταν δεν διστάζει να μιλήσει για τα λάθη του, για το χάος που κυριαρχούσε στα χρόνια της εφηβείας του, για την ανάγκη του για αγάπη, για το πανανθρώπινο αίτημα για αναγνώριση και αξιοπρέπεια που εμπεριέχεται στις διαμαρτυρίες και στις λαϊκές εξεγέρσεις.

Ο αναγεννημένος ουμανισμός, τον οποίο πρεσβεύει ο Μορέν, θεμελιώνεται στην επίγνωση της ανθρώπινης πολυπλοκότητας, που οδηγεί στη συμπόνια, στην καλοσύνη, στην αγάπη και στο να αναγνωρίσουμε στον άλλο αρετές και ελαττώματα. Με την αγάπη η ποίηση ανθίζει στη ζωή μας, και «η ποιητική κατάσταση δίνει το αίσθημα της ευτυχίας». Ο Μορέν δεν δίνει μαθήματα΄ γράφει για όσα εκείνος έμαθε από τη ζωή, τις εμπειρίες και τις μελέτες του. Διαπιστώνουμε, όμως, ότι οι αβεβαιότητες και οι κρίσεις (της δημοκρατίας, της πολιτικής, της βιόσφαιρας) που τον απασχολούν αφορούν και τη δική μας ζωή, που αποτελεί μέρος της ανθρώπινης περιπέτειας. Τα Μαθήματα, στην ωραία μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα, διαβάζονται απνευστί και είναι συναρπαστικά για όλους μας.

Η κυρία Αννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

{SYG}Edgar Morin {SYG}{TIT}Μαθήματα ενός αιώνα ζωής {TIT}{EKD}Μετάφραση Γιώργος Καράμπελας.Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2022, σελ. 136, τιμή 13,78 ευρ{EKD}ώ