Ο «αδικημένος» ευρωπαϊστής

Ο θάνατος του Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν σε ηλικία 94 ετών, στις 2 Δεκεμβρίου 2020, από επιπλοκές λόγω κορωνοϊού, οδήγησε πολλούς σε μία εκ των υστέρων αξιολόγηση και αναγνώριση της σημαντικής προσφοράς του, αφενός στη Γαλλία, αφετέρου στην Ευρώπη και στα ιδεώδη της.

Hταν φανατικός υποστηρικτής της ευρωπαϊκής ενοποίησης, την οποία προώθησε με κάθε μέσο και τρόπο που διέθετε, ενώ εμπνεύστηκε και υλοποίησε μία σειρά φιλελεύθερες και προοδευτικές μεταρρυθμίσεις. Hταν ο νεαρότερος υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, σε ηλικία 36 ετών το 1962 και ο νεαρότερος (έως τότε) πρόεδρος της Δημοκρατίας, σε ηλικία 48 ετών το 1974.

Ο Ζισκάρ είχε συνδέσει το όνομά του με την Ελλάδα, όχι μόνο επειδή διαπνεόταν από φιλελληνικά αισθήματα. Ηταν εδραία η πολιτική του πεποίθηση ότι η ενοποίηση της Ευρώπης δεν μπορούσε να ολοκληρωθεί δίχως την Ελλάδα, ενώ την ίδια στιγμή είχε αντιληφθεί ότι η ισχυροποίηση της δημοκρατίας στη χώρα συμβάδιζε με την ενταξιακή της πορεία προς την τότε ΕΟΚ.

Falcon, Mirage,
ΕΟΚ και ΟΝΕ

Σε συνέντευξή του στη «Le Monde» είχε αναφέρει σχετικά για την περίοδο εκείνη: «Λίγο μετά την εκλογή μου (…) ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κλήθηκε να ηγηθεί μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Του διέθεσα αεροπλάνο και έτσι επέστρεψε στη χώρα του σε ένα Falcon της γαλλικής προεδρίας. Φυσικά, η εικόνα αυτή είχε τεράστια επιρροή». Υπό αυτό το ίδιο πρίσμα, η πενθήμερη επίσκεψη του Ζισκάρ στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1975 είχε ιστορικές διαστάσεις και σήμανε πολύ περισσότερα από ό,τι οι φρενήρεις προετοιμασίες για την αναμόρφωση της λεωφόρου Συγγρού, την οποία θα διέσχιζε καθ’ οδόν προς την Αθήνα, από το αεροδρόμιο του Ελληνικού. Λίγο αργότερα η Ελλάδα προμηθεύτηκε τα πρώτα 20 μαχητικά Mirage, ενώ κλιμακωνόταν η τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο.

Ο ίδιος ο Ζισκάρ είχε δηλώσει απερίφραστα τους λόγους για τους οποίους στήριξε με τόσο σθένος την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, παρά τις αντιδράσεις των εταίρων και κυρίως των Γερμανών. Είχε αναφέρει σχετικά: «Πήρα την απόφαση, τονίζοντας ότι αυτό έπρεπε να γίνει για την ενίσχυση της δημοκρατίας. Και όπως είχα την εποχή εκείνη την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΟΚ, υπέγραψα την πράξη ένταξης της Ελλάδας στην Κοινότητα, στις 28 Μαΐου 1979 στην Αθήνα. Η λογική αυτής της απόφασης ήταν καθαρά πολιτική. Ηταν αναγκαίο να υποστηριχθεί η Ελλάδα μετά την έξοδό της από τη δικτατορία».

Πολλά χρόνια αργότερα και εν μέσω της ελληνικής κρίσης, ο Ζισκάρ είχε υπερασπιστεί την απόφαση για την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, είχε όμως χαρακτηρίσει λάθος τη συμμετοχή της στην ΟΝΕ.

«Με βοήθησε μέχρις σκανδάλου»

Ο ίδιος ο Καραμανλής, με τον οποίο η προσωπική φιλία του Ζισκάρ ήταν σπάνια μεταξύ ηγετών, είχε σημειώσει: «Ο Ζισκάρ με βοήθησε μέχρις σκανδάλου. Μπορώ να πω και εις βάρος των συμφερόντων των γάλλων αγροτών, που αντέδρασαν έντονα (στην ένταξη της Ελλάδας), και της δημοτικότητας του».

Η συμβολή του Ζισκάρ στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν πολύ ευρύτερη και με πολύ μεγαλύτερο βάθος. Παρά το γεγονός ότι με τον Χέλμουτ Σμιτδιαφωνούσαν στο θέμα της ελληνικής ένταξης, η σχεδόν ταυτόχρονη θητεία τους, αφενός στη γαλλική προεδρία (1974-1981), αφετέρου στην καγκελαρία (1974-1982), έθεσε τις βάσεις για πολλά άλματα στην πορεία προς την ενωμένη Ευρώπη και τη σημερινή ΕΕ. Από κοινού δημιούργησαν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ενώ έχοντας και οι δύο σημαντικό οικονομικό υπόβαθρο συνέλαβαν στην ιδέα του νομισματικού συντονισμού, το πρώτο βήμα προς το κοινό νόμισμα. Επιπλέον, ο Ζισκάρ ήταν ο εμπνευστής και δημιουργός μιας συνάντησης κορυφής, η οποία έγινε θεσμός και στα χρόνια που ακολούθησαν αποτέλεσε ένα κέντρο λήψης καθοριστικών οικονομικών και πολιτικών αποφάσεων: Επί δικής του προεδρίας, στις 15 Νοεμβρίου 1975, συναντήθηκαν στο Ραμπουγέ οι ηγέτες των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, της Γαλλίας, της τότε Δυτικής Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Ηταν η πρώτη Σύνοδος Κορυφής της Ομάδας των Πέντε, η οποία λίγα χρόνια αργότερα και με την προσθήκη της Ιταλίας και του Καναδά μετεξελίχθηκε στη γνωστή «G7».

Πολιτικές πέρα
από τα στερεότυπα

Πέραν του ευρωπαϊκού ιδεώδους, μεταξύ Ζισκάρ, Σμιτ και Καραμανλή υπήρχε και ένας ιδιαίτερος πολιτικός κοινός τόπος στον οποίο συναντιούνταν, υπερβαίνοντας πολιτικά στερεότυπα. Ο πρώτος είχε θεωρηθεί πολύ φιλελεύθερος από τους γκωλικούς της γαλλικής Δεξιάς, καθώς παράλληλα με σημαντικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις όπως η εντατικοποίηση της πυρηνικής παραγωγής ενέργειας και ο αλματώδης εκσυγχρονισμός των σιδηροδρόμων, προωθούσε και ριζοσπαστικές για την εποχή αλλαγές, όπως η νομιμοποίηση των αμβλώσεων ή το όριο της ενηλικίωσης στα 18 έτη.

Ο δεύτερος εθεωρείτο πολύ «δεξιός» για τα δεδομένα της γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας και χαρακτηριζόταν «ο σωστός άνθρωπος στο λάθος κόμμα», μεταξύ άλλων επειδή δεν είχε ενστερνιστεί τις οικολογικές ανησυχίες της εποχής ή τις εκκλήσεις για την αποπυρηνικοποίηση της ενέργειας.

Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, ο Καραμανλής, με την εμπειρία του Παρισιού, επιχειρούσε να αφήσει πίσω του την πρώτη περίοδο της πρωθυπουργίας του και την ΕΡΕ και να παρουσιάσει μια εκσυγχρονισμένη, φιλελεύθερη Κεντροδεξιά με καθαρά φιλοευρωπαϊκό πρόσωπο και προσανατολισμό.

Η πρόταση για το Σύνταγματης ΕΕ καιτο «όχι»των Γάλλων

Παρά την ήττα του στις εκλογές του 1981 και την εμπλοκή του ονόματός του στο σκάνδαλο για την εκ μέρους του αποδοχή διαμαντιών ως δώρο από τον ηγέτη της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας Ζαν-Μπεντέλ Μποκασά, ο Ζισκάρ δεν επέλεξε την πολιτική αποστρατεία. Τέθηκε επικεφαλής της επιτροπής για το Σύνταγμα της Ευρώπης και το 2003 παρουσίασε τις ιδέες του γι’ αυτό. Η ειρωνεία ήταν ότι το Σύνταγμα καταψηφίστηκε από τους ίδιους τους Γάλλους (και τους Ολλανδούς) δύο χρόνια αργότερα. Πολλές από τις προτάσεις του πάντως περιλήφθηκαν και αποτυπώθηκαν στη Συνθήκη της Λισαβόνας το 2009. Το 2003 ήταν επίτιμος προσκεκλημένος της ελληνικής προεδρίας της ΕΕ και παρευρέθηκε στη Σύνοδο της Χαλκιδικής.

Η κριτική για τους «28» και ο «προφητικός» διάλογος

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ντ’ Εστέν εξακολουθούσε να παρεμβαίνει δημοσίως και να εκδηλώνει την ανησυχία του για το μέλλον της Ενωσης. Σε μία από τις τελευταίες συζητήσεις του με τον Χέλμουτ Σμιτ το 2013 (φωτογραφία) είχε μεταξύ άλλων χαρακτηρίσει «ανοησία» την αύξηση των μελών της Επιτροπής σε 28, ενώ στην ίδια συνάντηση είχε γίνει ένας «προφητικός» διάλογος. «Σε επτά χρόνια εγώ θα είμαι νεκρός, εσύ θα έχεις την ηλικία που έχω εγώ τώρα και θα είσαι κουφός, όπως εγώ» του είχε πει ο Σμιτ. «Ισως όμως και να συναντηθούμε στο σύμπαν» είχε απαντήσει ο Ζισκάρ, χρησιμοποιώντας τον αρχαιοελληνικό όρο «κόσμος»…