Νέα χαμένη ευκαιρία για την Παιδεία

Ο υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου ξεπέρασε τον εαυτό του την Παρασκευή μιλώντας στη Βουλή για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και ανοίγοντας μια πανευρωπαϊκή «ομπρέλα» πολιτικής «καθαρότητας» απέναντι στην ιδιωτική πρωτοβουλία στην ανώτατη εκπαίδευση.

Ξεχνώντας (ή αποσιωπώντας) περιπτώσεις όπως το περίφημο Μποκόνι της Ιταλίας ή το Πανεπιστήμιο της Νεβάδα στην Ισπανία, ο κ. Γαβρόγλου έκρινε ότι η ποιότητα των ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι πολύ κακή στο σύνολό τους και ότι έχουν ως μόνο σκοπό τους το κέρδος. Αλλά και ο αναβαθμισμένος σε υπουργό Εξωτερικών, μετά τον ανασχηματισμό, Γιώργος Κατρούγκαλος γνωμοδότησε, ως άλλος Ανταμ Σμιθ, για νέα τραπεζική φούσκα λόγω φοιτητικών δανείων, τονίζοντας ότι «στην Αμερική, όπου λειτουργούν μη κρατικά πανεπιστήμια, όσοι θέλουν να σπουδάσουν και δεν έχουν λεφτά αναγκάζονται να πάρουν δάνεια. Και τα δάνεια αυτά φτάνουν σήμερα δύο φορές το χρέος της Ελλάδας».

Κρατικά αλλά
αυτοδιοικούμενα

Δημαγωγικό; Το λιγότερο! Στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης πράγματι τα πανεπιστήμια είναι κυρίως κρατικά. Κρατικά, όμως πλήρως αυτοδιοικούμενα: τα κονδύλια του κράτους αποτελούν το μικρότερο μέρος του προϋπολογισμού τους, διοικούνται συχνά από funds, δέχονται χρηματοδοτήσεις, δωρεές ιδρυμάτων, συχνά χρεώνουν δίδακτρα, προσλαμβάνουν όποιον θέλουν, αποφασίζουν πόσους φοιτητές θα πάρουν, δεν γίνονται στο εσωτερικό τους καταλήψεις, βανδαλισμοί, χτισίματα γραφείων, εμπόριο ναρκωτικών… Και το σημαντικότερο: στις χώρες της ΕΕ δεν απαγορεύεται η δημιουργία ιδιωτικών ΑΕΙ. Το κράτος δεν απαγορεύει, αλλά θέτει μόνο κανόνες ελέγχου. Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες εναπομείνασες χώρες η οποία θα διατηρήσει πλέον, για άλλα δέκα χρόνια, την απαγόρευση! Μια απαγόρευση που νομοθέτησε η χούντα (άρθρο 17 παρ. 4 Σ. 1968) και διατήρησε η Μεταπολίτευση στο πλαίσιο του έντονου κρατισμού που χαρακτήριζε τον λόγο των πολιτικών κομμάτων.

Πενήντα ένα χρόνια μετά, ο φακός και πάλι απομακρύνθηκε από τον αντικειμενικό διαχωρισμό «κρατικά – μη κρατικά πανεπιστήμια» και από το πραγματικό ερώτημα που συνόδευσε τη συζήτηση για την αναθεώρηση του άρθρου 16: «μη κερδοσκοπικά». Πανεπιστήμια δηλαδή που δεν έχουν σκοπό το κέρδος, αλλά κοινωφελή σκοπό. Χάθηκε έτσι μια ακόμη ευκαιρία να γίνει ουσιαστική συζήτηση για την ανώτατη εκπαίδευση της χώρας. Αλλά και πρόγραμμα για τη θωράκιση και ανάπτυξη της δημόσιας Παιδείας.

Οι… Συριζαίοι
του εξωτερικού

Είναι προφανές ότι σήμερα κανένα επιχείρημα εναντίον της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν αντέχει στην κριτική. Και φυσικά είναι υποκριτικό να ξιφουλκούν κατά των «μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών ανώτατων Ιδρυμάτων» πολιτικοί που έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό (σε «μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά», πλην όμως πανάκριβα και σε μεγάλο βαθμό «ταξικά» ανώτατα Ιδρύματα τα οποία δεν μπορούν ούτε να πλησιάσουν πολίτες από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα).

Τον προβληματισμό αυτόν έφερε τις προηγούμενες ημέρες στη Βουλή και ο βουλευτής της ΝΔ κ. Χρήστος Δήμας, που κατέθεσε κατάλογο με 41 βουλευτές της κυβέρνησης που έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό και με 5 μέλη που έχουν διδάξει σε πανάκριβα Ιδρύματα του εξωτερικού. Ο κ. Δήμας, μιλώντας στο «Βήμα», ανέφερε ότι «μέλη της κυβέρνησης κάνουν χρήση των «προνομίων» μεγάλων ανώτατων Ιδρυμάτων του εξωτερικού, αλλά τα ίδια προνόμια επιδιώκουν να τα στερήσουν από τους έλληνες πολίτες».

5 αλήθειες για τα ιδιωτικά και τα μη κρατικά ΑΕΙ

1. Αλλο το δημόσιο κρατικό πανεπιστήμιο, άλλο το δωρεάν. Πράγματι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η φοίτηση στα ανώτατα ιδρύματα είναι δωρεάν. Σε άλλα όχι. Δεν απαγορεύεται όμως από τους νόμους ή το Σύνταγμα η κατά καιρούς επιλογή των διοικήσεων των ΑΕΙ (των αυτοδιοικούμενων ΑΕΙ), η αλλαγή σχετικών διατάξεων, πάντα βέβαια με έλεγχο και με βάση τα δεδομένα κάθε κοινωνίας. Στην Ιταλία αν σπουδάσεις θα πληρώνεις από 600 έως 1.220 ευρώ ετησίως. Στη Γαλλία, με εξαίρεση τις «Grades Ecoles» (που τα δίδακτρα μπορούν να φθάσουν τα 1.200 ευρω), τα ετήσια δίδακτρα είναι γύρω στα 184 ευρώ. Στην Ολλανδία οι σπουδές κοστίζουν περίπου 2.000 ευρώ ετησίως. Τα ακριβότερα πτυχία της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι στην Αγγλία με δίδακτρα λίγο περισσότερο από 10.000 ετησίως. Καθόλου δίδακτρα έχουν η Ελλάδα, η Δανία, η Μάλτα, η Φινλανδία, η Γερμανία (με μικρές διαφοροποιήσεις ανά περιοχή), η Σουηδία και η Σλοβενία.

2. Είναι μύθος ότι δεν υπάρχουν καλά ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ευρώπη αλλά μόνο κρατικά. Στην Ιταλία το Μποκόνι είναι φημισμένο ερευνητικό πανεπιστήμιο οικονομικών και κοινωνικών επιστημών (ωστόσο χρεώνει περίπου 12.000 ευρώ τον χρόνο) ενώ φημισμένα ιδιωτικά πανεπιστήμια λειτουργούν και στην Ισπανία.

3. Στις ΗΠΑ υπάρχουν περίπου 3.500 πανεπιστήμια. Κρατικά είναι τα λεγόμενα πολιτειακά κολέγια, αλλά το «βάρος» της πανεπιστημιακής έρευνας το σηκώνουν οι παγκόσμιοι κολοσσοί Harvard, Yale, MIT κ.λπ. που είναι φυσικά «μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά» πανεπιστήμια, έχουν ιστορία 3 ή 4 αιώνων, δημιουργήθηκαν και έχουν κληροδοτήματα αλλά και πλήθος δωρεών, χρεώνουν ακριβά δίδακτρα και παίρνουν λίγους και επιλεγμένους φοιτητές.

4. Τα παγκόσμια οικονομικά συστήματα έχουν αντιληφθεί πλήρως ότι η γνώση είναι σύγχρονος χρυσός, και την πουλάνε με μεγάλη επιτυχία. Βέβαια χρειάζονται χρήματα για να γίνει η πανεπιστημιακή έρευνα μεγατόνων που γίνεται στα μεγαλύτερα ανώτατα ιδρύματα του κόσμου, οπότε οι σχέσεις που αναπτύσσονται είναι μάλλον αναμενόμενες και τελικά όχι πάντα κατακριτέες. Από την άλλη πλευρά, μέσα στους σκοπούς της ανώτατης εκπαίδευσης ήταν πάντα το να ευνοεί την πρόοδο και να δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους. Να «λειαίνει» τις εμπεδωμένες ανισότητες που αποτελούν κίνδυνο για τη δημοκρατία.

5. Πράγματι μόνο τέσσερις χώρες παγκοσμίως (το επανέλαβε και ο κ. Κ. Χατζηδάκης στη Βουλή) απαγορεύουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια: η Β. Κορέα, η Κούβα, το Μπουτάν και η Ελλάδα. Βέβαια και σε αυτές έχουν ξεκινήσει οι συνεργασίες με μεγάλα αμερικανικά πανεπιστήμια.