Μια χρονιά αγωνίας για την κλασική μουσική σκηνή

Oυτοπία, λέξη που επινόησε το 1516 ο άγγλος συγγραφέας σερ Τόμας Μορ για να περιγράψει έναν ιδανικό «μη τόπο». Το φανταστικό σύμπαν της απόλυτης αρμονίας, το οποίο αναζητούν μέσα από τη δημιουργική πορεία τους και οι καλλιτέχνες, ανάμεσά τους μουσικοί, συνθέτες, μαέστροι, ερμηνευτές, προσπαθώντας να αγγίξουν με το έργο τους το θεϊκό, όπως καθένας το αντιλαμβάνεται. Το 1868 ο επίσης Αγγλος Τζον Στιούαρτ Μιλ, από τους σημαντικότερους στοχαστές του 19ου αιώνα, έβαλε δίπλα στην ουτοπία έναν ακόμα όρο, όταν αναφέρθηκε για πρώτη φορά στη δυστοπία: μια φανταστική κοινωνία απόλυτης δυστυχίας. Εδώ είμαστε. Κάτι τέτοιο ζούμε – κυρίως όσοι αρρώστησαν, έχασαν τους δικούς τους, αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης…
Η δυστοπική καθημερινότητά μας ξετυλίχθηκε μπροστά στα μάτια μου σε όλο το θλιβερό μεγαλείο της όταν, προσπαθώντας να συγκεντρώσω τις μουσικές εκδηλώσεις των τελευταίων μηνών, μέτρησα δεκάδες ακυρώσεις. Είναι περισσότερες εκείνες που λόγω πανδημίας δεν έγιναν παρά όσες έγιναν. Αυτό σημαίνει ανεργία για τους έλληνες μουσικούς, που στο σύνολό τους δεν υπήρξαν ποτέ καλοπληρωμένοι. Δεδομένης της κατάστασης, ο απολογισμός του τι ακούσαμε και κυρίως τι δεν ακούσαμε στον τομέα της κλασικής μουσικής απέκτησε δραματικές διαστάσεις. Ωστόσο ανατρέχοντας στη μουσική πάντα ξαναβρίσκουμε, έστω για λίγο, τη χαρά. Ετσι, παίρνοντας μικρές δόσεις χαράς και ελπίδας ξαναθυμόμαστε ό,τι σημαντικό συνέβη από τον Ιανουάριο του 2020 στον χώρο της κλασικής μουσικής. Ελπίζοντας πως τα καλύτερα μας περιμένουν – και πως, όχι, αυτή δεν είναι μια ουτοπική σκέψη.

Αλλαγή φρουράς στο Μέγαρο

Το νέο Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 10 Ιανουαρίου 2020 και συγκροτήθηκε σε σώμα ως εξής: πρόεδρος του ΔΣ εξελέγη ο Νικόλαος Πιμπλής, αντιπρόεδρος ο Ιωάννης Μαρίνος και καλλιτεχνικός διευθυντής ο Γιάννης Βακαρέλης. Ο διακεκριμένος πιανίστας είχε δώσει και παλαιότερα δείγματα των οργανωτικών ικανοτήτων του, δημιουργώντας και διευθύνοντας το επιτυχημένο Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Ναυπλίου. Δυστυχώς η έναρξη της θητείας του στο Μέγαρο συνέπεσε με την έξαρση της πανδημίας. «Οπως πάντα στα δύσκολα, έτσι και τώρα επιλέγω να βλέπω το ποτήρι μισογεμάτο και όχι μισοάδειο» είχε δηλώσει σε συνάντησή μας στο γραφείο του, συμπληρώνοντας: «Είμαι πεπεισμένος πως ο μόνος δρόμος είναι η θετική αντιμετώπιση των πραγμάτων».  Ηταν η εποχή που ετοιμαζόταν να ανακοινώσει το νέο φιλόδοξο πρόγραμμα εκδηλώσεων, στο οποίο εκτός από τους σημαντικότερους έλληνες μουσικούς συμμετείχαν και μεγάλα ονόματα από το εξωτερικό. Οι εξελίξεις δεν του επέτρεψαν να παρουσιάσει σημαντικό μέρος αυτού του προγράμματος. Ανάμεσα στις εκδηλώσεις που δεν έγιναν περιλαμβάνονται η παράσταση της ομάδας χορού Batsheva (που προβλήθηκε σε live streaming), το ρεσιτάλ του βιολονίστα Τζόσουα Μπελ και το ρεσιτάλ του τενόρου Γιόνας Κάουφμαν. Η αρχική ακύρωση της συναυλίας του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ με τη Staatskapelle Berlin παρουσία κοινού έδωσε τη θέση της στη live streaming παρουσίασή της.

Οπως και αν έχει, όλες οι εκδηλώσεις του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου (ως και την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου), πριν δηλαδή από το πρώτο lockdown, πραγματοποιήθηκαν κανονικά. Ανάμεσά τους, η συναυλία από τους Μουσικούς της Καμεράτας και τον Γιώργο Πέτρου με έργα Μπετόβεν και Σούμπερτ, η παρουσίαση της «Ομορφης πόλης» του Μίκη Θεοδωράκη, το αφιέρωμα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στον Γιάννη Χρήστου, η σύμπραξη της Ντόρας Μπακοπούλου με εκλεκτούς καλλιτέχνες-φίλους της, η συναυλία της Ακαδημίας του Αγίου Μαρτίνου των Αγρών (με τον πιανίστα Φαζίλ Σάι), η εμφάνιση του Λεωνίδα Καβάκου και του πιανίστα Ενρίκο Πάτσε, το αφιέρωμα στον Θόδωρο Αντωνίου, η εμφάνιση του Τόμας Χέλγκενμπροκ, το ρεσιτάλ της Ελίζαμπετ Λεόνσκαγια.
Στον κήπο του Μεγάρου τον περασμένο Σεπτέμβριο, από τις τέσσερις παραστάσεις της Αλκηστης Πρωτοψάλτη πραγματοποιήθηκαν οι μισές. Επίσης έγιναν οι δύο συναυλίες του Διονύση Σαββόπουλου, η συναυλία με την Camerata Junior και την ΚΟΑ, το αφιέρωμα στον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, η συναυλία στη μνήμη του Θάνου Μικρούτσικου, η συναυλία τζαζ του Πέτρου Κλαμπάνη, η προβολή του «Θωρηκτού Ποτέμκιν» με ζωντανή συνοδεία μουσικής και αυτοσχεδιασμούς από τον πιανίστα Μάνο Κιτσικόπουλο, η συναυλία της Κατερίνας Πολέμη με guest τη Δήμητρα Γαλάνη. Στην κανονική σεζόν 2020-21 που άρχισε τον Οκτώβριο, πραγματοποιήθηκαν τα ρεσιτάλ πιάνου του Μαρτίνου Τιρίμου και του Τίτου Γουβέλη, η θεατρική παράσταση «Εξι φορές» με την Ολια Λαζαρίδου, το κυριακάτικο πρωινό για παιδιά «Ολα είναι Οπερα» και το ρεσιτάλ πιάνου της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου. Το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών εξακολουθεί να δίνει το παρών με ενδιαφέροντα live streaming, με την ελπίδα πως σύντομα θα μπορέσει να υποδεχθεί εκ νέου τους θεατές του και θα συνεχίσει κανονικά, το φιλόδοξο πρόγραμμά του. «Θέλουμε να φέρουμε το Μέγαρο σε σημείο τέτοιο ώστε το οικονομικό βάρος για το Δημόσιο να μην είναι υπερβολικό, οι ίδιοι πόροι να γίνουν μεγαλύτεροι, με ενίσχυση της πολιτιστικής αλλά και εκπαιδευτικής του αποστολής, την εκ νέου κατάκτηση του κοινού του αλλά και την προσέλκυση νέου»είχε δηλώσει ο πρόεδρος του ΔΣ Νίκος Πιμπλής σε συνέντευξή του προς «Το Βήμα», συμπληρώνοντας: «Δύσκολο εγχείρημα αλλά στο τέλος της θητείας, με τη βοήθεια του νέου Διοικητικού Συμβουλίου αλλά και του Συλλόγου των Φίλων της Μουσικής, θα πρέπει να έχει δρομολογηθεί ώστε να ξαναβρεί το Μέγαρο την παλαιά του αίγλη».

Η «Μπατερφλάι» τελικά τραγούδησε!

Ο Ιανουάριος του 2020 βρήκε στη σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τον «Ντον Κάρλος» του Βέρντι, σε συμπαραγωγή της Βασιλικής Οπερας του Λονδίνου, της Μετροπόλιταν Οπερας της Νέας Υόρκης και της Εθνικής Οπερας της Νορβηγίας. Ο Μαρτσέλο Πουέντε, η Μπάρμπαρα Φρίτολι, η Τσέλια Κοστέα, η Εκατερίνα Γκουμπάνοβα, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, ο Δημήτρης Πλατανιάς και ο Αλεξάντερ Βινογκράντοφ περιλαμβάνονταν στο διεθνές καστ. Ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος ήταν επίσης ο πρωταγωνιστής του «Βότσεκ», της όπερας του Αλμπαν Μπεργκ που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από την ΕΛΣ. «Η εποχή της Μελισσάνθης» σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι και «Το αηδόνι του αυτοκράτορα» της Λένας Πλάτωνος φιλοξενήθηκαν ακολούθως στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, ενώ παραστάσεις δόθηκαν και στην Εναλλακτική Σκηνή. Στις 5 Μαρτίου 2020 γιορτάστηκαν τα 80 χρόνια της ΕΛΣ, με τη «Νυχτερίδα», που ήταν και το πρώτο έργο με το οποίο ξεκίνησε τη δραστηριότητά της στις 5 Μαρτίου 1940. Επρόκειτο για την τελευταία παράσταση του οργανισμού, πριν από την αναστολή των δραστηριοτήτων του λόγω της πανδημίας.
Με την ΕΛΣ έγινε και η εναρκτήρια επίσημη εκδήλωση του νέου θεσμού του υπουργείου Πολιτισμού «Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός», στις 18 Ιουλίου, στη Ρωμαϊκή Αγορά της Αθήνας: Το ρεσιτάλ της διάσημης γεωργιανής μεσοφώνου Ανίτα Ρατσβελιτσβίλι, μεταδόθηκε live από το Διαδίκτυο και το παρακολούθησαν πάνω από 1.100.000 θεατές σε όλον τον κόσμο. Την Ορχήστρα της ΕΛΣ διηύθυνε ο Λουκάς Καρυτινός. Ακολούθησαν δύο γκαλά όπερας στο Ηρώδειο: Στις 26 Ιουλίου τραγούδησαν η Κρασιμίρα Στογιάνοβα, ο Ρικάρντο Μάσι και ο Δημήτρης Πλατανιάς και στις 28 του ίδιου μήνα η Τσέλια Κοστέα, ο Τζόρτζιο Μπερούτζι και ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, σε διεύθυνση Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι.
Η «Μαντάμα Μπατερφλάι» με την οποία η ΕΛΣ εγκαινίασε την περίοδο 2020-2021 στήθηκε με πολλές δυσκολίες. Η παράσταση προκάλεσε διεθνές ενδιαφέρον κυρίως λόγω της συμμετοχής της διάσημης αλβανής υψιφώνου Ερμονέλας Γιάχο. Μία ακόμα τραγουδίστρια με σημαντική διεθνή καριέρα, η Κριστίνε Οπολάις, φόρεσε το κιμονό της «Μπατερφλάι» στις επόμενες παραστάσεις. Η παραγωγή προβάλλεται στη νέα διαδικτυακή πλατφόρμα GNO TV, η οποία από τον Ιανουάριο του 2021 θα είναι σε πλήρη λειτουργία «παρέχοντας μια νέα εμπειρία θέασης και ακρόασης υψηλών απαιτήσεων». Η εφετινή χρονιά ολοκληρώνεται για την ΕΛΣ με την προετοιμασία και μαγνητοσκόπηση της νέας παραγωγής του «Ντον Τζοβάνι». Η παραγωγή θα ανέβει στην GNO TV στις αρχές του 2021, ενώ αμέσως μετά θα ταξιδέψει για να παρουσιαστεί στη Σουηδία και στη Δανία. Να σημειωθεί επίσης πως από τον Μάιο έως και τον Δεκέμβριο η ΕΛΣ παρουσίασε τρία νέα διαδικτυακά φεστιβάλ με πάνω από 25 νέες παραγωγές μουσικού θεάτρου, χορού, μουσικής κ.λπ.

Συναυλίες και παραστάσεις

Το «Γκαλά Μπετόβεν», που παρουσίασε η Εθνική Συμφωνική της ΕΡΤ υπό τον Γιώργο Πέτρου, με σολίστες την πιανίστα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου και τη σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου, ήταν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις του (συμπυκνωμένου) Φεστιβάλ Αθηνών. Ο Πέτρου διηύθυνε και την «Επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα», στη σκηνοθεσία της Μαριάννας Κάλμπαρη. Το πρόγραμμα του Φεστιβάλ περιελάμβανε ακόμα συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης σε έργα Μπάρτοκ και Βιβάλντι, καθώς και συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών υπό τον Στέφανο Τσιαλή με έργα Μπετόβεν και Σοστακόβιτς. Ο οποίος Τσιαλής αποτελεί πλέον παρελθόν για την ΚΟΑ ως καλλιτεχνικός διευθυντής, καθώς τον διαδέχθηκε ο Λουκάς Καρυτινός. Κατά τα άλλα, η εμφάνιση της Καμεράτας – Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής με τίτλο «Η μαγεία του Αντόνιο Βιβάλντι», σε μουσική διεύθυνση του Μάρκελλου Χρυσικόπουλου και με σολίστ τη μεσόφωνο Ρομίνα Μπάσο, στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» ήταν μια ακόμα αξιόλογη εκδήλωση των προηγούμενων μηνών. Η δε «Εύθυμη χήρα» του Λέχαρ που είχε κάνει πρεμιέρα τα Χριστούγεννα του 2019 στο Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» (πρώην «Ολύμπια»), με τις τελευταίες παραστάσεις της να έχουν προγραμματιστεί τον Φεβρουάριο του 2020, ήταν η τελευταία οπερέτα που είδαμε σε αυτό. Παραμένει κλειστό όπως και όλες οι άλλες μουσικές σκηνές, εν αναμονή και αυτό της νέας εποχής όπου θα απολαύσουμε ξανά τις συναυλίες, τα ρεσιτάλ, τις παραστάσεις, που τόσο πολύ μας έχουν λείψει. Είθε.

Διεθνείς στιγμές του 2020

17 Ιανουαρίου: Ο πιανίστας και µαέστρος Βλαντίµιρ Ασκενάζι (87 ετών) ανακοινώνει πως αποσύρεται από την ενεργό δράση.

19 Μαρτίου: Η Μετροπόλιταν Οπερα της Νέας Υόρκης ακυρώνει όλες τις παραστάσεις της λόγω της COVID-19.

31 Μαρτίου: Το Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ ανακοινώνει την ακύρωση όλων των παραστάσεών του λόγω της COVID-19.

12 Απριλίου: Ο Αντρέα Μποτσέλι τραγουδάει από τον έρηµο καθεδρικό ναό του Μιλάνου, για το Πάσχα των Καθολικών.

5 Ιουνίου: Η Φιλαρµονική Ορχήστρα της Βιέννης πραγµατοποιεί την πρώτη της συναυλία µετά την επιβολή των µέτρων για την πανδηµία, µε περιορισµένο κοινό και µε τον Ντάνιελ Μπάρενµποϊµ ως µαέστρο και ως σολίστα στο πιάνο.

22 Ιουνίου: Η Οπερα Liceu της Βαρκελώνης λειτουργεί ξανά µε µοναδικούς «θεατές» 2.292 φυτά, σε µια συµβολική κίνηση υπέρ της επανασύνδεσής µας µε τη φύση.

10 Ιουλίου: Ο Ρικάρντο Μούτι διευθύνει στο Paestum της Κάτω Ιταλίας συναυλία αφιερωµένη στη Συρία και στη µνήµη της κούρδισσας ακτιβίστριας Χεβρίν Χαλάφ που δολοφονήθηκε το φθινόπωρο του 2019, και του αρχαιολόγου Χαλέντ αλ Ασαντ, διευθυντή του Μουσείου της Παλµύρας, ο οποίος αποκεφαλίστηκε από τον ISIS.

8 Αυγούστου: Η Συµφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης ανακοινώνει την ακύρωση των προγραµµατισµένων συναυλιών της έως τον Νοέµβριο του 2020. Θα ακολουθήσουν δεκάδες ακόµη ορχήστρες.

7 Δεκεµβρίου: Η Σκάλα του Μιλάνου εγκαινιάζει τη νέα περίοδο λειτουργίας της, για πρώτη φορά µε διαδικτυακό γκαλά.