Κωστής Βελώνης: Μια Ροβινσωνιάδα στο Μουσείο Μπενάκη

Η καραντίνα δεν έχει βάλει φρένο στη δραστηριότητα του Κωστή Βελώνη. Η ατομική του έκθεση «My Boat Roofed Shed» στην γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου στη Θεσσαλονίκη μόλις ολοκληρώθηκε, ενώ μαζί με την ιστορικό τέχνης Πολύνα Κοσμαδάκη, επιμελήτρια Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης και υπεύθυνη του Τμήματος Ζωγραφικής στο Μουσείο Μπενάκη, επιμελείται μια έκθεση που πρόκειται να παρουσιαστεί στο κτίριο της οδού Κουμπάρη. Οπως έχει ήδη ανακοινωθεί, η μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στην επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης, με τίτλο «1821 πριν και μετά», θα φιλοξενηθεί στο μουσείο της οδού Πειραιώς. Τα «ίχνη» από τα έργα που θα μετακομίσουν θα γίνουν μέρος μιας άλλης έκθεσης με «τεχνουργήματα σύγχρονων εικαστικών και αρχιτεκτόνων οι οποίοι προσεγγίζουν πρακτικές ενός χειρωνακτικού σχεδιασμού». Τριάντα έξι ετερόκλητοι εικαστικοί και αρχιτέκτονες, από τη Μαρία Παπαδημητρίου, τον Αλέξανδρο Ψυχούλη και τον Ζήση Κοτιώνη μέχρι την Ειρήνη Μίγα, τη Νίνα Παπακωνσταντίνου και τον Διονύση Καβαλλιεράτο, ανταποκρίνονται σε αυτό το εικαστικό κάλεσμα που περιστρέφεται γύρω από τον μυθιστορηματικό ήρωα Ροβινσώνα Κρούσο.

Ποιο ήταν το έναυσµα που σας οδήγησε στον Ροβινσώνα Κρούσο;

«Ηταν η ανακάλυψη της συγγραφικής δραστηριότητας της Ελένης Ζούζουλα στο πλαίσιο της έκθεσης που είχα πραγματοποιήσει στο City Project του ΝΕΟΝ στο κτίριο της οδού Καπλανών 11.  Η Ζούζουλα, μια ακτιβίστρια φεμινίστρια στην Αθήνα της δεκαετίας του ’20, είχε συγγράψει δύο Ροβινσωνιάδες για εφήβους με τους απρόσμενους τίτλους «Το ναυάγιο που φέρνει ευτυχία» και «Οι Ροβινσώνες κι ο βασιλιάς τους», και αυτό μου κίνησε την περιέργεια. Ακόμη δεν είχα διαβάσει τον «Ροβινσώνα Κρούσο» του Ντάνιελ Ντεφόε, ενώ μέχρι τότε είχα περιοριστεί στις Ροβινσωνιάδες του Ιουλίου  Βερν και του Μισέλ Τουρνιέ. Αλλά μάλλον ποτέ δεν είναι αργά, έτσι δεν είναι;».

Τι σας γοητεύει στο βιβλίο του Ντεφόε;

«Κάτι που ισχύει καθολικά σε έναν βαθμό σε όλους μας, πως ανεξάρτητα από το αν συμπαθούμε ή όχι έναν έμπορο σκλάβων σε μια περίοδο που δεν είχε καταργηθεί ακόμη η δουλεία, το βιβλίο μάς αναγκάζει να διερωτηθούμε για τη δική μας ικανότητα και προσαρμογή σε επείγουσες συνθήκες. Αυτό είναι ένα στοιχείο που έχει ζωτική σημασία στις αποκαλυπτικές εποχές που ζούμε. Ουσιαστικά μάς θέτει το ερώτημα της επιβίωσης και είναι μάλλον αυτό που μας απωθεί και μας ελκύει ταυτόχρονα στον Ροβινσώνα. Δεν θέλουμε, αλλά μας αρέσει κάπως να προβάλλουμε τους φόβους μας στο «νησί της απόγνωσης» εκ του ασφαλούς στην πολυθρόνα μας».

Πώς γίνεται η σύνδεση αυτού του επιµελητικού κόνσεπτ µε την επέτειο του ’21;  

«Παρόλο που την εποχή που γράφτηκε το μυθιστόρημα του Ντεφόε η Ελλάδα δεν είχε ακόμη ανεξαρτητοποιηθεί από την οθωμανική κυριαρχία, δεν πέρασε απαρατήρητο στη χώρα μας. Το αντίθετο, θα έλεγα. Από τις αρχές μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα είχε εγκριθεί ως διδακτικό βιβλίο για τα ελληνικά δημοτικά σχολεία και στη συνέχεια εμφανιζόταν κατά καιρούς στην επίσημη διδακτική ύλη μέχρι και τα μισά του 20ού αιώνα. Οπότε ένα ερώτημα που προκύπτει, μολονότι δεν αφορά άμεσα την έκθεση αλλά τις σκιές που δημιουργούνται με την απουσία των ιστορικών κειμηλίων της Επανάστασης στον εκθεσιακό χώρο, είναι κατά πόσο η αποδοχή του «Ροβινσώνα Κρούσου» ως ενός εκπαιδευτικού και καθιερωμένοου κλασικού εξωσχολικού αναγνώσματος συντελεί και διευρύνει συνειδητά τα όρια της ελληνικότητας».

Με ποιον τρόπο δηλαδή;

«Η κατανόηση του Ροβινσώνα θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως μια αλληγορία για την αυτονόμηση της Ελλάδας από την Τουρκία με τα ελάχιστα μέσα που διέθετε η χώρα. Σε ποιες συνθήκες συγκροτείται η ελληνική ταυτότητα και σε ποια σημεία της ταυτίζεται ή διαφοροποιείται από εκείνη του παγιδευμένου σε ένα έρημο νησί πρώην κατοίκου του Γιορκ της Αγγλίας; Είναι ένα ερώτημα που μπορεί να απαντηθεί σε μια συγκριτική μελέτη. Εχουμε μια άφθονη παραγωγή Ελλήνων Ροβινσώνων».

Ποιοι είναι αυτοί;

«Συγγραφείς όπως ο Φώτης Κόντογλου, ο Στράτης Μυριβήλης και ο Γιάννης Ψυχάρης που τείνουν να αποθεώνουν την παγανιστική ομορφιά του ήλιου και της θάλασσας, ενώ η τελευταία περιγράφεται ως η φυσική επέκταση της πατρίδας που ταυτόχρονα ανακινεί συμπτώματα μεγαλοϊδεατισμού».

Συνδέεται µε κάποιον τρόπο αυτή η έκθεση µε εκείνη που έλαβε χώρα στα Σφαγεία του Ιδρύµατος ΔΕΣΤΕ το καλοκαίρι που µας πέρασε, καθώς πάλι σχετιζόταν µε την επέτειο του ’21;  

«Θα έλεγα ότι και στις δύο περιπτώσεις η επέτειος είναι ταυτόχρονα και μια απουσία της επετείου. Στην περίπτωση των Σφαγείων λειτούργησε ετεροχρονισμένα, ενώ σε εκείνη του Μπενάκη εμφανίζεται ως ένα «κενό», καθώς απουσιάζουν τα εκθέματα που μεταφέρονται σε άλλο κτίριο.

Στο Μπενάκη ο θεματικός άξονας αφορά την αγγλοσαξονική λογοτεχνία, στην ουσία όμως ο στόχος της είναι πολύ διαφορετικός, καθώς η έκθεση καταπιάνεται με τη θεωρία και πρακτική του σχεδιασμού μέσα από την εικαστική γλώσσα. Ο «Ροβινσώνας» είναι μια πραγματιστική βίβλος για την αναγκαιότητα του σχεδιασμού και της τέχνης και το Μουσείο Μπενάκη υπερασπίζεται αυτή τη σχέση».

Το εφετινό ’21 είναι η χρονιά κατά την οποία «επαναστάτησαν» οι γυναίκες και οι άνδρες ενάντια σε κάθε µορφή αδικίας στον εργασιακό χώρο και όχι µόνο. Πώς βλέπετε τις σχετικές εξελίξεις;

«Νομίζω ότι έχει κάποιο νόημα να αντιλαμβανόμαστε ότι η ηγεμονική συμπεριφορά των ανδρών στις αρχές του 21ου αιώνα και ειδικά στις δυτικές φιλελεύθερες κοινωνίες έχει περιοριστεί δραστικά ακόμα και από εκείνες τις πρώτες δεκαετίες όταν είχε εξασφαλιστεί διά νόμου η ισοτιμία της γυναίκας. Οπως ξέρουμε, χρειάζεται προσπάθεια και επιμονή και διαφάνεια για να έχουμε πραγματική ισότητα στην πράξη και την ίδια στιγμή πρέπει να αποφύγουμε το νεωτερικό κυνήγι των μαγισσών σε οποιοδήποτε φύλο, γιατί η πρόθεση της κακοποίησης μπορεί να έχει και μια αντεστραμμένη κατεύθυνση. Από μια οπτική, ακόμα και μετά το τέλος της ψυχανάλυσης, υπάρχει ένα σημείο όπου ο άνδρας και η γυναίκα (ή τουλάχιστον εκείνοι που ταυτίζονται με τους αντίστοιχους ρόλους) δεν συναντιούνται πραγματικά με τον τρόπο που αγαπάνε».

ΙΝFO
«O κύριος Ροβινσώνας Κρούσος έμεινε σπίτι. Περιπέτειες σχεδιασμού σε συνθήκες κρίσης»: Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1, Αθήνα), από το τέλος του lockdown έως τις 9 Μαΐου.