Μια παράσταση στον 19ο αιώνα

Ο γνωστός στους πνευματικούς κύκλους συγγραφέας, κριτικός, εκδότης και άνθρωπος των γραμμάτων Διονύσης Ν. Μουσμούτης επανέρχεται με ένα πόνημα που έχει ως βασικό άξονα δύο σημαντικές μορφές της ιστορίας του Νεοελληνικού Θεάτρου του 19ου αιώνα με επτανήσια καταγωγή, τον θεατράνθρωπο Διονύσιο Ταβουλάρη και τη βεντέτα της ελληνικής σκηνής Ευαγγελία Παρασκευοπούλου. Αμφότεροι ανήκαν στους στυλοβάτες της νεοελληνικής σκηνής και η συμβολή τους υπήρξε τεράστια στη διαμόρφωση του θεατρικού τοπίου κατά τον 19ο αιώνα, όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο αλλά και εξωελλαδικά, στις περιοχές άνθησης της ελληνικής Διασποράς.

Το βιβλίο εστιάζεται σε ένα σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας του θεάτρου μας, την πρώτη παράσταση στην Ελλάδα του έργου Η Δούκισσα των Αθηνών του Κλέωνα Ραγκαβή που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων με αφορμή την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Το έντονο παρασκήνιο που προηγήθηκε της παράστασης προβάλλεται μέσα από ένα κυρίως σώμα 20 επιστολών, την αλληλογραφία ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές και τον συγγραφέα, υλικό που για πρώτη φορά δημοσιεύεται. Από αυτή την πρωτογενή πηγή έρευνας ο σύγχρονος μελετητής του θεάτρου αντλεί πληροφορίες σχετικές με το θεατρικό γίγνεσθαι της εποχής, αλλά και διασταυρώνει ήδη γνωστά στοιχεία από άλλες πηγές. Διαφορετικές πτυχές του επαγγελματικού θεάτρου του τέλους του 19ου αιώνα ξεδιπλώνονται δημιουργώντας μια φασματική εικόνα που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων λεπτομέρειες για την προετοιμασία μιας παράστασης, θέματα ρεπερτορίου, προμήθεια σκηνικών και κοστουμιών, οικονομικά μεγέθη, οργάνωση περιοδειών, θιασαρχικά ζητήματα και βέβαια το θέμα του άκρατου ανταγωνισμού μεταξύ των πρωταγωνιστών.

Το προφίλ των συνδιαλεγομένων αποτυπώνεται στο ύφος γραφής και στο περιεχόμενο των επιστολών ολοκληρώνοντας την εικόνα της προσωπικότητάς τους με έναν τρόπο περισσότερο άμεσο και αξιόπιστο από οποιαδήποτε άλλη πηγή άντλησης πληροφοριών, ακόμα και βιογραφία. Αναδεικνύεται έτσι για παράδειγμα ο επαγγελματισμός του Ταβουλάρη, η εργατικότητα και μεθοδικότητά του ως θιασάρχη, αλλά και η εμμονή στην λεπτομέρεια της Παρασκευοπούλου, η φροντίδα της για το τέλειο αποτέλεσμα της παράστασης, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το στοιχείο της αντιπαράθεσής τους που διέπει το σύνολο των επιστολών και αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο της ιστορίας των θιάσων του ελληνικού θεάτρου. Ταυτόχρονα, σειρά από επιμέρους στοιχεία που θίγονται αποτελούν βάση για διαφορετικές θεματικές προσεγγίσεις, όπως η λογοκρισία, οι παρεμβάσεις του Τύπου και των ανθρώπων που κινούν τα νήματα πίσω από αυτές με στόχο να επηρεάσουν τα θεατρικά πράγματα, η σχέση με το κοινό, το πλαίσιο λειτουργίας των θιάσων και οι συνθήκες εργασίας των ηθοποιών, η πρόσληψη του δραματολογίου, η ανάγκη δημιουργίας εθνικού θεάτρου, ο βεντετισμός των πρωταγωνιστών, ο ρόλος των συγγραφέων στη διαμόρφωση του ρεπερτορίου και την επένδυση της παράστασης.

Το αρχειακό υλικό πλαισιώνεται από εμπεριστατωμένη εισαγωγή, καθώς και πλήθος επιστημονικών αναφορών και πραγματολογικών στοιχείων που συμβάλλουν στην ανάδειξη τόσο των ιστορικών γεγονότων όσο και της ατμόσφαιρας της εποχής της αθηναϊκής Belle Époque που αναδύεται από τις δημοσιευμένες επιστολές. Παράλληλα, η αφηγηματική ροή της γραφής και η αμεσότητα του ύφους των επιστολών κάνουν απρόσκοπτη την ανάγνωση και κρατούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ακόμα και του μη ειδικού σε ανάλογα θέματα. Το επίμετρο που συμπληρώνει τον τόμο περιλαμβάνει αποσπάσματα επιστολών που αναφέρονται στην πρώτη παρουσίαση του έργου το 1889 στη Φιλιππούπολη, αλλά και εντυπώσεις από την παράσταση της Αθήνας το 1896 με πρωταγωνίστρια την Ευαγγελία Παρασκευοπούλου, ενώ σειρά άρθρων από τον ημερήσιο αθηναϊκό Τύπο σχετικά με τα του θεάτρου και τους έλληνες ηθοποιούς την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων ολοκληρώνουν το ιστορικό πλαίσιο. Αναμφίβολα, πρόκειται για μονογραφία που αποτελεί παρακαταθήκη για τους θεατρολόγους και μελετητές της περιόδου καθώς προτείνει μια διαφορετική ιστορική προσέγγιση παίρνοντας μέρος στον ευρύτερο διάλογο σχετικά με γνωστά ζητήματα της έρευνας του νεοελληνικού θεάτρου του 19ου αιώνα. Ταυτόχρονα, παραμένει ευχάριστο ανάγνωσμα για κάθε ενδιαφερόμενο που έλκεται από την εποχή, τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που περιγράφονται σε αυτό.

H κυρία Αλεξία Αλτουβά είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ.

{SYG}Διονύσης Ν. Μουσμούτης {SYG}{TIT}Ο Διονύσιος Ταβουλάρης, η Ευαγγελία Παρασκευοπούλου και «H Δούκισσα των Αθηνών»{TIT}{EKD}Εκδόσεις Πλέσσα, Ζάκυνθος, 2019, σελ. 183, τιμή 11,80 ευρ{EKD}ώ