Μια γαλλική πεντηκονταετία

^«Να ξεκινήσω από μια προσωπική ιστορία για να της δώσω ένα νόημα που ξεπερνά το ατομικό επίπεδο». Διατυπώνοντας τις προθέσεις του από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία 1968-2018, ο 72χρονος ιστορικός του Κολεγίου της Γαλλίας Πιερ Ροζανβαλόν αποσαφηνίζει τις διαστάσεις του εγχειρήματος που υπόσχεται ο τίτλος: αυτοβιογραφική κατάθεση αλλά και αναστοχασμός της πολιτικής πορείας της Αριστεράς μετά τον Μάη του ’68, οι περιστάσεις του προσωπικού βίου σε συνάρτηση με το ευρύτερο όραμα της αλλαγής μιας κοινωνίας.

Αναβρασμός και τέλμα

Τρεις στιγμές βλέπει ο Ροζανβαλόν στην ιστορία της σύγχρονης γαλλικής Αριστεράς: τον ενθουσιασμό του 1968, το τέλμα της κυβερνητικής περιόδου, τις ανασυνθέσεις τους πρώιμου 21ου αιώνα. Για τον ίδιο, ο Μάιος του ’68 είναι αυτό που αποκαλεί «ο Μάης του πλήθους»: συλλογική οργάνωση, διάλογος, συζήτηση, σχέδια για το μέλλον. Γύρω του η πολιτική ορολογία αναδιατάσσεται, «αυτοδιαχείριση» και «κοινωνία πολιτών» αποτελούν κόμβους ανανέωσης που γύρω τους υφαίνονται ευρύτερες πρωτοβουλίες. Ονόματα και αναφορές είναι δηλωτικά επιρροών: Αντόνιο Γκράμσι, Κορνήλιος Καστοριάδης, Ιβάν Ιλιτς, Αντρέ Γκορζ, Μισέλ Φουκό, Κλοντ Λεφόρ, Φρανσουά Φιρέ. Ως προς τα παραπάνω ο ιστορικός συνιστά τυπική περίπτωση πολιτικοποίησης της εποχής, η πορεία του όμως είναι ανορθόδοξη. Σπουδές και έρευνα συνδυάζονται ως το 1978 με την εργασία του για τη συνδικαλιστική ομοσπονδία CFDT στο πρακτικό πνεύμα της συγκρότησης ενός σοσιαλισμού εναλλακτικού της καταρρακωμένης εκδοχής εκείνου της Σοβιετικής Ενωσης.

«Πνευματικός αναβρασμός» είναι ο χαρακτηρισμός του Ροζανβαλόν για τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, πλούσιες σε δράση και στοχασμό. Αντίθετα, στο κεφάλαιο για τη δεκαετία του ’80 χρησιμοποιεί τον τίτλο «Η αγρανάπαυση των ιδεών». Προτάσσει ένα άρθρο του στη «Libération» το 1982, όπου αποφαίνεται ότι «η γαλλική κοινωνία μοιάζει να αποσύρεται απομαγευμένη από τη ροή των γεγονότων». Διανοητικά, το πέρασμα σε ένα νέο μεταμαρξιστικό σύμπαν ιδεών σημαίνει ότι κλασικά κείμενα αποκτούν νέες διαστάσεις, η σκέψη απελευθερώνεται από τους οδοδείκτες του παρελθόντος, οι αλληλεπιδράσεις με άλλες επιστήμες προς μια ιστορική επανεξέταση του ίδιου του σχεδίου της νεωτερικότητας. Ωστόσο, πολιτικά η Αριστερά περιέρχεται σε τέλμα. Για τον Ροζανβαλόν ο ρεαλισμός του Φρανσουά Μιτεράν δεν συνιστά πολιτική, αλλά, σε βάθος χρόνου, αδιέξοδο. Οπαδός του πρώιμου Μισέλ Ροκάρ, στον οποίο διέκρινε τη συνέχεια της ανανεωτικής ματιάς του 1968, διαπιστώνει ότι το όραμα εκφυλίζεται σε «εχθροπραξίες της εξουσίας ανάμεσα σε πρόσωπα και τάσεις». Στο μεταξύ η ευρωπαϊκή ιδέα μετατρέπεται σε αποκούμπι για όσα πλέον δεν φαίνεται να μπορούν να πραγματοποιηθούν σε εθνικό επίπεδο.

Η σκοπιά του ιστορικού

Η δεκαετία του ’90 στρέφεται σε έναν «εθνορεπουμπλικανισμό» θολώνοντας ακόμη περισσότερο το τοπίο. Ενας άνευρος σοσιαλισμός χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, εφόσον το πολιτικό πρόσημο του ρεαλισμού είναι ουδέτερο, διαπερνά τη θητεία του Λιονέλ Ζοσπέν και καταρρακώνεται σε εκείνη του Φρανσουά Ολάντ.

Στο πλαίσιο αυτό η διανοητική ηγεμονία περνά στην άλλη παράταξη – ο Ροζανβαλόν εντοπίζει μάλιστα υποδόριες συγκλίσεις μεταξύ τμημάτων της δεξιάς και της αριστερής διανόησης, συγκλίσεις που συναρτά με προηγούμενες στιγμές μεγάλων κρίσεων: του α’ μισού του 19ου αιώνα, της δεκαετίας του 1890, εκείνης του 1930. Ακριβώς μάλιστα στη συνάντηση «επαναστατικής Δεξιάς» και «αντιδραστικής Αριστεράς» της περιόδου 1890-1914 τοποθετεί τις ρίζες του εθνολαϊκισμού του τωρινού Εθνικού Μετώπου.

Υπάρχει σήμερα ένα «διανοητικό κενό», κατά τον συγγραφέα, το οποίο ζητεί να πληρωθεί.

Η Αριστερά δεν έχει απολέσει «την ικανότητα να δίνει σχήμα στον κόσμο», όπως διατείνεται ο ιταλός γλωσσολόγος και φιλόσοφος Ραφαέλε Σιμόνε, έχει ωστόσο ανάγκη νέας γλώσσας και επαναπροσέγγισης θεμελιωδών αξιών της. Ας σημειωθεί ότι την όψιμη αυτή εποχή ο Ροζανβαλόν την αφηγείται από τη σκοπιά του ιστορικού που ερευνά, οργανώνει σεμινάρια, αντλεί ερεθίσματα από την πολιτική για τα καίρια έργα του για τον λαό, τη δημοκρατική αντιπροσώπευση, το δικαίωμα ψήφου, τις μεταλλάξεις της σύγχρονης δημοκρατίας, χωρίς να εμπλέκεται ενεργά σε αυτήν.

Προνόμιό του παραμένει όμως η επίμονη επίκλησή της: η υποδειγματικά διεισδυτική Κοινωνία των ίσων (εκδ. Πόλις), για παράδειγμα, γοητευτική ιχνογραφία της έννοιας της ισότητας από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης μέχρι σήμερα, εδράζεται στο αίτημα της κοινωνικής εμβάθυνσης του δημοκρατικού ιδεώδους ως αναγκαίο αντίβαρο στην προϊούσα αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ο Πιερ Ροζανβαλόν περιγράφει με διαύγεια την προσωπική του περιπλάνηση στο τοπίο των μικρών νικών και των μεγάλων what if του γαλλικού σοσιαλισμού της τελευταίας πεντηκονταετίας. Αλλά αν η πολιτική αποδεικνύεται αλυσιτελής ως προς το νεανικό του όραμα, η ιστορία επιβεβαιώνεται ως εργαλείο αυτογνωσίας ατόμων και κοινωνιών. Ο καθηγητής του Κολεγίου της Γαλλίας ολοκληρώνει το βιβλίο του σκιαγραφώντας τους μείζονες σημερινούς μετασχηματισμούς που ζητούν πολιτικές απαντήσεις (καπιταλισμός της καινοτομίας, νέος ατομικισμός, εκφυλισμός των εκλογών στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία) χωρίς να αντιτείνει πανάκειες. Υπόσχεται μόνο τη μελλοντική έρευνα: τη σκιαγράφηση νέων μηχανισμών αλληλεγγύης διά της επικέντρωσης σε μια άλλη έννοια, ταιριαστή για τον 21ο αιώνα – τη χειραφέτηση.

{SYG}Pierre Rosanvallon {SYG}{TIT}Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία, 1968-2018 {TIT}{EKD}Μετάφραση Κατερίνα Λαμπρινού. Εκδόσεις Πόλις, 2020, σελ. 416, τιμή 22 ευρ{EKD}ώ