Μαστίχα: ένα ελπιδοφόρο φυσικό φάρμακο

Η μαστίχα της Χίου είναι η αρωματική φυσική ρητίνη που εκκρίνεται από τον κορμό και τα κλαδιά του μαστιχoφόρου σχίνου (Pistacia Lentiscus var. Chia). Λόγω των ειδικών εδαφολογικών και κλιματικών συνθηκών που επικρατούν στο νότιο τμήμα του νησιού, η ανάπτυξή της παρατηρείται μόνο σε εκείνη την περιοχή. Η μαστίχα ήταν γνωστή ήδη από την αρχαιότητα τόσο για τις θεραπευτικές της δράσεις όσο και για τη χρήση της στην κοσμητολογία, με τον Ηρόδοτο να αναφέρει πρώτος ότι οι αρχαίοι Ελληνες μασούσαν ένα είδος ρητίνης που έρρεε από τον φλοιό του μαστιχόδεντρου. Το 1997 ήταν μια χρονιά-ορόσημο για τη μαστίχα Χίου, καθώς αναγνωρίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ).

Πρώτες παρατηρήσεις και αναγνώριση

Οταν ξεκίνησα να δουλεύω με τη μαστίχα Χίου πριν από περίπου 20 χρόνια, δεν θα μπορούσα να φανταστώ τις πολύπλευρες ευεργετικές της επιδράσεις. Τι γνωρίζαμε; Την ανακούφιση από τη δυσπεψία. Σε προκλινικό επίπεδο, η μαστίχα είχε ισχυρές αντιμικροβιακές (εκρίζωση του ελικοβακτηρίου του πυλωρού), αντιοξειδωτικές (καταπολέμηση των ελεύθερων ριζών) και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.  Οι πρώτες κιόλας μελέτες που «έτρεξαν» από την ερευνητική μας ομάδα, στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής της αν. καθηγήτριας, πλέον, κυρίας Ανδριάνας Καλλιώρα, έδειξαν ότι ύστερα από μια σύντομης διάρκειας παρέμβαση με κάψουλες μαστίχας σε ασθενείς με νόσο Crohn (φλεγμονώδης νόσος του εντέρου) παρατηρήσαμε μείωση της ενεργότητας της νόσου, μείωση της φλεγμονής και βελτίωση της κατάστασης θρέψης των ασθενών. Υστερα από αρκετά χρόνια, σε ασθενείς με φλεγμονώδη νοσήματα επιβεβαιώθηκαν τα αρχικά αποτελέσματα και με πολύ εξειδικευμένες δοκιμές έβαλαν τη μαστίχα στον χάρτη των αναγνωρισμένων από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων ως ένα «φυσικό φάρμακο».

Σύγχρονες επιστημονικές μελέτες έχουν αναδείξει και άλλες ευεργετικές ιδιότητες της μαστίχας, όπως οι αντικαρκινικές και οι καρδιοπροστατευτικές. Επίσης, διάφορες μελέτες έχουν αναδείξει και άλλες αντιμικροβιακές ιδιότητες της μαστίχας έναντι διαφόρων παθογόνων μικροοργανισμών, με εξέχουσα την προστατευτική δράση στη στοματική υγιεινή, καθώς η μάσησή της επιδρά σε παθογόνους μικροοργανισμούς της στοματικής κοιλότητας και στη μείωση της πλάκας. Οσον αφορά την καρδιοπροστατευτική και αντιοξειδωτική της δράση, η μαστίχα Χίου έχει φανεί να μειώνει τα επίπεδα των λιπιδίων στο αίμα εθελοντών με υψηλό λιπιδικό προφίλ, προστατεύοντας τόσο την καρδιά όσο και τα αγγεία.

Κάποιες από τις παραπάνω δράσεις της μαστίχας αναγνωρίστηκαν πρόσφατα από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (European Medicines Agency – EMA). Πιο συγκεκριμένα, το 2015 η μαστίχα Χίου αναγνωρίστηκε ως φυσικό φάρμακο με δύο θεραπευτικές ενδείξεις. Η μια αφορούσε την αντιμετώπιση των δυσπεπτικών προβλημάτων και η άλλη την επούλωση δερματικών πληγών και τις δερματικές φλεγμονές.

Διεθνής μελέτη για το ήπαρ

Πρόσφατα ολοκληρώθηκε η ευρωπαϊκή μελέτη «MAST4HEALTH» (https://www.mast4health.eu/), μια πολυκεντρική, τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή κλινική δοκιμή με τη συμμετοχή 13 φορέων (7 ακαδημαϊκών και 6 εταιρειών) από την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Σερβία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, την Ισπανία, τη Γαλλία και τη Βοσνία. Η μελέτη «MAST4HEALTH» χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση (Horizon 2020 Marie-Sklodowska Curie Research and Innovation Staff Exchange MSCA-RISE-2016) με συντονιστή τον υπογράφοντα. Σκοπός της μελέτης ήταν να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα της χορήγησης μαστίχας σε ασθενείς με μη αλκοολική λιπώδη διήθηση του ήπατος.

Η μη αλκοολική λιπώδης διήθηση του ήπατος είναι μια νόσος του ήπατος στην οποία παρατηρείται λιπώδης διήθηση των ηπατοκυττάρων του από διάφορες αιτίες που δεν οφείλονται στο αλκοόλ. Χωρίζεται σε διάφορα στάδια, από απλή εναπόθεση λίπους έως στεατοηπατίτιδα που μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση και ηπατικό καρκίνο. Είναι η πιο συχνή διαταραχή του ήπατος στις δυτικές βιομηχανικές χώρες και μπορεί να αφορά μέχρι και το ένα τρίτο του πληθυσμού. Αφορά κυρίως άτομα με κεντρικού τύπου παχυσαρκία, σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ και άλλους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. Είναι μια σιωπηλή νόσος η οποία δίνει συμπτώματα σε προχωρημένο στάδιο, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη της έγκαιρης διάγνωσης σε πρώιμα στάδια, τα οποία είναι και αναστρέψιμα. Η διάγνωση συνήθως γίνεται με απεικονιστικές μεθόδους (υπέρηχος ήπατος, μαγνητική τομογραφία ήπατος) σε συνδυασμό με εργαστηριακό έλεγχο, ενώ σε συγκεκριμένες περιπτώσεις χρειάζεται και βιοψία ήπατος.

Η μελέτη «MAST4HEALTH» πραγματοποιήθηκε σε τρία κλινικά κέντρα (Ελλάδα, Ιταλία, Σερβία), σε 100 εθελοντές με προχωρημένη μη αλκοολική λιπώδη διήθηση του ήπατος, και αξιολογήθηκε η δράση της μαστίχας ύστερα από εξάμηνη χορήγηση φυσικής μαστίχας με τη μορφή κάψουλας έναντι εικονικού σκευάσματος. Πραγματοποιήθηκε ένα πλήθος εργαστηριακών εξετάσεων, καθώς και μαγνητική τομογραφία ήπατος με τη χρήση ειδικού λογισμικού που αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε για πρώτη φορά για τις ανάγκες του προγράμματος. Επιπλέον, στο πλαίσιο της εξατομίκευσης της αντιμετώπισης των ασθενών και της ιατρικής ακριβείας, αξιολογήσαμε τη δράση της μαστίχας με βάση το γενετικό, μεταβολομικό υπόβαθρο και τον εντερικό μικροβιόκοσμο του καθενός ξεχωριστά.

Ενθαρρυντικά αποτελέσματα

Τα πρώτα ελπιδοφόρα αποτελέσματα της μελέτης δημοσιεύτηκαν στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό «Molecular Nutrition & Food Research» τον περασμένο μήνα. Πιο συγκεκριμένα, φάνηκε ότι στο σύνολο των εθελοντών που έπαιρναν μαστίχα βελτιώθηκε η ποικιλομορφία του εντερικού μικροβιώματος και μειώθηκαν τα επίπεδα των λιπιδίων στο πλάσμα. Ο εντερικός μικροβιόκοσμος παίζει σημαντικό ρόλο στην ομοιόσταση του οργανισμού. Στη μη αλκοολική λιπώδη διήθηση του ήπατος παρουσιάζεται διαταραχή στην ισορροπία του μικροβιόκοσμου, η οποία συμβάλλει στην ηπατική φλεγμονή. Επίσης ο μεταβολισμός των λιπιδίων παίζει κυρίαρχο ρόλο στη νόσο, καθώς διαταραχές του έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο για βλάβες στο ήπαρ. Επομένως, η αύξηση της ποικιλομορφίας του εντερικού μικροβιόκοσμου και η μείωση των επιπέδων των φωσφολιπιδίων λειτούργησαν ευεργετικά στους ασθενείς της μελέτης.

Παράλληλα στους ασθενείς που είχαν σοβαρής μορφής παχυσαρκία (δείκτη μάζας σώματος > 35) παρουσιάστηκε σημαντική βελτίωση σε παραμέτρους της μαγνητικής τομογραφίας που αντικατοπτρίζουν τη φλεγμονή και την ίνωση του ήπατος. Οσοι, δε, ακολουθούσαν ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, όπως αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων με μεγάλη περιεκτικότητα σε σάκχαρα, παρουσίασαν επιβαρυμένη νόσο του ήπατος ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης. Το να αλλάξεις διατροφικές συνήθειες δεν είναι πολύ εύκολο, μπορείς όμως να εμποδίσεις την εξέλιξη της νόσου με τη χρήση συμπληρώματος φυσικής μαστίχας Χίου. Συνολικά, η παρούσα μελέτη ανέδειξε τη μαστίχα ως μια μη φαρμακολογική προσέγγιση για τη βελτίωση των δεικτών υγείας των ασθενών με μη αλκοολική λιπώδη διήθηση του ήπατος.

Στο ερώτημα του εντύπου «The New York Times» τον περασμένο χρόνο «Μπορεί αυτό το αρχαίο δέντρο να σώσει την ανθρωπότητα από χρόνια νοσήματα;», η απάντηση θα έλθει και από άλλες ερευνητικές προσπάθειες της ομάδας μας και των συνεργατών μας και στη δύσκολη εποχή που βιώνουμε με τον κορωνοϊό. Τα καλύτερα έρχονται.

Ο κ. Γεώργιος Δεδούσης είναι καθηγητής Μοριακής Γενετικής – Διατροφογενετικής, αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών θεμάτων
και Διασφάλισης Ποιότητας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.