Μάσκες εξ απαλών ονύχων

Αύριο θα χτυπήσει το πρώτο κουδούνι της νέας σχολικής χρονιάς. Μιας χρονιάς πρωτόγνωρης – με μάσκες, με αποστάσεις, με ξεχωριστή ώρα προσέλευσης και ξεχωριστά διαλείμματα μεταξύ τάξεων – αφού ξεκινά σε ρυθμούς… πανδημικούς. Η πολιτεία δηλώνει μέσω του αρμόδιου υπουργείου Παιδείας έτοιμη για αυτό το νέο κορωνο-ξεκίνημα, ωστόσο μακροχρόνια προβλήματα του συστήματος – έλλειψη επαρκούς αριθμού σχολικών αιθουσών που δεν επιτρέπουν σε πολλές περιπτώσεις ολιγομελή τμήματα όπως επιτάσσουν οι νέες συνθήκες, ερωτήματα για τον σωστό αερισμό των αιθουσών μέσω συστημάτων με HEPA φίλτρα, ελλείψεις εκπαιδευτικού προσωπικού – έρχονται τώρα περισσότερο από ποτέ στο προσκήνιο προκαλώντας ανησυχία στους γονείς. Ετσι στην πρώτη γραμμή της «άμυνας» μπαίνει εφέτος και στα σχολεία η μάσκα, η οποία, ελλείψει αυτή τη στιγμή άλλων μέσων προστασίας όπως ένα εμβόλιο, αποτελεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, την κύρια «ασπίδα» για να κρατήσουμε κατά το δυνατόν μακριά τον «ιογενή εχθρό».

Δύσκολες αποφάσεις

Μάσκα λοιπόν σε όλα τα παιδιά στη σχολική ζωή τους, ακόμη και σε αυτά του νηπιαγωγείου, αποφάσισαν οι αρμόδιοι. Μια απόφαση που γεννά ερωτήματα δεδομένου ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) σε ειδική έκθεσή του, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, σχετικά με τα παιδιά και τον ιό SARS-CoV-2 δεν συστήνει τη χρήση μάσκας σε παιδιά πέντε ετών και κάτω (παραδεχόμενος πάντως ότι στις ηλικίες δύο ετών και άνω η χρήση μάσκας είναι ασφαλής), ενώ παράλληλα αν κάποιος κοιτάξει τις αντίστοιχες αποφάσεις για το άνοιγμα των σχολείων σε άλλες χώρες, θα δει ότι ακόμη και οι πιο «αυστηρές» αφορούν χρήση μάσκας από μαθητές ηλικίας έξι ετών και άνω.

Συγκεκριμένα, όπως σημειώνει ο ΠΟΥ, η σύσταση για μη χρήση μάσκας σε παιδιά ηλικίας πέντε ετών και κάτω προέκυψε από διεθνή διεπιστημονική ομάδα την οποία συγκάλεσε σε συνεργασία με τη UNICEF για το ζήτημα. Η ομάδα πραγματοποίησε ανασκόπηση των διαθέσιμων δεδομένων για τη μετάδοση του SARS-CoV-2 από τα παιδιά και των περιορισμένων στοιχείων σχετικά με τη χρήση μάσκας στις μικρές ηλικίες και κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα βασιζόμενη στις ψυχοκοινωνικές ανάγκες των πεντάχρονων, στα αναπτυξιακά ορόσημα που έχουν κατακτήσει και στην ικανότητά τους να χρησιμοποιούν σωστά τη μάσκα με την ελάχιστη δυνατή βοήθεια.

Γεωγραφικές διαφορές

Παράλληλα η «γεωγραφία» της επιστροφής στο σχολείο σε άλλες χώρες δείχνει ότι αφήνει εκτός της… σφαίρας της μάσκας τα παιδιά του νηπιαγωγείου. Για παράδειγμα, στη Βρετανία, όπου έχουν ήδη ανοίξει τα σχολεία, αποφασίστηκε η χρήση μάσκας μόνο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση – μάλιστα τα παιδιά φορούν μάσκα στους διαδρόμους και σε άλλα σημεία του σχολείου που ευνοούν τον συγχρωτισμό, όχι όμως μέσα στην τάξη. Στη Γαλλία, όπου τα παιδιά επέστρεψαν στο σχολείο την 1η Σεπτεμβρίου, η χρήση μάσκας είναι υποχρεωτική στους μαθητές 11 ετών και άνω και στους δασκάλους, ακόμη και όταν τηρείται απόσταση μεγαλύτερη του ενός μέτρου. Στη βαριά πληγείσα από τον SARS-CoV-2 στο πρώτο πανδημικό κύμα Ιταλία, η οποία ανοίγει τα σχολεία στις 14 Σεπτεμβρίου, όπως και η χώρα μας, μαθητές ηλικίας 6 ετών και άνω και δάσκαλοι θα φορούν μάσκες, ενώ οι δάσκαλοι θα φορούν και ασπίδα προστασίας του προσώπου. Στη Γερμανία επικρατούν διαφορετικοί κανόνες καθώς τα 16 ομόσπονδα κρατίδια που την απαρτίζουν έχουν το καθένα την ευθύνη για την εκπαίδευση στην επικράτειά τους. Σε ορισμένα κρατίδια η χρήση μάσκας από τους μαθητές δεν είναι υποχρεωτική, ενώ σε άλλα όπως της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας η μάσκα είναι υποχρεωτική, αλλά μόνο σε παιδιά γυμνασίου ή μεγαλύτερα. Στην Ισπανία οι μάσκες είναι υποχρεωτικές στα παιδιά έξι ετών και άνω κατά τη μεταφορά τους με τα σχολικά λεωφορεία – στα παιδιά δημοτικού δεν είναι υποχρεωτικές μέσα στην τάξη καθώς υπάρχει πρόβλεψη για «κοινωνικές φούσκες» μαθητών, κλειστές ομάδες λίγων ατόμων στις οποίες δεν θα τηρούνται αποστάσεις.

Αναζητώντας απαντήσεις

Γιατί λοιπόν η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας για την προστασία της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα αποφάσισε τη χρήση μάσκας στα πεντάχρονα, μια απόφαση που έχει θέσει υπ’ ατμόν πολλούς γονείς μικρών παιδιών; Διότι υπάρχουν σίγουρα απορίες σχετικά με το πώς, δεδομένων των διαφαινόμενων σημαντικών ελλείψεων – για παράδειγμα, μέχρι και την περασμένη Τετάρτη σε νηπιαγωγεία της Αθήνας οι προϊστάμενοι δεν γνώριζαν καν πότε θα στελεχωθούν τα σχολεία τους με αναπληρωτές εκπαιδευτικούς απαραίτητους για την εύρυθμη λειτουργία τους -, θα μπορέσει να γίνει σωστή εκπαίδευση και επιτήρηση στη χρήση μάσκας από τα μικρά παιδιά. Το Βήμα-Science αναζήτησε απαντήσεις από τέσσερις παιδιάτρους-λοιμωξιολόγους της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας, οι οποίοι εξήγησαν το σκεπτικό για τη λήψη της απόφασης της Επιτροπής.

Οπως συγκεκριμένα σημείωσε ο καθηγητής Παιδιατρικής Λοιμωξιολογίας και Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια κ. Θεοκλής Ζαούτης, «με δεδομένο ότι δεν υπάρχουν απόλυτα δεδομένα για τη χρήση μάσκας από τα παιδιά, καθώς ελάχιστες τέτοιες μελέτες έχουν διεξαχθεί ανά τον κόσμο, βασιστήκαμε στους αρμόδιους οργανισμούς, όπως ο ΠΟΥ αλλά και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, που αναφέρουν ρητώς ότι η χρήση μάσκας είναι ασφαλής στα παιδιά δύο ετών και άνω. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα παιδοογκολογικά τμήματα – και όχι μόνο – μικρά παιδιά έχουν μάθει να ζουν με μάσκα, η οποία τους παρέχει σημαντική προστασία, ενώ έχει αποδειχθεί και απόλυτα ασφαλής. Τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών του νηπιαγωγείου, μπορούν να μάθουν και να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Ο κορωνοϊός θα μείνει μαζί μας, αυτή είναι η νέα πραγματικότητα στην οποία πρέπει όλοι να προσαρμοστούμε. Στις μικρές ηλικίες – έως και την Γ’ Δημοτικού – η όλη διαδικασία θα έχει κυρίως εκπαιδευτικό χαρακτήρα και η μάσκα θα χρησιμοποιείται με διαλείμματα μέσα στην ημέρα». Πάντως, όπως συμβαίνει πάντα στην επιστήμη, η διαδικασία αυτή θα είναι δυναμική, είπε ο κ. Ζαούτης. «Θα παρακολουθήσουμε πώς εξελίσσονται τα πράγματα και, ανάλογα με το πώς εφαρμόζεται στην πράξη το μέτρο της μάσκας στα νηπιαγωγεία, στην πορεία μπορεί να τροποποιήσουμε τις συστάσεις μας».

Βασικός στόχος της ελληνικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων ήταν από την πρώτη στιγμή το να ανοίξουν με ασφάλεια όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης, ανέφερε στο Βήμα-Science η καθηγήτρια Παιδιατρικής Λοιμωξιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν» Βάνα Παπαευαγγέλου. «Δεν υπάρχει μαγικό όριο σχετικά με την ηλικία των παιδιών που πρέπει να φορούν μάσκα, καθώς δεν υπάρχουν μελέτες σχετικά με τη χρήση μάσκας από παιδιά με βάση την ηλικία τους. Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι η χρήση μάσκας είναι ασφαλής από την ηλικία των δύο ετών. Ετσι η αρμόδια επιτροπή επιστημόνων της κάθε χώρας λαμβάνει τις δικές της αποφάσεις για τις συστάσεις που θα κάνει στην πολιτεία. Στη δική μας χώρα ακολουθήσαμε – όπως έχει συμβεί από την αρχή της πανδημίας – το πιο συντηρητικό σενάριο με στόχο την υγεία και την ασφάλεια του πληθυσμού. Εχουμε αποδείξει ότι θέτουμε πολύ ψηλά την ασφάλεια των πολιτών και έτσι προσπαθούμε να λάβουμε κάθε δυνατό μέτρο προς αυτή την κατεύθυνση. Η μάσκα δεν είναι σίγουρα η απόλυτη λύση, πρέπει να συνδυάζεται και με άλλα μέτρα, και σίγουρα η ορθή χρήση της είναι άκρως σημαντική. Εχουμε λοιπόν προσπαθήσει να προμηθεύσουμε τους νηπιαγωγούς και τους δασκάλους με αναλυτικές οδηγίες για το πώς θα εκπαιδεύσουν τα μικρά παιδιά στη χρήση μάσκας. Στόχος είναι να πρόκειται για μια εκπαιδευτική εμπειρία που βέβαια δεν θα περιλαμβάνει καμία τιμωρία – αντιθέτως μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για δημιουργική απασχόληση και παιχνίδι στο νηπιαγωγείο. Βιώνουμε μια δύσκολη συγκυρία και πρέπει να την εκμεταλλευτούμε ώστε να λάβει θετικό πρόσημο». Η κυρία Παπαευαγγέλου τόνισε ότι η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων δεν κατέληξε στις συστάσεις αυτές αβασάνιστα. «Επί πολλές ώρες ζυγίζαμε τα υπέρ και τα κατά και καταλήξαμε σε αυτή τη σύσταση σχεδόν ομόφωνα, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όποια στοιχεία έχουμε μέχρι στιγμής στα χέρια μας. Ενας σημαντικός λόγος μεταξύ άλλων που αποφασίσαμε τη χρήση μάσκας και από τα παιδιά του νηπιαγωγείου ήταν η προστασία των παππούδων, που στη δική μας χώρα ζουν πολλές φορές στο ίδιο σπίτι με τα εγγόνια τους, κάτι που δεν συμβαίνει συχνά σε άλλες χώρες».

Να δείξουμε εμπιστοσύνη στα πεντάχρονα καθώς θα συμμορφωθούν καλύτερα από πολλούς ενηλίκους στην ορθή χρήση μάσκας προέτρεψε από την πλευρά της η κυρία Αθανασία Λουρίδα, παιδίατρος-λοιμωξιολόγος, διευθύντρια ΕΣΥ στην Α’ Παιδιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» και πρόεδρος της Επιτροπής Λοιμώξεων του νοσοκομείου. «Τα μικρά παιδιά, ακόμη και του νηπιαγωγείου, μαθαίνουν μέσα από τη μίμηση και έτσι και οι γονείς μπορούν να παίξουν τον δικό τους ρόλο προετοιμάζοντάς τα σωστά για τη χρήση μάσκας. Προσαρμόζονται εύκολα σε νέα δεδομένα και ακολουθούν πολύ αποτελεσματικά κανόνες. Ας μην ξεχνάμε το παράδειγμα των ασιατικών χωρών, στις οποίες η μάσκα έχει γίνει μέρος της κουλτούρας των λαών για πολλούς λόγους. Στις χώρες αυτές παιδιά ακόμη και κάτω των τριών ετών φορούν μάσκα χωρίς καμία δυσφορία. Αλλωστε στη χώρα μας στα παιδιά ως εννέα ετών η όλη διαδικασία θα έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα και δεν θα συνδέεται σε καμία περίπτωση με καταναγκασμό». Η κυρία Λουρίδα υπογράμμισε ότι οι βαμβακερές μάσκες που θα φορούν τα παιδιά είναι ασφαλείς και προστατεύουν και από άλλους ιούς, όχι μόνο από τον κορωνοϊό.

Πρέπει να καλλιεργηθεί και στη χώρα μας μια κουλτούρα μάσκας καθώς, θέλοντας και μη, με αυτόν τον ιό «θα πορευτούμε τα επόμενα χρόνια» τόνισε η καθηγήτρια Παιδιατρικής και Παιδιατρικής Λοιμωξιολογίας, διευθύντρια της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» Μαρία Τσολιά. «Τα μικρά παιδιά μαθαίνουν εύκολα και το είχαν αποδείξει και στη χώρα μας κατά την πανδημία του Η1Ν1, όταν είχαν μάθει πολύ εύκολα την αναπνευστική υγιεινή, όπως το να βήχουν στον αγκώνα τους, κάτι που πολλοί ενήλικοι συνέχιζαν και συνεχίζουν να κάνουν λάθος. Η μάσκα πρέπει να μπει στην καθημερινότητα όλης της οικογένειας αφού δεν έχουμε άλλα μέσα αυτή τη στιγμή, όπως ένα εμβόλιο, για να ανακόψουμε την πορεία του ιού».

Μένει να δούμε λοιπόν από αύριο πώς η θεωρία θα μετατραπεί σε πράξη εντός των νηπιαγωγείων. Ο ίδιος ο Πρωθυπουργός ανέφερε στη Βουλή τον εκπαιδευτικό και σε καμία περίπτωση τιμωρητικό χαρακτήρα της χρήσης μάσκας σε μικρές ηλικίες.

Ας ελπίσουμε ότι οι συνθήκες, που σε καμία περίπτωση δεν είναι οι ιδανικές για έναρξη των σχολείων σε κλοιό πανδημίας, θα συμβάλουν στην ασφάλεια και στη σωστή εκπαίδευση των μικρών παιδιών, του μέλλοντος του κόσμου μας…

«Δεν συστήνεται η χρήση στα μικρά παιδιά»

Το Βήμα-Science ήλθε σε επαφή με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) προκειμένου να ζητήσει τη θέση του σχετικά με τη χρήση μάσκας από τα μικρά παιδιά. Οπως μας ανέφεραν οι υπεύθυνοι του ECDC, «η συμμόρφωση των μικρών παιδιών στη μάσκα είναι δύσκολη, καθώς είναι γνωστό ότι τα παιδιά του νηπιαγωγείου και του δημοτικού έχουν μικρότερη ανοχή καθώς και ικανότητα ορθής χρήσης της μάσκας σε σύγκριση με τους ενηλίκους. Στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό η χρήση μάσκας συστήνεται στους δασκάλους και στους άλλους ενηλίκους όταν δεν μπορούν να τηρηθούν οι αποστάσεις και όχι στους μαθητές. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η χρήση μάσκας συστήνεται τόσο για τους μαθητές όσο και για τους καθηγητές». Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν εναλλακτικές της χρήσης μάσκας για τις μικρές ηλικίες εντός του σχολείου, τόνισαν οι αρμόδιοι του ECDC. «Η κύρια εναλλακτική αφορά τη δημιουργία μικρών ομάδων παιδιών – μικρές κοινωνικές “φούσκες” – στις οποίες ο ίδιος αριθμός παιδιών θα αλληλεπιδρά αποκλειστικά κάθε ημέρα. Αν χρησιμοποιηθεί η μέθοδος της κοινωνικής “φούσκας”, η τήρηση αποστάσεων και η χρήση μάσκας δεν είναι απαραίτητες. Σε περίπτωση που κάποιο μέλος αυτής της “φούσκας” εμφανίσει συμπτώματα Covid-19 ή διαγνωστεί θετικό στον νέο κορωνοϊό, τότε όλα τα μέλη της ομάδας θα πρέπει να μπαίνουν σε καραντίνα».

Εκπαίδευση για τη σωστή χρήση
Το Βήμα-Science ήλθε σε επαφή με νηπιαγωγούς που καλούνται να φέρουν εις πέρας από αύριο την αποστολή της… μάσκας και οι οποίες μίλησαν για τις δυσκολίες που η νέα πανδημική πραγματικότητα φέρνει στην εκπαίδευση των νηπίων. Ιδού οι ενδιαφέρουσες απόψεις τους:
«Με βάση τις οδηγίες του υπουργείου Παιδείας και του ΕΟΔΥ, η μάσκα είναι υποχρεωτκή για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας την εφετινή σχολική χρονιά. Είναι αλήθεια πως ο προβλεπόμενος αριθμός των παιδιών του νηπιαγωγείου καθώς και η ανωριμότητα την οποία διαθέτουν λόγω της ηλικιακής τους φάσης αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για τη σωστή χρήση της μάσκας. Στην προκειμένη φάση όμως, εξαιτίας της πανδημίας, είναι το μοναδικό μέσο προστασίας που μας προσφέρεται. Κατά συνέπεια, θα χρειαστεί αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα εκπαίδευσης για την κατάκτηση της σωστής χρήσης της μάσκας. Το παιχνίδι δύναται να αποτελέσει το μέσο για την επίτευξη του στόχου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συναισθηματική αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών και του/της νηπιαγωγού αποτελεί έναν πολύ σημαντικό παράγοντα, προκειμένου τα νήπια να νιώσουν ασφαλή στο καινούργιο τους περιβάλλον. Η χρήση της μάσκας έρχεται να δυσχεράνει τη δημιουργία της κοινωνικής σχέσης των παιδιών με τον εκπαιδευτικό και τους συνομηλίκους τους και κατ’ επέκταση την κατανόηση της ψυχικής τους διάθεσης. Κρίνεται αναγκαίο οι νηπιαγωγοί να επιμορφωθούν από τους αρμόδιους φορείς για να ανταποκριθούν επιτυχώς στα νέα δεδομένα».
Γεωργία Νούλιου, νηπιαγωγός της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Θεσσαλονίκης.

Θα επηρεαστεί και η μάθηση
«Η άνευ προηγουμένου κρίση υγείας που αντιμετωπίζουμε θα έχει μοναδικό αντίκτυπο στην προσχολική τάξη. Ενώ η πλειονότητα των νηπιαγωγών κατανοεί τη λογική της ασφάλειας και της προστασίας που απορρέει από τα υγειονομικά πρωτόκολλα, η προοπτική της χρήσης της μάσκας κατά τη διδασκαλία εξακολουθεί να φαντάζει τρομακτική για τους περισσότερους από εμάς, καθώς η απόκρυψη του προσώπου των εκπαιδευτικών και των νηπίων είναι πιθανό να επιφέρει σοβαρά προβλήματα στη διδακτική σχέση. Είναι επόμενο λοιπόν η χρήση μάσκας για τα μικρότερα παιδιά να αποτελεί μια πρόκληση λόγω των δυσκολιών που θα προκύψουν με τη συμμόρφωση για τη σωστή εφαρμογή της, την υποχρεωτική διατήρησή της στο πρόσωπο επί ώρες, την αυτοπειθαρχία να τη φορούν οι μαθητές χωρίς να αγγίζουν τα πρόσωπά τους ή να απελευθερώνουν τις μύτες τους. Η κάλυψη του μισού προσώπου θα μειώσει επίσης τις ψυχοκινητικές δραστηριότητες, την ικανότητα της λεκτικής και μη λεκτικής επικοινωνίας, της φωνολογικής εξάσκησης, της ερμηνείας και της μίμησης των εκφράσεων, με αποτέλεσμα ο συναισθηματικός δεσμός μεταξύ νηπιαγωγών και μαθητών, η ομαδική συνοχή και κατά συνέπεια η μάθηση να επηρεαστούν».

Αρετή Βερβερίδου, προϊσταμένη νηπιαγωγείου Σινιών Κέρκυρας.