Λίνα Ντόκου: Η φωνή των γυναικών στις θετικές επιστήμες

«Στο Βιολογικό, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ όταν ξεκινήσαμε υπερτερούσαμε αριθμητικά οι γυναίκες φοιτήτριες, ανεβαίνοντας σε πιο απαιτητικές θέσεις-κλειδιά διαπίστωσα ότι ο αριθμός των γυναικών μειωνόταν. Είναι το σύστημα τέτοιο που μας αποθαρρύνει από το να συνεχίσουμε να προσπαθούμε για μια καριέρα ακαδημαϊκή, ερευνητική». Η Λίνα Ντόκου, που κάνει το μεταδιδακτορικό της στο κορυφαίο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Yale, στην ερευνητική ομάδα που ειδικεύεται στην πνευμονική ίνωση και στην πνευμονική υπέρταση, τον τελευταίο χρόνο «τρέχει» και μια επιπλέον δραστηριότητα, το Greek Women in STEM (όπου STEM τα αρχικά των λέξεων Science, Technology, Engineering και Mathematics). Εχει, με λίγα λόγια, δημιουργήσει μια σελίδα στο Διαδίκτυο που συγκεντρώνει ελληνίδες ερευνήτριες στις θετικές επιστήμες, ώστε να αντλήσουν έμπνευση η μία από την άλλη, να συζητήσουν για τα προβλήματα που τις απασχολούν, αλλά και για να καθοδηγήσουν τα νέα κορίτσια που επιθυμούν να μπουν στον απαιτητικό κόσμο μιας ακαδημαϊκής καριέρας. Οπως μας λέει η ίδια: «Η ομάδα ξεκίνησε σαν ιδέα γιατί εγώ ήθελα να ανήκω σε μια τέτοια ομάδα. Είχα κουραστεί να ακούω μόνο για άνδρες επιστήμονες και για τις σπουδαίες ανακαλύψεις τους, ενώ οι συνάδελφοί μου είναι οι περισσότερες γυναίκες, προφανώς γιατί ο καθηγητής είναι άνδρας και είναι το μεγάλο όνομα που δημοσιοποιεί το εργαστήριο». Αποφάσισε λοιπόν κατ’ αρχάς να ανεβάζει στην ιστοσελίδα της τις συνεντεύξεις τους – στα ελληνικά και στα αγγλικά -, όπου αναφέρονται αναλυτικά το επιστημονικό τους έργο, τα βραβεία τους και η διαφορά που κάνουν στον κλάδο τους: «Προσπαθώ να δείξω τι κάνει μια γυναίκα αυτής της βαθμίδας. Θεωρώ ότι οι γυναίκες που βρίσκονται τώρα στην αρχή της καριέρας τους και ήδη έχουν επιτύχει πράγματα πρέπει να φανούν περισσότερο».

Ο δεύτερος σημαντικός βραχίονας του Greek Women in STEM είναι το – δωρεάν – πρόγραμμα συμβουλευτικής. Εθελόντριες ερευνήτριες των θετικών επιστημών προσφέρονται να καθοδηγήσουν κάποια νεαρότερη συνάδελφό τους που τώρα ξεκινάει ή κάποια της ίδιας βαθμίδας, με μικρότερη όμως εμπειρία σε έναν συγκεκριμένο τομέα: «Προσπαθούμε να ταιριάξουμε σωστά τις υποψήφιες. Για έναν μήνα ελέγχουμε αν όλα έχουν πάει καλά, τους δίνουμε κατεύθυνση και στο τέλος αποδεσμεύονται από το πρόγραμμα. Το αν θα διατηρήσουν επαφή αφορά τις ίδιες. Είναι σπουδαίο να έχεις έναν σωστό μέντορα. Είναι μια σχέση ζωής».

Η ευαισθησία να γίνει δύναμη

Ενας από τους λόγους για τον οποίο οι γυναίκες μένουν πίσω σε θέματα καριέρας έχει, σύμφωνα με τη Λίνα Ντόκου, να κάνει με τα στερεότυπα και με την εικόνα που έχουμε για έναν επιτυχημένο επιστήμονα: «Δεν έχουμε μάθει οι γυναίκες να βγαίνουμε προς τα έξω, είμαστε πιο υποχωρητικές. Δεν διεκδικούμε με αυτοπεποίθηση μια υποτροφία. Δεν θέλω να φερόμαστε σαν άνδρες όμως. Είμαστε πιο ευαίσθητες, ας το κάνουμε δύναμη. Γιατί εκεί που θα λυγίσεις όταν το πείραμά σου δεν θα πάει σωστά, μπορεί μια αγκαλιά ή ένας καλός λόγος από την καθηγήτριά σου να είναι πολύ πιο σημαντικά από την αντίδραση του καθηγητή σου που θα σου πει: «Δεν πειράζει, πάμε παρακάτω»».

Αν και η ίδια δεν είναι ακόμη μητέρα, έχοντας συζητήσει με πάρα πολλές συναδέλφους που αντιμετωπίζουν προβλήματα όταν αποκτούν παιδιά, την απασχολεί πολύ και αυτό το ζήτημα: «Η μητέρα μου μού έλεγε να αλλάξω το μηχανογραφικό μου, να γίνω δασκάλα για να μπορώ να συνδυάσω καριέρα και οικογένεια. Δυστυχώς έχει μια αλήθεια αυτό. Αν θέλεις να είσαι ανταγωνιστικός, απαιτείται απόλυτη αφοσίωση, και επειδή πουθενά δεν υπάρχουν υποδομές – αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στις ΗΠΑ, έχω περάσει από Γερμανία, ήμουν στην Ελλάδα -, αυτός ο κλάδος είναι πολύ πιο σκληρός απέναντι στις γυναίκες. Αν δεν πάρεις την υποτροφία στην ώρα της, δεν θα πάρεις την επόμενη και φεύγεις από το σύστημα. Σε ένα καλό επίπεδο καριέρας φτάνεις γύρω στα 30, στην ηλικία που στις γυναίκες ξυπνάει το βιολογικό ρολόι, τη στιγμή δηλαδή που πρέπει να πιέσεις περισσότερο σε επαγγελματικό επίπεδο. Υπάρχει προσπάθεια να αντιμετωπιστεί αυτό, με ευνοϊκά ωράρια σε μητέρες, αλλά όσο δεν δίνουν τα αντίστοιχα και στους πατεράδες, για να μοιραστούν εξίσου την ευθύνη, ή όσο κι αν δώσουμε παραπάνω άδεια, αλλά δεν υπάρχει δωμάτιο θηλασμού μέσα στο τμήμα, που σημαίνει ένα ψυγείο και έναν ιδιωτικό χώρο στην ουσία, είναι δύσκολο. Θα πρέπει να καταλάβουν πρώτα από όλα οι άνδρες ότι χρειάζονται και εκείνοι άδεια πατρότητας. Να διεκδικούν το δικαίωμά τους στην ανατροφή των παιδιών, γιατί έχουν παραμεριστεί. Σιγά-σιγά στην Ευρώπη δίνουν άδειες πατρότητας. Δεν υπάρχει τίποτα που να μην μπορεί να επιτευχθεί απλώς και μόνο επειδή δεν έχει ξανασυμβεί».

Αλλες αλλαγές προς τη σωστή κατεύθυνση είναι να δίνονται μεγαλύτερα χρονικά περιθώρια ανόδου στις μητέρες: «Οταν κάνουμε αίτηση για κάποια υποτροφία, πρέπει να δείχνουμε ότι συνεχόμενα κάναμε κάτι. Πλέον, σε πολλά μέρη, το να γράψεις ότι εκείνη την περίοδο είχες πάρει άδεια μητρότητας δεν θεωρείται κακό. Επίσης, υπάρχουν συγκεκριμένα χρονικά περιθώρια ανάμεσα στο έτος που πήρες το πτυχίο σου και την ώρα που κάνεις αίτηση για διδακτορικό προκειμένου να μπορείς να θεωρηθείς νέος ερευνητής και να διεκδικήσεις σοβαρά μια υποτροφία. Πλέον προσθέτουν και ένα-δύο χρόνια μόνο για γυναίκες, αν και εφόσον αυτές κυοφορούσαν. Μια από τις καθηγήτριες που θαύμαζα από το Αριστοτέλειο ήταν η Εφη Αντωνοπούλου. Είχε έρθει μετά από σπουδές στη Σουηδία. Εφερνε το μωρό της στην αίθουσα. Μου άρεσε πάρα πολύ ως εικόνα της επιτυχημένης γυναίκας, κρατούσε την επιστημονικότητά της και ήταν ακόμη γυναίκα. Επίσης, με την επιβλέπουσα στο διδακτορικό μου, τα πρώτα δύο χρόνια ήμασταν με το μωρό της σε κάθε συνάντηση. Πρέπει να υπάρχουν σωματεία, χωρίς πολιτικούς χρωματισμούς και μισθό, σε κάθε κλάδο, που να στηρίζουν τα δικαιώματά μας. Δεν θέλω να μιλάω ουτοπικά και εκ του ασφαλούς, αλλά θεωρώ ότι αν όλοι διεκδικούν, κάτι θα αλλάξει. Και στο Yale δεν ήταν όλα καλά. Εχουν δοθεί μάχες και εδώ».

Τέλος, ένας από τους στόχους της Λίνας Ντόκου είναι να κάνει πιο ελκυστικές τις θετικές επιστήμες για τα κορίτσια. Θεωρεί ότι αυτό θα γίνει και μέσα από το Internet, αν δουν το προφίλ άλλων επιστημόνων και το τι κάνουν: «Να ενημερωθούν, για παράδειγμα, ότι είτε πας στο Χημικό είτε στο Βιολογικό, αν θέλεις να ασχοληθείς με βιολογικά επαγγέλματα θα το κάνεις, γιατί είμαστε τόσο στενά συνδεδεμένοι κλάδοι. Επίσης, να ρωτούν και να ζητούν από τους καθηγητές τους να τους φέρνουν σε επαφή με εμάς. Θέλω στην ιστοσελίδα οι γυναίκες να έχουν τις φωτογραφίες τους, να φαίνεται το πρόσωπό τους. Είμαστε κανονικές γυναίκες, που κάνουμε όμως και αυτά τα πράγματα και είμαστε διαθέσιμες να μιλήσουμε».