Λεσβιακό ερωτικό τρίγωνο

Το Νυχτοδάσος (Nightwood) της Αμερικανίδας Τζούνα Μπαρνς (1892-1982) κυκλοφόρησε το 1936 και κατατάσσεται πια στα αριστουργήματα του 20ού αιώνα. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που εγγράφεται στην παράδοση του μοντερνισμού ενώ θεωρείται εμβληματικό για τη φεμινιστική και λεσβιακή λογοτεχνία. Ο κατάλογος των επιφανών συγγραφέων που θαύμασαν το συγκεκριμένο βιβλίο (από τον Τζέιμς Τζόις και τον Γουίλιαμ Φόκνερ ως τον Ντίλαν Τόμας και τον Γουίλιαμ Μπάροουζ) είναι μακρύς και ετερόκλητος, συνεπώς εντυπωσιακός. Και πλέον, έχοντάς το μεταφρασμένο εκ νέου στα ελληνικά, σε μια προσεγμένη έκδοση, καταλαβαίνουμε ότι ο θαυμασμός αυτός μόνο τυχαίος δεν ήταν. Ο λεπτεπίλεπτος τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται, εν προκειμένω, η παραφορά του ανθρώπινου αισθήματος είναι σπάνιος. Ωστόσο, κάτι πρέπει να είναι σαφές εξ αρχής στους επίδοξους αναγνώστες: το Νυχτοδάσος απαιτεί την προσήλωσή τους, ιδίως σε μια εποχή που οι συμβάσεις είναι εκτεταμένες και η προσοχή κατακερματισμένη, δημιουργώντας έτσι μια ιδιότυπη ραθυμία απέναντι σε κείμενα που έχουν αντέξει στο πέρασμα του χρόνου και επάξια διεκδικούν μια δεύτερη ζωή τουλάχιστον.

Το Νυχτοδάσος, ένα βιβλίο αλλόκοτο αλλά πανέμορφο, ένα βιβλίο που μας καθηλώνει λόγω της τεχνοτροπίας αλλά και του πολυεστιακού ύφους του, διαδραματίζεται κατά κύριο λόγο στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου, σε μεγαλουπόλεις (Παρίσι, Βιέννη, Βερολίνο) υποφωτισμένες και παρηκμασμένες. Η εποχή είναι αντιφατική, διέπεται από ένα κλίμα ελευθεριάζον και δυσοίωνο συνάμα. Στο επίκεντρο τούτης της αφήγησης, όπου σημασία δεν έχει τόσο η πλοκή, η οποία είναι ούτως ή άλλως υποτυπώδης, όσο η έξοχη ρευστότητα των χαρακτήρων και η σαγηνευτική ατμόσφαιρα που τους συνέχει, βρίσκεται ένα ερωτικό τρίγωνο. Η σημαντικότερη πλευρά αυτού του τριγώνου ταυτίζεται με την κεντρική ηρωίδα του βιβλίου, τη μυστηριώδη και άπιαστη Ρόμπιν Βόουτ. Η σκηνή της εμφάνισής της είναι αξέχαστη, βγαλμένη από πίνακα του ζωγράφου Ανρί Ρουσό. Η ίδια, λοιπόν, παντρεύεται τον «βαρόνο» Φέλιξ Φολκμπάιν, του χαρίζει τον πολυπόθητο γιο και στη συνέχεια τους εγκαταλείπει για να συνάψει θυελλώδεις σχέσεις με δύο άλλες γυναίκες, αρχικά με τη Νόρα Φλαντ και αργότερα με την Τζένη Πέθερμπριντζ. Η Νόρα, από τη μια μεριά, «είχε το πρόσωπο των ανθρώπων που αγαπούν τους ανθρώπους – ένα πρόσωπο που γινόταν δαιμονικό όταν ανακάλυπτε πως με ή χωρίς προσχήματα η αγάπη της είχε προδοθεί. Η Νόρα λιγόστευε τον εαυτό της για τους άλλους· ανίκανη να τον προειδοποιήσει, κατέληγε να γυρνά και να τον βρίσκει λιγοστεμένο». Η Τζένη, από την άλλη, «είχε μια διαρκή απληστία για τη ζωή των άλλων» και «επιθυμούσε την πραγματική αγάπη, όμως ήταν ανίκανη να την αποκτήσει». Κάπως «έτσι υιοθέτησε και την πλέον παθιασμένη αγάπη που είχε γνωρίσει, την αγάπη της Νόρας για τη Ρόμπιν. Ηταν μια «εισβολέας» από ένστικτο».

Η νυχτόβια και απρόβλεπτη φύση της Ρόμπιν (η μορφή της βασίζεται εν πολλοίς στην αμερικανίδα γλύπτρια Θέλμα Γουντ, ερωμένη της αμφιφυλόφιλης Τζούνα Μπαρνς) θα δοκιμάσει όλες ανεξαιρέτως τις προσωπικότητες που την πλαισιώνουν. Αν όλες αυτές μαζί αντιπροσωπεύουν, σε τούτο το μυθιστόρημα, το συναίσθημα που εκρήγνυται προς πάσα κατεύθυνση, ο γιατρός Μάθιου Ο’Κόνορ είναι αυτός που εκπροσωπεί το πνεύμα, έναν φαντασμαγορικό χείμαρρο από στοχασμούς που κατακλύζουν την αφήγηση και πολλαπλασιάζουν την απόλαυση που αργά αλλά σταθερά αποκομίζει κανείς από αυτήν, από μια εκκεντρική καταβύθιση στα σκοτάδια της ανθρώπινης ύπαρξης και ταυτότητας.

Η καλοδουλεμένη απόδοση της Αργυρώς Μαντόγλου έχει σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, ανταποκρίνεται δηλαδή στις προκλήσεις μιας σύνθετης, σαρωτικής πένας. Το επίμετρό της είναι διαφωτιστικό, επίσης, ως προς τη ζωή της Τζούνα Μπαρνς. Το βιβλίο συνοδεύεται από δύο εξαιρετικές εισαγωγές, εξαιρετικά κείμενα και τα δύο, μία που είχε γράψει ο νομπελίστας ποιητής Τ. Σ. Eλιοτ για την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος και μία που έγραψε πριν από μερικά χρόνια η πεζογράφος Τζανέτ Γουίντερσον. Το Νυχτοδάσος ανήκει στην κατηγορία των ανησυχαστικών κειμένων που κάποια στιγμή σίγουρα θα ξαναδιαβάσετε.