Κόκκινοι μεσσίες

Με αφορμή την πορεία ή μη για το Πολυτεχνείο πριν από περίπου έναν μήνα, αλλά και γενικότερα τη στάση του απέναντι στην Covid-19, ξαναήρθε στην επιφάνεια μια συζήτηση που ίσως έχει γίνει και κατά το παρελθόν, αλλά και που συνεχώς αναθερμαίνεται: πόσο το ΚΚΕ προσομοιάζει όλο και περισσότερο με θρησκευτική σέχτα; Επειδή τέτοιου είδους συζητήσεις έχει νόημα να γίνονται μόνο με διασταύρωση επιχειρημάτων και όχι με αφορισμούς, αναθέματα και χαρακτηρισμούς που αποσκοπούν να λειτουργήσουν ως φόβητρο, θα είμαι – όπως προσπαθώ πάντοτε να είμαι – πολύ συγκεκριμένος. Ιδού λοιπόν ούτε λίγο ούτε πολύ οκτώ κοινά γνωρίσματα του ΚΚΕ και των θρησκειών (κυρίως εκείνων που αποκαλούμε συνήθως αβρααμικές).

Ιδρυτές-προφήτες. Είτε για τον Μωυσή πρόκειται, είτε για τον Χριστό, είτε για τον Μωάμεθ, είτε για τον Μαρξ, το αρχέτυπο του πατέρα/θεμελιωτή είναι εδώ. Ειδικά πάντως για τα κόμματα που έχουν τις ρίζες τους στον μπολσεβικισμό, πραγματικός γεννήτωρ υπήρξε όχι τόσο ο Μαρξ (αυτός μάλλον άλλα πράγματα είχε στο μυαλό του) όσο ο Λένιν, ο οποίος, μετατρέποντας τη θεωρία και το «όραμα» σε μαχητικό κίνημα/κόμμα, υπήρξε κάτι ανάλογο με αυτό που υπήρξε ο Παύλος για τον χριστιανισμό.

Σωτηριολογικό/εσχατολογικό στοιχείο. Τα κομμουνιστικά κόμματα ευαγγελίζονται έναν κόσμο χωρίς αντιθέσεις, χωρίς ανισότητες και αδικίες, όπου οι άνθρωποι θα ζουν αδελφωμένοι και ευτυχισμένοι, απολαμβάνοντας ο καθένας όχι πια ανάλογα με το προϊόν της εργασίας του, αλλά ανάλογα με τις ανάγκες του. Κάτι ανάλογο δηλαδή με τον Παράδεισο, αλλά επί της Γης. Αυτή η κοινωνία βέβαια, όπως και η Δευτέρα Παρουσία, τοποθετείται κάπου στο αόριστο μέλλον. Μία από τις συνέπειες αυτής της εσχατολογίας, επομένως, είναι και το να μην έχουν ιδιαίτερη σημασία τυχόν καθ’ οδόν «απώλειες» ή «παρεκκλίσεις» (καταπάτηση ελευθεριών, στρατοπεδικές κοινωνίες, μιζέρια και εξαθλίωση). Αρκεί ότι στο τέλος του δρόμου ο μεγάλος κόκκινος ήλιος θα ανατείλει και οι άνθρωποι θα ζουν σε συνθήκες γενικευμένης αφθονίας και μακαριότητας.

Μανιχαϊσμός. Για τον κομμουνιστή, υπάρχουν οι «καλοί», οι «δικοί μας», και οι «κακοί», όλοι οι άλλοι, απροκάλυπτα ή συγκεκαλυμμένα (λ.χ., σοσιαλδημοκράτες) υποστηρικτές και υπηρέτες του καπιταλιστικού συστήματος και της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Με άλλα λόγια, υπάρχουν οι «πιστοί» και οι «άπιστοι». Αποχρώσεις μπορεί να εντοπίζονται αλλά «σε τελική ανάλυση» (φράση-πασπαρτού, όπως και η λέξη «διαλεκτική», όταν ο κομμουνιστής ζορίζεται στην επιχειρηματολογία του) «όλοι οι σκύλοι μια γενιά».

Ιερατείο. Οπως κάθε θρησκεία έτσι και ο κομμουνισμός (για την ακρίβεια, ο μπολσεβικισμός) έχει το ιερατείο του, όπως έχει και το απαραίτητο μαρτυρολόγιό του. Κάποιοι (καθοδηγητικό κέντρο, κεντρική επιτροπή, πολιτικό γραφείο, γραμματέας) είναι επιφορτισμένοι με την ιστορική αποστολή να φυλάνε τα άγια των αγίων, την παράδοση και τις ιδρυτικές αρχές του κόμματος. Κάποιοι που έχουν τα κλειδιά του ναού καλούνται να κρατάνε άσβεστη τη φλόγα της πίστης, ως (αυτοχρισμένοι) θεματοφύλακές της, και προπάντων ως εγγυητές της πορείας της ανθρωπότητας προς ό,τι εκείνοι αποκαλούν «σοσιαλισμό».

Ιερά βιβλία. Το Κεφάλαιο του Μαρξ, το Τι να κάνουμε; του Λένιν, τα βιβλία Ιστορίας και τα εγχειρίδια Οικονομίας της Ακαδημίας Επιστημών της (κάποτε) Σοβιετικής Ενωσης, το Φιλοσοφικό Λεξικό των Ρόζενταλ και Γιουντίν, είναι για τον πιστό κομμουνιστή ό,τι είναι για τον πιστό εβραίο η Τορά, για τον πιστό χριστιανό η Βίβλος, για τον πιστό μουσουλμάνο το Κοράνι. Η αλήθεια βρίσκεται εκεί, και μόνον εκεί. Αλλωστε, είναι γνωστή η φράση του χαλίφη Ομάρ, όταν κατέλαβε την Αλεξάνδρεια και ετοιμαζόταν να καταστρέψει την περιώνυμη Βιβλιοθήκη της: «Αν τα βιβλία που περιέχει λένε ό,τι και το Κοράνι, είναι περιττά. Αν λένε διαφορετικά πράγματα, είναι επικίνδυνα».

Σύμβολα. Οπως κάθε ιερατείο που σέβεται τον εαυτό του και την αποστολή του, έτσι και το κομμουνιστικό ιερατείο έχει ανάγκη από σύμβολα και από «εικόνες», προκειμένου να εμπνέει και να κινητοποιεί τους οπαδούς/πιστούς του. Εξού και οι κόκκινες σημαίες, τα σφυροδρέπανα, τα κεφάλια των founding fathers, οι μεγάλοι κόκκινοι ήλιοι.

Τελετουργικό. Οπως όλες οι κοινωνικές συσσωματώσεις που βασίζονται σε στρατιωτικές/ιεραρχικές αρχές και δομές λειτουργίας, έτσι και οι κομμουνιστές έχουν ανάγκη από κάποιου είδους τελετουργικό, προκειμένου να ατσαλώνεται η πειθαρχία και να ενισχύεται η μαχητική τους διάθεση. Εξού και μια σειρά από εκδηλώσεις που μόνον τελετουργικό χαρακτήρα έχουν εδώ και πολύν καιρό (αφισοκόλληση, παρέλαση με σημαιάκια και σε εξάδες, φεστιβάλ Νεολαίας, κ.λπ.).

Πιστοί. Πίστη χωρίς πιστούς, θρησκεία χωρίς ποίμνιο, Εκκλησία χωρίς εκκλησίασμα δεν γίνεται. Και βέβαια, ο πιστός οφείλει να είναι αφοσιωμένος στα θρησκευτικά/κομματικά του καθήκοντα, να μην αμφισβητεί ή επικρίνει την ηγεσία, το ιερατείο. Οχι μόνο γιατί στο τέλος του δρόμου τον περιμένει νομοτελειακά(;) ο επίγειος Παράδεισος, αλλά και για έναν ακόμα λόγο: τον κίνδυνο της excommunicatio, της διαγραφής, η οποία μάλιστα κάποτε συνοδευόταν και από παρατεταμένη διαμονή στο γκουλάγκ ή και από μια σφαίρα στον σβέρκο από τα λεβεντόπαιδα της NKVD. Αλλωστε, το «Extra ecclesiam nulla salus» (=Δεν υπάρχει σωτηρία εκτός Εκκλησίας) είναι πάγια αρχή όλων των ιερατείων και των θρησκειών.

Εν κατακλείδι, αν κάτι αντιπροσωπεύουν και διακονούν σήμερα το ΚΚΕ και τα κάθε είδους κομμουνιστογενή μορφώματα, αυτό είναι μια μορφή εκκοσμικευμένου μεσσιανισμού. Και βέβαια, αυτός ο σωτηριολογικός και εσχατολογικός μεσσιανισμός, ο πολιτικός ιεχωβαδισμός για να το πω πιο «λαϊκά», έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα για τον φορέα του και για τους οπαδούς του: μπορούν να αδιαφορούν ουσιαστικά για το αν η πραγματικότητα τους διαψεύδει σχεδόν πάντα. Mπορούν να αδιαφορούν ακόμα και για το αν η επίδρασή τους στην κοινωνία μειώνεται συνεχώς, μετατρέποντάς τους σε ένα είδος (πολιτικού) αξιοπερίεργου, σε κάτι σαν τα συγκροτήματα παραδοσιακών χορών ή τους ευζώνους.

Με λίγα λόγια και για να ελαφρύνω και λίγο το κλίμα, όλο και περισσότερο το ΚΚΕ θυμίζει το ανέκδοτο με τον Πόντιο που οδηγεί ανάποδα στην Πανεπιστημίου, βέβαιος ότι σε λάθος κατεύθυνση κινούνται όλοι οι άλλοι (το 95% της κοινωνίας, ας πούμε).

Ο κ. Ανδρέας Παππάς
είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.