Καραντίνα; Ευκαιρία για διάβασμα!

Θα περίμενε κανείς μέσα στην υγειονομική κρίση που βιώνουμε να ανακάμψει το βιβλίο ως πνευματικό αγαθό; Να ανακαλύψουμε ξανά ως κοινωνία τη μαγεία και την ομορφιά της τυπωμένης σελίδας; Κι όμως, το βιβλίο φαίνεται ότι ευνοήθηκε από τη συγκυρία. Σε μια περίοδο αγωνιώδους και πρωτοφανούς εγκλεισμού ήταν ένα πρόσφορο μέσο για να ξεχαστούμε και να ταξιδέψουμε! Η μελέτη της λογοτεχνίας δεν είναι βέβαια μια μαζική συνήθεια των εφήβων σήμερα. Πότε άλλωστε ήταν; Ωστόσο, η πνευματική ακτινοβολία της λογοτεχνικής γραφής είναι πάντοτε εδώ, να μας σαγηνεύει και να μας συγκινεί. Παραμερίζοντας τους ηλεκτρονικούς πειρασμούς και τη διαβρωτική δύναμη των νέων τεχνολογικών μέσων πολλοί από μας προσπαθούμε στο ασφυκτικό και πιεστικό πρόγραμμα του Λυκείου να χωρέσουμε μια, έστω και μικρή, καθημερινή ποσότητα λογοτεχνικής δροσιάς.

Ετσι λοιπόν αξιοποιήσαμε την ευκαιρία του εγκλεισμού για να μελετήσουμε τέσσερις μεγάλες κυρίες της ελληνικής λογοτεχνίας με κοινή καταγωγή και αφετηρία το νησί μας: Ρέα Γαλανάκη, Μάρω Δούκα, Λιλή Ζωγράφου, Ιωάννα Καρυστιάνη.

Ρέα Γαλανάκη

Η Ρέα Γαλανάκη γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1947. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Εχει γράψει κυρίως μυθιστορήματα και διηγήματα, αλλά και ποίηση και δοκίμια. Το μυθιστόρημά της «Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά» είναι το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα που έχει ενταχθεί στο «UNESCO Collection of Representatives Works». Ανάμεσα σε άλλα βραβεία και διακρίσεις έχει τιμηθεί δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (για το «Ελένη, ή ο Κανένας» και για το «Ενα σχεδόν γαλάζιο χέρι») και με το «Βραβείο Πεζογραφίας Κώστα και Ελένης Ουράνη» της Ακαδημίας Αθηνών για το μυθιστόρημα «Ο Αιώνας των Λαβυρίνθων».

«Ενα σχεδόν γαλάζιο χέρι»

Συλλογή διηγημάτων που αποτελείται από 8 ιστορίες, άλλες μικρές και άλλες μεγάλες, που μας ταξιδεύουν στον φανταστικό κόσμο των μύθων. Ολες είναι ξεχωριστές, καθεμία με τον δικό της τρόπο, αλλά η πρώτη («Μνήμη του έρωτα, λήθη του έρωτα») ήταν αυτή που χαράχτηκε πιο έντονα στην καρδιά μου. Μιλάει για τον βαθύ έρωτα του βοσκού Σέλεμνου για την πανέμορφη νύμφη Αργυρά, η οποία δεν ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του, επειδή αυτός είναι ένας απλός θνητός δίχως την αιώνια ζωή. Τελικά, με τη βοήθεια της Αφροδίτης ο Σέλεμνος απαλλάσσεται μέσω της λήθης από τον πόνο της αγάπης και μεταμορφώνεται σε ποτάμι. Κατόπιν, στη ροή της αφήγησης δίνει την ευκαιρία και στον σικελό περιηγητή Σκροφάνι να επιλέξει τη μνήμη και όχι τη λήθη του έρωτα, αρνούμενος να πιει από το νερό του. Η ιστορία θεωρώ ότι δίνει πολλά μηνύματα και κυρίως με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι μπορεί στη ζωή να μην έχουν όλα ένα αίσιο τέλος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν άξιζε και η πορεία μέχρι εκεί.

«Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά»

Το μυθιστόρημα ακροβατεί ανάμεσα στην ιστορική πραγματικότητα και στη ζωηρή φαντασία της συγγραφέως. Ο πρωταγωνιστής, Ισμαήλ Φερίκ πασάς, μαζί με τον αδελφό του, Αντώνη, παιδιά ακόμα, αποχωρίζονται με τη βία την οικογένειά τους στην καταστολή της Επανάστασης στο Οροπέδιο Λασιθίου από τον οθωμανικό στρατό. Αιχμάλωτος χωρίζεται από τον αδελφό του και καταλήγει, έχοντας εξισλαμισθεί πλέον, στην Αίγυπτο. Εκεί διακρίνεται στο πεδίο των μαχών και διορίζεται υπουργός του Πολέμου και δεξί χέρι του Ιμπραήμ. Αργότερα θα βρεθεί να αλληλογραφεί με τον αδελφό του που ζει πλούσιος στην Αθήνα.  Πάντα όμως βασανίζεται από τη διπλή του ταυτότητα.

Αυτή χωρίς να το ξέρει θα τον οδηγήσει στην αναπόφευκτη στιγμή της μοίρας του. Ο Ισμαήλ ως αρχηγός του αιγυπτιακού στρατού ετοιμάζεται να καταπνίξει την Κρητική Επανάσταση του 1866, που χρηματοδοτείται και από τον αδελφό του. Η κορύφωση του δράματος έρχεται προς το τέλος του βιβλίου, όταν επισκέπτεται το σπίτι της πρώτης του ζωής για να «συνομιλήσει» εν είδει τελετουργίας με τη νεκρή του οικογένεια. Κινούμενος κυκλικά, προσπαθώντας  ανέλπιστα να εναρμονίσει τις δύο ταυτότητές του θα συναντήσει την πρώτη του ζωή και θα επικυρώσει με τον δραματικό του θάνατο τον νόστο και τη λύτρωσή του.

Κάποιοι θα υποστήριζαν πως στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης, παρατηρώντας τα συχνά φαινόμενα (μετανάστευση, προσφυγιά) που υπονομεύουν την εθνική ταυτότητα, ο Ισμαήλ παραπέμπει στην εσωτερική σύγκρουση που προκαλεί αυτή η σύγχυση. Ωστόσο, θεωρώ πως ο καθένας αποκομίζει τη δική του αλήθεια από κάθε βιβλίο. Για μένα ο Ισμαήλ Φερίκ πασάς θα μπορούσε στη σημερινή εποχή να θίγει δύο αντιφατικές μεταξύ τους συμπεριφορές. Αφενός, απευθύνεται σε όσους πασχίζουν να αποκτήσουν πολλαπλές ταυτότητες και τελικά καταλήγουν κυνηγημένοι από αυτές και αποξενωμένοι από τον γύρω κόσμο και συχνά από τους ίδιους. Αφετέρου, σε αυτούς που προσπαθούν να κρύψουν στοιχεία της ταυτότητάς τους είτε από ντροπή και φόβο είτε από προσπάθεια να γίνουν αποδεκτοί, καταλήγοντας όμως να ζουν μια ζωή ανελεύθερη, ανολοκλήρωτη και στοιχειωμένη.

Τελικά, θεωρώ πως ο Ισμαήλ έρχεται να μας δείξει την αξία της αίσθησης του ανήκειν και τις συνέπειες μιας ζωής χωρίς αυτό, δηλαδή μιας ζωής στο «κενό». Μας διδάσκει την ανάγκη κατάρριψης όλων αυτών των στερεοτύπων και αντιλήψεων που εμποδίζουν το άτομο να κατέχει ελεύθερα το πιο δικό του ίσως απόκτημα, την ταυτότητά του, είτε αυτή αφορά την εθνική, θρησκευτική, πολιτική ή και σεξουαλική του υπόσταση.

*****

Λιλή Ζωγράφου

Η Λιλή Ζωγράφου γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1922. Αποφοίτησε από το Λύκειο Κοραής και συνέχισε τις σπουδές της στο Καθολικό Γυμνάσιο των Ουρσουλίνων στη Νάξο. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής φυλακίστηκε έγκυος και γέννησε στη φυλακή. Εργάστηκε κυρίως ως δημοσιογράφος. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας κατέκρινε έντονα με άρθρα της το καθεστώς. Το 1950 εκδίδει για πρώτη φορά μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Αγάπη». Ακολουθούν τα βιβλία της «Νίκος Καζαντζάκης, ένας τραγικός», τα επιτυχημένα μυθιστορήματα «Η αγάπη άργησε μια μέρα» και «Η Συβαρίτισσα» κ.ά. Η Λιλή Ζωγράφου έφυγε από τη ζωή τις 2 Οκτωβρίου του 1998, αφήνοντας πίσω της τεράστια επιρροή στον φεμινιστικό, δημοσιογραφικό, πολιτικό και φυσικά λογοτεχνικό τομέα μέχρι και σήμερα.

«Η Συβαρίτισσα»

Διαβάζοντας το αυτοβιογραφικό αυτό βιβλίο δεν περίμενα ότι εκεί μπροστά στα μάτια μου θα παρουσιαζόταν ένας χείμαρρος ιδεών και συναισθημάτων, τόσο απότομος, μα ταυτόχρονα τόσο αναζωογονητικός, που θα με ξυπνούσε από το μούδιασμα της σιγουριάς. Αυτό το μούδιασμα που έχουμε όλοι, που μας βεβαιώνει ότι είμαστε σωστοί στις ακλόνητες βεβαιότητές μας. Εκείνο το λανθασμένο ένστικτο μέσα σε 400 σελίδες διαλύθηκε. Η Λιλή Ζωγράφου δεν θέτει σύνορα στο τι πρέπει να ειπωθεί και τι όχι, στο πώς πρέπει ή δεν πρέπει να σκεφτείς. Την ενδιαφέρει κυρίως ο αγώνας της γυναίκας για ανεξαρτησία και αυτοπραγμάτωση. Ετσι, αυτό το βιβλίο με την αλήθειά του μιλάει στην ψυχή αναπαράγοντας τη διαρκή μάχη μεταξύ νέου και παλιού. Και βεβαιώνει αυτό που η ίδια υποστηρίζει: «Δεν πουλώ ύφος, στυλ, λογοτεχνία. Δεν γράφω διηγήματα. Καταθέτω γεγονότα και συμπτώματα της εποχής που ζω. Ολα όσα γράφω συνέβησαν». Εξάλλου, μόνο η ίδια η ζωή θα μπορούσε να αφηγηθεί μία τόσο περίπλοκη ιστορία, μία αρχαία τραγωδία, που ωστόσο ζει, αναπνέει και τρέφεται από την πένα μιας μαχήτριας.

******

Μάρω Δούκα

Η Μάρω Δούκα γεννήθηκε το 1947 στα Χανιά. Είναι απόφοιτος του Ιστορικού-Αρχαιολογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία το  1974 με τα διηγήματα «Η  Πηγάδα», «Κάτι Ανθρωποι» και συνέχισε με τα μυθιστορήματα: «Η αρχαία σκουριά», «Η πλωτή πόλη», «Ενας σκούφος από πορφύρα», «Αθώοι και φταίχτες» κ.ά. Εχει τιμηθεί με διάφορα βραβεία, ενώ το 2019 της απονεμήθηκε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για τη συνολική της προσφορά στα Γράμματα.

«Τα μαύρα λουστρίνια»

Στο αυτοβιογραφικό αυτό έργο η ίδια η συγγραφέας, η Μαρία Γεωργεδάκη, μας αφηγείται την πορεία της στη ζωή και στη λογοτεχνία. Μας συστήνει άλλους σημαντικούς Ελληνες, όπως τον Γιάννη Ρίτσο και τον Διονύση Σαββόπουλο, με τους οποίους συνδέθηκε δημιουργικά, αλλά και συγγραφείς που τη σημάδεψαν, βιβλία που την επηρέασαν, τη μάχη της με τη γλώσσα που εκτιμά και σέβεται. Μέσα από κείμενα που αναφέρονται στα παιδικά της χρόνια στα Χανιά προβάλλει με τα μαύρα της λουστρίνια σε μια καθοριστικά θλιβερή στιγμή της ζωής της, με τους προβληματισμούς και τους συναισθηματισμούς της («Ενοχοποιός Απρίλης») και αργότερα με τα διαβάσματα και την αγωνία της συγγραφής. Ετσι, ζούμε κι εμείς εκείνα τα χρόνια, ανακαλύπτουμε πράγματα που πια έχουν εκλείψει, αναλογιζόμαστε τις δυσκολίες, βιώνουμε τις ευχάριστες στιγμές.

*******

Ιωάννα Καρυστιάνη

Η Ιωάννα Καρυστιάνη γεννήθηκε το 1952 στα Χανιά, όπου και έζησε μέχρι τα 18 της χρόνια. Σπούδασε νομικά και στη συνέχεια δούλεψε ως σκιτσογράφος και εικονογράφος. Εχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, σενάρια και συλλογές σκίτσων. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1994 με τη συλλογή διηγημάτων «Η κυρία Κατάκη». Το μυθιστόρημά της «Μικρά Αγγλία» τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος το 1998, και ακολούθησαν τα επίσης βραβευμένα «Κουστούμι στο χώμα», «Ο Αγιος της μοναξιάς», «Σουέλ», «Τα σακιά», «Το φαράγγι», «Χίλιες ανάσες».

«Μικρά Αγγλία»

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα αγάπης και ανεκπλήρωτου έρωτα. Η υπόθεση εξελίσσεται στη διάρκεια των ταραγμένων δεκαετιών 1930-1950 στην Ανδρο, γνωστή και ως Μικρά Αγγλία λόγω του πλούτου της. Δύο αδελφές, η Ορσα και η Μόσχα, ερωτεύονται τον ίδιο άνδρα, τον Σπύρο Μαλταμπέ. Η μητέρα της Ορσας αγνοεί την επιθυμία της παντρεύοντάς την με τον καπετάνιο Νίκο Βατοκούζη, λόγω της κοινωνικής του ανωτερότητας και της οικονομικής του άνεσης. Η Μόσχα λίγο αργότερα αρραβωνιάζεται με τον καπετάνιο πλέον Σπύρο. Τα δύο ζευγάρια ζουν στο ίδιο σπίτι με ένα λεπτό ξύλινο πάτωμα να τα χωρίζει.

Στο βιβλίο παρουσιάζεται με ιστορική ευαισθησία και ακρίβεια η σκληρή ζωή των γυναικών των ναυτικών, η μητριαρχία που κυριαρχεί στο γυναικοκρατούμενο νησί και η διαρκής λαχτάρα των περισσότερων οικογενειών για πλούτο και κοινωνική άνοδο.

Πρόκειται για μια βαθιά συγκινητική ιστορία, γεμάτη με εικόνες από θάλασσα και έντονα συναισθήματα. Η ζωή της «εγκλωβισμένης» στη μικρή αυτή αποπνικτική κοινωνία Ορσας είναι ένα ευαίσθητο θέμα, το οποίο η Ιωάννα Καρυστιάνη καταφέρνει επιτυχώς να παρουσιάσει με γλαφυρό και δραματικό τρόπο. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να ταξιδέψει σε μία άλλη εποχή, μέσα από τις όμορφες εικόνες και περιγραφές του νησιού. Αν και σε ορισμένα σημεία απαιτητικό στην ανάγνωση, η αναπάντεχη και ανατρεπτική εξέλιξη των γεγονότων δικαιώνει τον αναγνώστη αφήνοντάς τον γεμάτο θαυμασμό και συγκίνηση. Με την ίδια επιτυχία το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία του συζύγου της συγγραφέως, Παντελή Βούλγαρη.

Ενας χώρος για εμάς αλλά και… εσάς

Η βιβλιοθήκη του σχολείου μας είναι ένας χώρος για τον οποίο είμαστε πολύ περήφανοι. Ιδρύθηκε το 1990 με πρωτοβουλία του διευθυντή, των εκπαιδευτικών, του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων και των μαθητών του σχολείου. Τα πρώτα της 200 βιβλία προήλθαν από δωρεές των ίδιων των μαθητών. Στη συνέχεια εμπλουτίστηκε από τη βιβλιοθήκη του Α΄ Γυμνασίου Θηλέων Ηρακλείου που στεγαζόταν παλαιότερα στο ίδιο κτίριο. Λειτουργεί ως δανειστική από το σχολικό έτος 1992-93. Από τότε, χάρη στις προσπάθειες εμπνευσμένων εκπαιδευτικών με όραμα και αγάπη για το βιβλίο, εμπλουτίζεται συνεχώς με νέες αγορές και δωρεές, ενισχύεται από τον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων, υποστηρίζεται από ιδιώτες και φορείς της πόλης μας.
Σήμερα στεγάζεται σε έναν άνετο χώρο 90 τ.μ. στη νέα πτέρυγα του σχολείου μας, διαθέτει σημαντική υλικοτεχνική υποδομή και έχει φτάσει να αριθμεί 10.000 περίπου βιβλία καταχωρισμένα σε 55 κατηγορίες. Πρόσφατα εξοπλίστηκε με διαδραστικό πίνακα, επιπλέον βιβλιοστάσια και έναν μεγάλο βοηθητικό χώρο 30 τ.μ. για τις ανάγκες της καταλογογράφησης.
Απευθύνεται σε μαθητές, καθηγητές, γονείς και κηδεμόνες, αλλά και ευρύτερα σε βιβλιόφιλους συμπολίτες μας. Ο χώρος της με τα μοναδικά θρανία-αφιερώματα σε σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, τα σύγχρονα μέσα ήχου και εικόνας και τους δύο υπολογιστές, εκτός από την παραδοσιακή του χρήση, λειτουργεί συχνά ως αναγνωστήριο, αίθουσα λογοτεχνίας και υλοποίησης εκδηλώσεων και αφιερωμάτων, χώρος συνάντησης και επιμόρφωσης.
Με τη λειτουργία της ενθαρρύνονται οι μαθητές να εκφράζονται λογοτεχνικά, με αποτέλεσμα τη δημιουργία της  Ομάδας Δημιουργικής Γραφής.
Για την επικοινωνία με παλιούς και νέους μαθητές υπάρχει ιστολόγιο (bibliothiki3ou.blogspot.com), διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου καθώς και σελίδα σε δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο.