Καντέρ Ατιά – Μετά την αποικιοκρατία

Απο-αποικιοκρατικοποίηση. Μεγάλη λέξη, μικρός γλωσσοδέτης, μη υπολογίσιμες οι προεκτάσεις της εφαρμογής της στην πραγματική ζωή. Βέβαια, δεν είναι όλα μετρήσιμα, και ως εκ τούτου περατά όταν μιλάμε για τόσο σημαντικά θέματα. Ο Καντέρ Ατιά, για παράδειγμα, το γνωρίζει καλά προτού η λέξη γίνει η μόδα της εποχής καθώς ο γαλλοαλγερινός εικαστικός και κινηματογραφιστής μεγάλωσε ανάμεσα σε δύο χώρες και δύο κουλτούρες με ξεκάθαρη δυναμική εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Μάλλον αναπόφευκτα όταν συνέθεσε το εικαστικό του ιδίωμα αυτό αποδείχτηκε έμπλεο αναφορών για αυτή την άνιση δυναμική που προκαλεί η συνθήκη της αποικιοκρατίας. Οπως την υφαρπαγή έργων τέχνης και πολιτιστικών αγαθών τα οποία στη νέα «πατρίδα» τους παρουσιάζονται ως εθνολογικά αντικείμενα, πλέον με δύο ταυτότητες και αυτά, καθώς πέρα από εκείνη της καταγωγής τους γίνονται και μέρος της Ιστορίας των χωρών όπου πλέον βρίσκονται. «Η τέχνη μπορεί να προσφέρει έναν παρενθετικό χώρο: μια εξαιρετική, απροσδόκητη γλώσσα για να εκπαιδεύσει το κοινό με διαφορετικό τρόπο πάνω σε θέματα που οι κοινωνίες των μέσων ενημέρωσης και η αδιαφάνειά τους σβήνουν επιμελώς» θα πει στο «Βήμα» επ’ αφορμή της επικείμενης έκθεσής του στην γκαλερί State of Concept.

Στην πρώτη του ατομική έκθεση στην Αθήνα με τίτλο «Το Μουσείο επούλωσης» ο Ατιά θα παρουσιάσει μια σειρά από γλυπτά, εγκαταστάσεις, κολάζ, βίντεο και φωτογραφίες σε επιμέλεια Ηλιάνας Φωκιανάκη. «Tα έργα που παρουσιάζω αναφέρονται σε διαφορετικές θεματικές που έχουν σχέση με τις σύγχρονες κοινωνίες μας αλλά η προέλευσή τους συναντάται στο παρελθόν. Γεννιούνται από πληγές που δημιουργούνται από μαζικές διαδικασίες κυριαρχίας οι οποίες αναπτύχθηκαν παράλληλα με τη σύγχρονη εποχή του καπιταλισμού. Πρώτα με τη δουλεία και στη συνέχεια με την αποικιοκρατία, η Δύση έχει οικοδομήσει τη σύγχρονη δύναμή της πάνω στην εκμετάλλευση της γης και των σωμάτων άλλων λαών τους οποίους έχει υποβιβάσει σε αντικείμενα και στη συνέχεια σε υποτακτικά υποκείμενα. Είναι απαραίτητο σήμερα να κατανοήσουμε πώς η ψυχή αυτών των κοινωνιών – ακόμα και της Ευρώπης – μπολιάζεται με την κληρονομιά των πληγών της η οποία αρθρώνει όλες τις σχέσεις κυριαρχίας στον σύγχρονο κόσμο μας. Είτε μέσω της πατριαρχίας, είτε μέσω της αστυνομικής βίας, είτε μέσω της ακαδημαϊκής και γραφειοκρατικής βίας, οι διαδικασίες κυριαρχίας γεννιούνται από έναν ρατσισμό που έχει αφήσει το αποτύπωμά του στον ψυχισμό των Δυτικών και συνδέεται με φοβίες και κλισέ που καταλογίζονται σε μη δυτικούς λαούς».

Διακεκριμένος διεθνώς – η δουλειά του έχει παρουσιαστεί σε πολλές εκθέσεις και βρίσκεται σε συλλογές μουσείων όπως το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και το Γκουγκενχάιμ της Νέας Υόρκης, η Tate, ή το Πομπιντού -, πρόσφατα ανακοινώθηκε και ως ο επιμελητής της 12ης Μπιενάλε του Βερολίνου, η οποία θα πραγματοποιηθεί το 2023. Οπως θα πει, αυτή η ατομική έκθεση στην Αθήνα σημαίνει πολλά για τον ίδιο. «Ολοι μας έχουμε επηρεαστεί από το μεγαλείο αυτής της πόλης. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που μου κάνει εντύπωση στην Αθήνα συγκεκριμένα αλλά και στην Ελλάδα γενικότερα. Μιλάω για το μεγαλείο με το οποίο αντιστέκεται στον καπιταλιστικό νεο-φιλελευθερισμό που την έχει υποβάλει σε ένα απάνθρωπο χρέος και που την αποξενώνει. Αυτό που έχει ενδιαφέρον να δούμε είναι πώς μπορούμε να συνδέσουμε αυτή τη διαδικασία εξαγωγής πολιτιστικών αξιών των αποικισμένων λαών του κόσμου με την ιστορία της κλοπής των μαρμάρων του Παρθενώνα».

Αραγε πώς βλέπει όλο αυτό το ενδιαφέρον της Δύσης για τους καλλιτέχνες που ζουν ή κατάγονται από την Αφρική; «Είναι υπέροχο φυσικά. Πολλοί καλλιτέχνες από την Αφρική αξίζουν να είναι γνωστοί στη Δύση, τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και στη χώρα τους. Πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό που ορισμένες Μπιενάλε και εκθέσεις τέχνης που πραγματοποιούνται στην Αφρική έχουν γίνει επίσης τεράστιες πλατφόρμες τέχνης. Οσον με αφορά έχω επίγνωση ότι αντιμετωπίζω την τέχνη και τον ακτιβισμό ως μια πολιτική συζήτηση που δεν τελειώνει ποτέ για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, γιατί δεν σημαίνει ότι αν σήμερα αναδεικνύεται η αφρικανική καλλιτεχνική σκηνή στη Δύση, αυτή η τάση θα διαρκέσει για πάντα. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να βρούμε την κατάλληλη απόσταση από τη βουλιμία της νεοφιλελεύθερης δύναμης. Μια μετα-αποικιακή διαδικασία μπορεί να αποστραγγίσει την πλειονότητα των νέων καλλιτεχνών από την ουσία και τη δημιουργικότητά τους. Εχει συμβεί σε πολλές μη δυτικές καλλιτεχνικές σκηνές που βρίσκονται στη μετα-αποικιακή εποχή: την αραβική, της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας, οπότε γιατί όχι και στην Αφρική… «Πρέπει να είμαστε πάντα καχύποπτοι με τις καλές προθέσεις ενός λευκού» όπως μου είπε κάποτε ο φίλος μου Μομάρ Γκούεγιε, ο οποίος είναι ψυχίατρος στη Σενεγάλη. Είναι δύσκολο, ακόμα και για τους πιο δυνατούς, να παραμείνουν επικεντρωμένοι στις ηθικές προεκτάσεις του πρότζεκτ τους. Για αυτό πιστεύω ότι ο απο-αποικιοκρατικός τρόπος σκέψης είναι μια συζήτηση εν εξελίξει».