«Η βία, σεξουαλική ή μη, δεν έχει θέση στη ζωή που ονειρευόμαστε»

Παρά το νεαρό της ηλικίας της, η Ιώ Βουλγαράκη, ιδρυτικό μέλος της Ομάδας ΠΥΡ, έχει από το 2013 μέχρι σήμερα συνεργαστεί με όλους τους μεγάλους θεατρικούς οργανισμούς της χώρας. Αυτή την περίοδο επιμελείται σκηνοθετικά τον δεύτερο κύκλο των «Αναγνώσεων», της διαδικτυακής ηχητικής σειράς του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), ο οποίος τιτλοφορείται «Πρόσωπα του Ηρωα» και είναι αφιερωμένος σε εμβληματικά κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που αφηγούνται ιστορίες από τις ζωές «καθημερινών ηρώων». Στο πλαίσιο των συγκεκριμένων εκδηλώσεων θα ακούσουμε στις 24 Φεβρουαρίου το διήγημα «Η Πεταλούδα» του Αντον Τσέχοφ από τη Μαρία Πρωτόπαππα.

«Πρόσωπα του Ηρωα». Εσείς επιλέξατε τα κείμενα που παρουσιάζονται;

«Τα κείμενα έχουν προκύψει μέσα από ανταλλαγή προτάσεων και στενή συνεργασία μου με τη Σύλβια Λιούλιου, ενίοτε με την πολύτιμη συμβολή και του Νίκου Παναγιωτόπουλου στη διαδικασία αυτή. Τις επιλογές μας καθορίζει η λογοτεχνική αξία κειμένων που είναι εμβληματικά, ενώ ταυτόχρονα μας συγκινούν βαθιά, τα διακρίνει μια δομική αυτοτέλεια και είναι μια φωλιά ποιότητας και ευαισθησίας, στις καλύτερες υπάρχουσες μεταφράσεις, ή και σε καινούργιες μεταφράσεις, όπως θα συμβεί τώρα στην «Πεταλούδα»».

Πείτε μας λίγα λόγια για τη συγκεκριμένη εκδήλωση και συνεργασία.

«»Η πεταλούδα» του Τσέχοφ γράφτηκε το 1891 και αφηγείται μια πραγματική ιστορία των καλλιτεχνικών κύκλων της εποχής του. Τόσα ήταν τα βιογραφικά στοιχεία στην ιστορία, που οι άνθρωποι πίσω από τη μυθοπλασία διέκοψαν τις σχέσεις τους με τον Τσέχοφ μετά την έκδοση του διηγήματος. Η γραφή του ρώσου συγγραφέα, διττή, απαλή εξωτερικά και αδυσώπητα αιχμηρή στο εσωτερικό της, απαιτεί από τον ηθοποιό μια φαινομενική ελαφρότητα και μια ιδιάζουσα αντίληψη της ειρωνείας, την ίδια στιγμή που ο ψυχικός του χώρος πρέπει να είναι έτοιμος να φιλοξενήσει αυτούς τους απαρηγόρητους ήρωες και τις ήττες τους. Είναι τόσο απολαυστικό να το εξερευνά αυτό κανείς με τη Μαρία Πρωτόπαππα και επίσης η νέα μετάφραση του Δημήτρη Γεωργιάδη ανατρέπει τα κλισέ που έχουμε για τον τσεχοφικό λόγο εξαιτίας υπερβολικά λυρικών παλαιότερων μεταφράσεων, που νιώθω ότι πραγματικά δημιουργείται κάτι πολύ ωραίο».

Ποιους θεωρείτε ήρωες τη σημερινή εποχή; 

«Νομίζω, οι ήρωες σήμερα είναι συνήθως αθέατοι, αόρατοι. Οι επαγγελματίες στον τομέα της υγείας που κάθε μέρα παλεύουν αθόρυβα σε φρενήρεις ρυθμούς. Οι εργαζόμενοι στον Πολιτισμό που προσπαθούμε να πείσουμε πως δεν είμαστε «είδος πολυτελείας». Οι ήρωες των τελευταίων ημερών είναι σαφώς οι άνθρωποι που υπέστησαν οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης και καταφέρνουν να αρθρώσουν δημόσια το τραύμα τους. Αυτή η πράξη απαιτεί μια γενναιότητα, την οποία ούτε να συλλάβουμε δεν μπορούμε όσοι δεν είχαμε τέτοια βιώματα. Τους θαυμάζω και τους σέβομαι».

Ανακοινώθηκε πριν από έναν μήνα η συμμετοχή σας στην πρωτοβουλία WOM.A. Πώς θα θέλατε να συνεισφέρει στην καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων και της έμφυλης βίας;

«Μας αφορά να ανοίξουμε ένα μακροχρόνιο πεδίο δράσης για τη θέση της γυναίκας στον χώρο του Πολιτισμού. Τα έμφυλα στερεότυπα οδηγούν σε τεράστιες ανισότητες ευκαιριών και καθημερινό σεξισμό. Θέλουμε να τα πολεμήσουμε μέσα από την έρευνα ώστε να έχουμε όλες και όλοι πρόσβαση σε πληροφορίες που αγνοούμε. Θέλουμε να προωθήσουμε τον δημόσιο διάλογο, την ψύχραιμη εμβάθυνση στις αιτίες και όχι στα συμπτώματα του προβλήματος, μέσα από δημόσιες παρεμβάσεις, όπου αυτές κριθούν αναγκαίες, αλλά και mentoring νεότερων γυναικών, εάν και εφόσον οδηγηθούμε οργανικά σε μια τέτοια ανάγκη. Δεν θα δούμε τα αποτελέσματα αύριο. Αλλά σε δέκα χρόνια θα έχουμε ένα άλλο εργασιακό καλλιτεχνικό τοπίο, το πιστεύω. Είναι σημαντικό η πρωτοβουλία να στηριχθεί και από άνδρες, κάτι που συμβαίνει ως τώρα αλλά περιορισμένα. Ο φεμινισμός είναι αίτημα της κοινωνίας και όλων των φύλων, δεν είναι μια γυναικεία υπόθεση. Ευτυχώς όλο και περισσότεροι άνδρες, κυρίως των νεότερων γενεών, το αποδεικνύουν αυτό καθημερινά».

Οι καταγγελίες για ψυχολογική ή σεξουαλική κακοποίηση στον χώρο του ελληνικού θεάτρου έχουν λάβει πια μορφή χιονοστιβάδας. Ζούμε το εγχώριο #MeToo;

«Μακάρι να το ζούμε. Μακάρι να ζούμε το τέλος της σιωπής και τη λύτρωση όσων υπέστησαν βία. Μακάρι να ζούμε την απενοχοποίηση των θυμάτων και την τιμωρία των ενόχων, όπως αυτή θα οριστεί από τη Δικαιοσύνη. Μακάρι η Δικαιοσύνη να έχει αντανακλαστικά, γιατί και η Δικαιοσύνη δεν είναι ιδέα, άνθρωποι είναι. Παρακολουθώ όλο αυτό που συμβαίνει με αισιοδοξία και νιώθω για πρώτη φορά – να πω ότι είμαι γεννημένη το 1985 – πως ζω σε μια εποχή που μπορεί και να ταρακουνήσει συθέμελα το οικοδόμημα του κόσμου, όπως μας έχει δοθεί. Αν τώρα μέσα στο ταρακούνημα κάποιοι χάνουν την ψυχραιμία τους, αν τα social media φαίνονται ξαφνικά βίαια, αν γίνουν υπερβολές, ελάχιστη σημασία έχει αυτό μπροστά στο τέλος της κουλτούρας σιωπής, με την οποία μεγαλώσαμε ως κοινωνία. Η βία, σεξουαλική ή μη, δεν έχει θέση στη ζωή που ονειρευόμαστε. Είμαι στο πλευρό των θυμάτων, χωρίς «αλλά». Και ελπίζω πως όλοι οι θεσμοί θα φανούν αντάξιοι της κοινωνικής στιγμής».

Εσείς έχετε έρθετε έως τώρα στην καριέρα σας αντιμέτωπη με σεξιστική συμπεριφορά;

«Φυσικά. Είναι αδύνατον μια γυναίκα δημιουργός, ιδίως όταν είναι νέα και «οδηγεί» εγχειρήματα μεγάλης ευθύνης – συνθήκη σπάνια ακριβώς λόγω των ανισοτήτων – να μην αντιμετωπίσει σεξισμό. Ανθρωποι που έχουν αποκαλέσει εμένα και την ομάδα μου «κοριτσομάνι» ή που έχουν υπονομεύσει τον λόγο μου ή έχουν σχολιάσει την εμφάνισή μου ξεπερνώντας τα επαγγελματικά όρια – είναι πολλές οι περιπτώσεις. Οχι μόνο στα γραφεία και στην παραγωγή, στους κατ’ εξοχήν ανδροκρατούμενους χώρους, αλλά και μέσα στην ίδια την πρόβα, που είναι βεβαίως το πιο λυπηρό».

Παράλληλα με όλα αυτά εξακολουθεί να υπάρχει μια παγκόσμια πανδημία. Τι σκέφτεστε για όλο αυτό που ζούμε εδώ και σχεδόν έναν χρόνο;

«Σκέφτομαι πως φοβάμαι μήπως συνηθίζω τον φόβο. Εχω την ευλογία να μην έχω απώλειες από την πανδημία. Κι έτσι μπορώ ακόμη να τη βλέπω ως μια άσκηση ύπαρξης. Αλλά φοβάμαι μη συνηθίσω. Και μου λείπει η ζωή».

Υπήρξε η μουσική ή η λογοτεχνία καταφύγιο για εσάς το τελευταίο διάστημα;

«Στο πρώτο lockdown διάβαζα νυχθημερόν. Τώρα η συγκέντρωσή μου με προδίδει. Πάντως το τελευταίο ανάγνωσμα που είχε για μένα ενδιαφέρον έτυχε να είναι οι «Συνομιλίες» του Ζακ Ντεριντά. Το απόλυτο μουσικό ταξίδι πρόσφατα ήταν το άλμπουμ «L.I.T.A.N.I.E.S» των Νίκ Κέιβ και Νίκολας Λενς. Στο repeat για ώρες».